KONRADSHAMMER

Wersja z 19:59, 14 lis 2019

Posiadłość Konradshammer (w głębi, za molem i parkiem w Jelitkowie): biały budynek dworu, droga po prawej to obecna ul. Pomorska, rząd drzew po lewej u góry to obecna ul. Piastowska, lata 20. XX wieku

Pawilon Ogrodowy, 1925

Pawilon ogrodowy, Autorska Galeria Rzeźby, 2010

Pawilon Ogrodowy, Autorska Galeria Rzeźby, 2014

Były budynek Wydziału Psychologii Uniwersytetu Gdańskiego i Gdańskiej Fundacji Kształcenia Menedżerów, 2019, widok od zachodu

Były budynek Wydziału Psychologii Uniwersytetu Gdańskiego i Gdańskiej Fundacji Kształcenia Menedżerów, 2019, widok od południa

KONRADSHAMMER. Posiadłość należąca do opactwa cystersów z Oliwy, nad Potokiem Oliwskim, przy obecnym skrzyżowaniu ul. Pomorskiej i Chłopskiej. Od 1480 roku notowano istnienie klasztornego zbożowego młyna wodnego, tzw. Młyn II (okolice obecnej ul. Pomorskiej 68, naprzeciwko ul. Orłowskiej; młyny nad Potokiem Oliwskim i jego dopływami). W roku 1540 dzierżawca Johann Tressler sprzedał go (za zgodą opata cystersów) rajcy gdańskiemu Hansowi Connertowi (Conradt, Konradt), kuratorowi sierocińca przy kościele św. Elżbiety. Od urządzonej przez nowego właściciela kuźni miedzi posiadłość zwanej początkowo Conrads Hammer, następnie Konradshammer (Kuźnica Konradich). Staraniem Conradów i ich następców wybudowano także tartak, młyn do produkcji papieru, słodownię, browar i dworek, letnią rezydencję właścicieli (obecnie ul. Pomorska 68). W początku XVII wieku Johann Conradi wydzierżawił od klasztoru dodatkowy obszar (obecnie zachodnia strona skrzyżowania ul. Pomorskiej i Chłopskiej), tzw. Młyn III, gdzie powstał folusz garbarski i kuźnica miedzi. W posiadaniu Conradów do roku 1634; prawnuczka Johanna, Agata, wniosła go w posagu Constantinowi Giesemu. Od 1652 w dzierżawie rodziny Ehlerów: burmistrza Friedricha Ehlera, który przebudował dworek i założył przy nim park z pawilonem, oraz jego syna, ławnika Karla Ehlera (zm. 1686).

Dobra uległy zniszczeniu podczas walk ze Szwedami w 1655, następnie w 1734 spalone przez Kozaków w służbie rosyjskiej. W 1735 opat oliwski Franciszek Mikołaj Zaleski wydzierżawił posiadłość Karolowi i Katarzynie Blechowiczom, którzy odbudowali papiernię i zbankrutowali w 1741. Po nich dobra wydzierżawił od cystersów książę Szlezwiku-Holsztyna, Karol Ludwik, od 1746 biskup włocławski Walenty Czapski, następnie jego bratanek Michał z żoną Izabelą z Przebendowskich i Jan August Eckeln-Hülsen. W 1800 roku zastąpiono folusz w Młynie III młynem zbożowym. W 1819 w Konradshammer było 7 domów i 93 mieszkańców. W roku 1835 Johann Ferdinand Geschkat i Friedrich Wilhelm Apfelbaum założyli w Młynie II kuźnię i fabryczkę karabinów (zatrudniała 163 robotników oraz 212 kobiet i dzieci ( fabryka karabinów).

Od 1847 Konradshammer określany był jako wieś gminna w okręgu Zaspa, kuźnię przekształcono w młyn zbożowy, następnie w folusz, prowadzony do 1865 przez syna Geschkata, Juliusa Ferdinanda. W roku 1864 było tu 13 budynków i 133 mieszkańców, w 1880 – 153. W latach 1877–1945 przy Młynie III funkcjonował tartak. Od Młyna III w kierunku Sopotu (obecnie ul. Gospody) funkcjonowała – przy tzw. Żabim Stawie – Żabia Gospoda (Poggenkrug), która w 2. połowie XX wieku dała nazwę osiedla Żabianka. Pod koniec XVIII wieku dwór przebudowano w klasycystyczny dworek (pozostały po nim kolebkowe sklepienia w piwnicach).

W 1887 roku w dworku (park otoczono murem) umieszczono królewski zakład wychowawczy dla chłopców, Königlische Erziehungs Anstalt, działający do 1920, kiedy posiadłość przeszła w ręce prywatne. 1 IV 1907 przyłączona została wraz z Jelitkowem i Żabianką do gminy Oliwa, w 1926 wraz Oliwą w granicach administracyjnych Gdańska. W 1925 Senat gdański wynajął od właścicieli posiadłość na 10 lat, ustanawiając tu zakład wychowawczy dla upadłych dziewcząt katolickich pod opieką pasterek z Domu Dobrego Pasterza (Haus vom Guten Hirten), przybyłych z monastyru w Westfalii (Düsseldorfie). Część środków na ich utrzymanie przeznaczał Senat II WMG. Resztę pokrywały pensjonariuszki pracą w uruchomionej przez siostry pasterki nowoczesnej motorowej pralni, na uruchomienie której (i rozbudowę ośrodka) zaciągnęły w Holandii w 1929 pożyczkę w kwocie 400 tys. guldenów gdańskich, gwarantowaną przez Senat II WMG. Z pralni i z rozwijającej się w zakładzie hafciarni korzystały gdańskie hotele i zakłady pracy. W lipcu 1939 siostry opuściły Gdańsk, nie mogąc spłać pożyczki wobec ograniczeń dewizowych przyjętych przez hitlerowskie władze Gdańska. Od 30 VIII 1939 w dworku rozpoczął działalność Państwowy Dom Starości. Po 1942 obiekt został przekazany w ręce Wermachtu, który uruchomił w nim szpital i obóz Służby Pracy Rzeszy (Reichsarbeitsdienst).

W 1946 w dworku otwarto Sanatorium Nadmorskie "Gedania", dział tu także Ośrodek Szkoleniowy Ministerstwa Administracji Publicznej, od 10 XII 1947 do września 1948 średnia Szkoła Prawnicza Ministerstwa Sprawiedliwości. W połowie lat 50. XX wieku sanatorium przekształcono w dom hotelowy Stoczni Gdańskiej. W latach 50. i początku 60. XX wieku powstałą od Konradshammer polską nazwą Kowacze określano obecne Przymorze. W lutym-marcu 1974 dworek rozebrano (cegły otrzymali pracownicy Politechniki Gdańskiej na budowę swojego osiedla), zachowane piwnice wpisano do rejestru zabytków, przebudowano resztę budynków (ul. Pomorska 68), w których otwarto Ośrodek Szkolenia Kadr Kierowniczych i Specjalistycznych Ministerstwa Przemysłu Ciężkiego. W latach 80. XX wieku zastąpił go ośrodek szkolenia Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, po roku 1990 przekazany na siedzibę Wydziału Psychologii Uniwersytetu Gdańskiego, następnie do 2012 miała tu siedzibę Gdańska Fundacja Kształcenia Menedżerów. W 2012 teren nabyty przez deweloperską firmę Doraco.

Ogród, zwany Parkiem Przymorza, zrewaloryzowano w 1995, były pawilon ogrodowy zachował gdański rzeźbiarz Józef Sarnowski, tworząc w nim własną pracownię i Autorską Galerię Rzeźby. AK