KAYSER FRIEDRICH ERNST, astronom

Wersja z 19:31, 21 lip 2024

Przyrząd do pomiaru wysokości chmur należący do Friedricha Ernsta Kaysera

Zdjęcie chmur nad gdańskim Głównym Miastem wykonane przez Friedricha Ernsta Kaysera

FRIEDRICH ERNST KAYSER (27 III 1833 Gdańsk – 12 VII 1907 Gdańsk), astronom. Syn Johanna Ludwiga pochodzącego z Królewca, w Gdańsku kasjera w głównym urzędzie celnym, po przejściu na wcześniejszą emeryturę zajmującego się astronomią, kolekcjonowaniem książek, monet (jego zbiór liczył 4810 monet srebrnych i 73 złote) i bursztynowych inkluzji roślinnych oraz zwierzęcych (zbiór liczył około 2400 okazów).

W latach 1840–1852 uczeń gdańskiego Gimnazjum Miejskiego, nie zdał jednak wiosennego egzaminu maturalnego. Maturę uzyskał jesienią w Halle, gdzie też przez dwa semestry studiował matematykę, historię naturalną oraz filozofię. Od jesieni 1853 do wiosny 1858 studiował w Królewcu. Jeszcze podczas studiów, w 1857, opublikował wyniki swoich pierwszych obserwacji astronomicznych.

W latach 1860–1863 był nauczycielem matematyki w gdańskiej średniej szkole św. Jana, od 1861 do śmierci pracował jako etatowy astronom, kierownik obserwatorium Towarzystwa Przyrodniczego, mieszczącego się w wieżyczce domu tego Towarzystwa przy Frauengasse 24/25 (ul. Mariacka), gdzie też mieszkał w dwóch pokojach w latach 1874–1892. Z jego inicjatywy i pomocy, dla lepszych obserwacji astronomicznych, w 1866–1867 wieńczący wieżyczkę hełm zastąpiono obrotową kopułą, a w 1894 zainstalowano mu telefon umożliwiający kontakt z osobami jednocześnie prowadzącym obserwacje nieba na terenie miasta. Do 1898 opiekował się także (przez dłuższy czas społecznie) biblioteką Towarzystwa, w latach 1872–1874 opracował pierwszy jej katalog działowy. Wykładał także astronomię w Szkole Nawigacyjnej. W listopadzie 1900, potrącony na ulicy przez wóz, doznał złamania kości udowej, od tego czasu dalsze badania prowadził zwłaszcza jego pomocnik, mechanik Krause, wedle opracowanych przez niego instrukcji. W 1903 doznał wylewu, co jeszcze bardziej ograniczyło jego możliwości dalszych badań.

Autor publikacji z zakresu astronomii i konstruktor nowych przyrządów do obserwacji nieba. Przyrządy te pomagał mu wykonywać przyjaciel, mechanik-amator Ferdynand Dommasch. W 1894 doktor honoris causa uniwersytetu we Wrocławiu, 2 II 1906 otrzymał honorowe członkostwo gdańskiego Towarzystwa Przyrodniczego. Kawaler, testamentem zapisał Towarzystwu Przyrodniczemu swój majątek (73 758 marek, książki, meble, aparaturę badawczą), poczynił także legaty na rzecz mechanika Krause, oraz pracujących w Domu Przyrodników woźnego Belgera i sprzątaczki Mischke. MrGl

Bibliografia:
Archiwum Państwowe Gdańsk, Urząd Stanu Cywilnego, 1609/870, nr 1974 (karta zgonu).
Momber A., Kayser F. E. Sein Leben und Wirken, Schriften der Naturforschenden Gesellschaft in Danzig, Danzig 1908.