GŁÓWNE MIASTO

'''GŁÓWNE MIASTO''', obecnie reprezentacyjna dzielnica historyczna Śródmieścia. Po [[RZEŹ GDAŃSKA W 1308 ROKU | rzezi Gdańska w 1308]] roku i zniszczeniu miasta na prawie lubeckim ([[STARE MIASTO | Stare Miasto]]), od końca lat 20. XIV wieku miejsce odradzania się życia miejskiego. Zajmowało obszar między Podwalem Staromiejskim i [[TARG DRZEWNY | Targiem Drzewnym]] na północy a [[STARE PRZEDMIEŚCIE | Starym Przedmieściem]] (do Podwala Przedmiejskiego) na południu, na wschodzie dochodząc do [[MOTŁAWA | Motławy]], na zachodzie obejmując odcinki obecnej Wałów Jagiellońskich i ul. Okopowej. Początkowe nazwy: Nowe Miasto (''nova civitas'' – w roku 1345, ''nuwe stad'' – w 1379), Nowy Gdańsk (w 1402 – ''nüwe Danczk'', ''neye Gdanczk'', ''Neudanzig''), zostały wyparte przez nazwę Prawe Miasto (w 1406 ''rechte stat'', następnie systematycznie Rechtstadt, w 1635 Prawe Miasto), w znaczeniu: Prawne (Prawe), dysponujące prawem miejskim (w opozycji do innych gdańskich miast: Starego Miasta, [[MŁODE MIASTO (Jungstadt) | Młodego Miasta]], [[OSIEK | Osieka]], nieposiadających pełnych praw samorządowych). Obecna nazwa urzędowa, obowiązująca od roku 1949, jest tłumaczeniem późniejszego łacińskiego ''principalis civitas'' (po raz pierwszy w 1526) lub ''primaria civitas'' (1584). Najstarsze osadnictwo Głównego Miasta (ślady odkryte pod [[RATUSZ GŁÓWNEGO MIASTA | Ratuszem Głównego Miasta]]), sięgające X wieku, w 2. połowie XX wieku utożsamiane było początkowo z najstarszym miastem na prawie lubeckim. Badania archeologiczne przełomu XX/XXI wieku dowiodły, że osadnictwo było niewielkie przestrzennie, nie dochodziło do Motławy i nie przekraczało obecnej [[CHLEBNICKA | ul. Chlebnickiej]]. Nauka powróciła tym samym do opinii wcześniejszych badaczy o lokalizacji miasta na prawie lubeckim na Starym Mieście. Za rządów Krzyżaków jako nowe gdańskie miasto około 1342 roku otrzymało [[PRAWO CHEŁMIŃSKIE | prawo chełmińskie]]. Sieć ulic: [[DŁUGA | Długa]] (1331 ''longa platea''), [[OGARNA, ulica | Ogarna]] (1336 ''platea braseatorum'' = Browarnicza, 1378 ''platea canum'', niem. ''Hundegasse'' = Psia), [[ŚWIĘTEGO DUCHA |św. Ducha]] (1336 ''platea sancti spiritus'' niem. ''hiligegeistgasse'' = ''Heilige-Geist-Gasse''), Chlebnicka (1337), z której w 1449 wydzieliła się [[PIWNA | Piwna]] (''Jopengasse'' = Jopejska, od [[PIWO GDAŃSKIE | piwa jopejskiego]]), Świętojańska (1349 ''platea sancti Johannis'', niem. ''Johannisgasse''), Mariacka (1353 ''platea dominae Mariae'', niem. ''fruengasse'' = ''Frauengasse''), [[SZEROKA, ulica | Szeroka]] (1354 ''ampla platea'', niem. ''brede gasse'' = Breitgasse) itp. Od 1343 roku otaczane [[FORTYFIKACJE | fortyfikacjami]], po części zachowanymi, obejmującymi ponad 1,5 km murów z 22 [[BASZTY | basztami]] i 17 [[BRAMY MIEJSKIE | bramami]]. Na powierzchni 35 ha było w latach 1378–1379 aż 1396 zabudowanych posesji, w 1573 – 1761, w 1843 – 2098, w 1927 – 1699 (spadek). Obecnie stoi niewiele ponad 400 kamieniczek. Liczba mieszkańców wroku 1400 wynosiła 10–12 tysięcy, w 1500 – około 26 tysięcy, w 1880 – ponad 22 tysiące, obecnie nie przekracza 6 tysięcy. Po [[BUNT MIESZCZAN GDAŃSKICH W 1416 | buncie mieszczan gdańskich w 1416 roku]] podzielone zostało na 4 [[KWARTAŁY | kwartały]]. Dzielnica uległa w 1945 zniszczeniu w 95%. Rozpoczęta w roku 1948 odbudowa zespołu urbanistycznego nie została dokończona. Planuje się odtworzenie kolejnych około 200 kamieniczek. Najważniejsze budowle-zabytki: Ratusz Głównego Miasta, [[WIELKA ZBROJOWNIA | Wielka Zbrojownia]], [[DWÓR ARTUSA | Dwór Artusa]] z [[FONTANNA NEPTUNA | fontanną Neptuna]], [[DOM UPHAGENA |Dom Uphagena]]; kościoły: [[KOŚCIÓŁ ŚW. MIKOŁAJA | św. Mikołaja]], [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | NMP]], [[KOŚCIÓŁ ŚW. JANA CHRZCICIELA I ŚW. JANA APOSTOŁA | św. Jana]], [[KAPLICA KRÓLEWSKA I PLEBANIA KOŚCIOŁA NMP | Kaplica Królewska]]; bramy: [[BRAMA WYŻYNNA | Wyżynna]], [[BRAMA ZŁOTA | Złota]] (Długouliczna) z przedbramiem ul. Długiej oraz zespół bram wodnych [[DŁUGIE POBRZEŻE | Długiego Pobrzeża]] (ściśle: Nabrzeża – ''pons longus'', ''Lange Brücke'') z [[ŻURAW | Żurawiem]] i [[BRAMA ZIELONA | Bramą Zieloną]]. Ciąg ul. Długiej i Długiego Targu z przedłużeniem na Długie Ogrody (tzw. [[DROGA KRÓLEWSKA | Droga Królewska]]) uznano za najbardziej monumentalną oś urbanistyczną europejskiego średniowiecza. {{author: AJ}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]]