URBANEK MICHAŁ WŁADYSŁAW, nauczyciel w Gimnazjum Polskim

Wersja z 12:02, 13 cze 2024

Grono pedagogiczne Gimnazjum Polskiego w 1936, Michał Urbanek w najwyższym rzędzie, czwarty od prawej

Michał Urbanek jako nauczyciel w II Liceum Ogólnokształcącym im. Bolesława Chrobrego w Sopocie, 1946

Michał Urbanek, 1972

MICHAŁ WŁADYSŁAW URBANEK (18 IX 1886 Kawęczyn (obecnie dzielnica Dębicy) – 18 II 1982 Sopot), nauczyciel w Gimnazjum Polskim, działacz społeczny. Syn Jana i Marii z Mieleckich, robotników rolnych, był najstarszym z dziesięciorga ich dzieci, brat m.in. Antoniego Urbanka. W 1908 ukończył Gimnazjum Klasyczne im. Franciszka Józefa w Dębicy, do 1913 studiował na Wydziale Filozoficznym uniwersytetu w Krakowie, uzyskał dyplom nauczyciela szkół średnich z języka polskiego, łaciny i greki. W czasie studiów utrzymywał się z udzielanych korepetycji. Od 1 II 1914 pracował jako nauczyciel w Gimnazjum Klasycznym w Sanoku, po wybuchu I wojny światowej zmobilizowany, zwolniony po dwóch miesiącach z uwagi na zły stan zdrowia, powrócił do nauki w szkole w Sanoku. Został sekretarzem miejscowego koła Towarzystwa Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych, zaangażowany był w organizowanie narodowych imprez kulturalno-oświatowych i w akcję odczytową w okolicach Sanoka. Opublikował także rozprawę Chłop w literaturze złotego okresu (tom 1: Chłop u Modrzewskiego, Orzechowskiego i Reja, Sanok 1914, tom 2: Chłop u Klonowicza i Skargi, Sanok 1916). W 1917 objął opiekę nad miejscową drużyną harcerską, w styczniu 1918 został drużynowym 1 Drużyny Skautowej im. Hetmana S. Żółkiewskiego w Sanoku. Pod koniec 1918 był organizatorem Pogotowia Młodzieży, zaangażowanego w rozbrajanie żołnierzy austriackich, pomoc na poczcie, kolei i w mieście.

Od 1 IX 1920 nauczyciel w Gimnazjum Klasycznym w Wejherowie, założył szkolna bibliotekę, jako podharcmistrz prowadził hufiec harcerski i Harcerski Klub Sportowy. W 1924 na harcerskim Ogólnopolskim Zlocie w Spale uhonorowany został Lilią Harcerską "Za zasługę". W Wejherowie założył i był prezesem Towarzystwa Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych. Od 1 IX 1926 polonista i nauczyciel łaciny w gdańskim Gimnazjum Polskim, zamieszkał w Gdańsku-Wrzeszczu, od 1928 w Sopocie przy Wilhelmstrasse 52 (ul. Haffnera, mieszkał tu do 1939 i w latach 1945−1982). W Gimnazjum Polskim od 18 VIII 1936 był także referentem wychowawczym (sprawującym pieczę nad całokształtem spraw wychowawczych), był inicjatorem utworzenia szkolnej harcerskiej drużyny morskiej; przygotowując harcerzy do międzynarodowego zlotu (3rd World Scout Jamboree) w Arrowe Park w Wielkiej Brytanii w 1929, opublikował broszurę propagandową Gdańsk a Polska, wydaną także w języku angielskim (tłumaczyła Jadwiga Frankowska). W 1926 był członkiem Towarzystwa Śpiewu Kościelnego Cecylia w Gdańsku. Od 1933 do 10 XI 1935 (zrezygnował ze względu na stan zdrowia) był kierownikiem Referatu Świetlicowego Związku Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku, członek Zarządu Ligi Morskiej i Kolonialnej, działał m.in. w Towarzystwie Przyjaciół Nauki i Sztuki. Był inicjatorem ustanowienia w Gimnazjum Polskim stypendium im. ks. Leona Miszewskiego. W zastępstwie nieobecnego dyrektora, Jana Augustyńskiego, ogłosił za zgodą Komisariatu Generalnego Rzeczpospolitej Polskiej w II WMG 29 VIII 1939 zawieszenie zajęć w Gimnazjum Polskim.

We wrześniu 1939 aresztowany przez Niemców w Gdyni, zwolniony, wyjechał przez Toruń do Krakowa, uczył w IV Państwowym Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza, poszukiwany przez Niemców od lipca 1942 mieszkał w Dębicy, brał udział w tajnym nauczaniu. Po wyzwoleniu, od jesieni 1944 był nauczycielem w Ropczycach i Dębicy, prezesem okręgowego Związku Zachodniego, kierownikiem sekcji odczytowej Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego (OMTUR). Od 1 IX 1945 w Sopocie jako nauczyciel języka polskiego w II Liceum Ogólnokształcącym im. Bolesława Chrobrego, od 1957 ponownie zaangażowany był w działalność harcerską (sprawował opiekę nad Komitetem Organizacyjnym Komisji Historycznej). Od 1963 na rencie, od 1964 na emeryturze, pracował jednak w niepełnym wymiarze godzin do 31 VIII 1967. Udzielał się społecznie w Oddziale Sopockim Związku Nauczycielstwa Polskiego, pełnił obowiązki przewodniczącego Sądu Koleżeńskiego, z ramienia tego związku wszedł w 1945 jako radny w skład Miejskiej Rady Narodowej w Sopocie (radnym był do 1973), działał m.in. w Komisji Oświaty i Komisji Mandatowej, członek Komitetu Budowy Tysiąca Szkół. W latach 1957–1960 członek Głównego Sądu Organizacyjnego przy Zarządzie Głównym Związku Nauczycielstwa Polskiego w Warszawie. Od 1947 był członkiem Zarządu Gdańskiego Oddziału Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza, od 1956 członkiem Gdańskiego Towarzystwa Naukowego.

Odznaczony m.in. honorowym Krzyżem Harcerzy z Czasów Walk o Niepodległość (1939), srebrnym i dwukrotnie Złotym Krzyżem Zasługi (1938, 1955), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1958), Srebrnym Krzyżem „Za Zasługi dla ZHP z Rozetą i Mieczami” (1992, pośmiertnie), Medalem 10-lecia Polski Ludowej (1955), odznaką „Zasłużony Nauczyciel PRL” (1958), harcerską odznaką „Za Zasługi dla ZHP” (1971).

Żonaty był od 22 VI 1918 z nauczycielką Janiną Hawel-Irzykowską (1887–1975), ojciec Marii (1920–2004), absolwentki Gimnazjum Polskiego w Gdańsku (matura: 1937), Mieczysława (1921–2014), absolwenta gdańskiego Gimnazjum Polskiego (matura: 1939), radcy prawnego, oraz Zofii (ur. 1926), po mężu Walczak, prawniczki. W 1996 na budynku przy ul. Haffnera 52 w Sopocie, gdzie mieszkał, odsłonięto poświęconą mu tablicę, od 2003 jego imię nosi skwer przy II LO w Sopocie (w 2004 ustawiono w nim pamiątkowy głaz z przedstawiająca go płaskorzeźbą), patron auli tego liceum. EG






Bibliografia:
Bukowski Andrzej, Oddział Gdański Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza (1947–1987), „Gdański Rocznik Kulturalny”, t. 11, 1988 s. 244.
Janik Bernard, Życiorysy pracowników Gimnazjum Polskiego w Gdańsku, w: Gimnazjum Polskie Macierzy Szkolnej w Gdańsku 1922–1939. Księga pamiątkowa, Gdańsk 1976, s. 198-200.
Mikos Stanisław, Urbanek Michał Władysław, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 3, Gdańsk 1993, s. 399-400.
Sroczyńska-Wyczańska Krystyna, Nauczyciele Gimnazjum, w: Gimnazjum Polskie Macierzy Szkolnej w Gdańsku 1922–1939. Księga pamiątkowa, Gdańsk 1989, s. 317-318.
Szczecina Dariusz, Kuligowski Zenon, Urbanek Michał Władysław, w: „Harcerski Słownik Biograficzny”, t. 4, Warszawa 2016, s. 233-236.