DOM DZIECKA (Dom Dziecka i Sierot)

Wersja z 17:47, 15 lis 2019

Do Dziecka (po lewej, z figurkami bawiących się dzieci) według tzw. planu sztokholmskiego z około 1600; poniżej Kanał Raduni, nad nim mosty (w ciągu obecnej ul. Garncarskiej i ul. Elżbietańskiej, po prawej Most Chlebowy ), Ratuszu Starego Miasta i fragment ul. Korzennej, w lewo, za skrzyżowaniem ul. Bielańskiej i ul. Podbielańskiej, kościół św. Józefa, kościół św. Elżbiety i fragment wału otaczający miasto

Reinhold Curicke, Dom Dziecka i Sierot przy kościele św. Elżbiety, 1687, widoczna furta z polskim orłem

Dom Dziecka i Sierot
przy ul. Garncarskiej, 1914

Dom Dziecka w Dworze III na Polankach, fot. Richard Adalbert Ballerstaedt, między 1860 a 1877

Wychowankowie i opiekunowie z Domu Dziecka w Dworze III na Polankach, fot. Richard Adalbert Ballerstaedt, między 1860 a 1877

DOM DZIECKA (Kinderhaus), Dom Dziecka i Sierot (Kinder- und Waisenhaus), sierociniec, wydzielony w roku 1541 ze szpitala św. Elżbiety, w budynku przy Töpfergasse 1 (ul. Garncarska). Od 1549 roku z samodzielnym zarządem 3 prowizorów, podlegającym im zarządcą, zwierzchnikiem zarządczyni sprawującej nadzór nad mamkami. Mamka opiekowała się 2 dzieci.

Od 1599 opiekę medyczną nad dziećmi sprawował cyrulik, od XVII wieku także lekarz i chirurg. Zatrudniano nauczyciela (nauka czytania, pisania, liczenia oraz katechizmu) oraz kobiety uczące dziewczęta prząść, szyć i dziergać. Wychowanków utrzymywano do osiągnięcia 14 roku życia; starano się zapewnić im miejsca pracy w rzemiośle (chłopcy) i na służbie w domach mieszczan (dziewczęta). W 1541 roku przebywało w nim 40 dzieci, w 1599 istniały izby dla 36, 33 i 22 dzieci, osobna dla 11 niemowląt z mamkami, w latach 1720–1729 przebywało 309 dzieci (śmiertelność 62,1%), w tym 103 dzieci ślubnych, 206 nieślubnych, 37 podrzutków.

W 1547 budynek spłonął. Odbudowany dzięki fundacji Hansa Connerta w latach 1548–1549, dzięki jego staraniom w 1552 roku przywilej króla polskiego Zygmunta II Augusta zrównał w prawach dzieci z domu dziecka z dziećmi poczętymi legalnie (przywileje odnawiali królowie: Zygmunt III Waza, Władysław IV, Jan Kazimierz, Jan III Sobieski, August II i August III). W 1633 mieszczanie Johann Kratzer i Martin von Hamburg ufundowali nowe, murowane ogrodzenie z ozdobioną polskim orłem furtą i specjalnym dzwonkiem dla osób podrzucających niemowlę. Gmach odnawiano w latach 1709–1713, rozbudowany w 1746 składał się z dwóch budynków połączonych dwukondygnacyjnym łącznikiem, pod który przepływało odgałęzienie kanału Raduni (w którym w miesiącach letnich urządzano kąpielisko).

W początku XIX wieku przemianowany na Dom Dziecka i Sierot (Kinder- und Waisenhaus). Od lat 20. XIX wieku przeznaczony dla dzieci powyżej 6 roku życia (zgodnie z zasadą, że dzieci do 6 lat powinny być oddawane do rodzin zastępczych, które pozostawały pod opieką domu), dzieci młodsze przyjmowano wyjątkowo i tylko za wkupne, wynoszące np. w roku 1903 za dziecko w pierwszym roku życia – 450 marek, w piątym – 1500 marek. W 1824 przebywało w nim 163 dzieci, 1828 – 108, 1880 – 147, 1903 – 147. W roku 1835 posiadał osiem sal dla dzieci, dwie sale dla chorych (na 12 i 16 łóżek), izbę do nauki szycia, dwie sale lekcyjne, z czego jedna służyła za jadalnię. Chłopcy nosili mundurki niebieskie, dziewczęta czerwone.

W czerwcu 1867 roku posesję zakupiło miasto ( Miejski Zakład Opieki Społecznej), 70 dzieci przeniesiono do nowego domu, otwartego 16 III 1868 w dawnej posiadłości Schopenhauerów przy Pelonker Straße 123 (ul. Polanki; Dwór III, dwory oliwskie); w zakupionych sąsiednich budynkach urządzono warsztaty rzemiosła dla wychowanków. W 1897 roku przebywało w nim 147 dzieci (81 chłopców i 66 dziewcząt), w 1924 – 136 (72 chłopców i 64 dziewczęta). Przy zakładzie działała szkoła o charakterze podstawowym.

Dawny budynek szpitala św. Elżbiety otrzymał Miejski Zakład Opieki Społecznej, po wykupieniu terenu przez Zachodniopruskie Towarzystwo Ubezpieczeń od Ognia został rozebrany w roku 1916, w jego miejscu wybudowano gmach tego Towarzystwa (z obecnym adresem ul. Wału Jagiellońskie 36/38), będący w latach 1950–1989 siedzibą Komitetu Wojewódzkiego PZPR, następnie Prokuratury Okręgowej. ASZ