BEKE JOHANN, burmistrz Gdańska

Wersja z 16:02, 18 kwi 2024

JOHANN BEKE (26 II 1547 Gdańsk – 29 V 1611 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Prawnuk burmistrza Gerarda von der Beke, wnuk Hermana, syn również Hermana, kupca handlującego m.in. drewnem z kupcami z Antwerpii, który w efekcie wojny o niepodległość Niderlandów (1567) poniósł ogromne straty finansowe i popadł w długi. Po jego śmierci w 1573 cały majątek rodzinny przepadł na ich spłatę. Matką była Gertrud (zm. 1576), córka kupca Heinricha Schmidta. Miał ośmioro rodzeństwa. Starszy brat Hermann (1544–1614, pochowany w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP)) był kupcem. Nic nie wiadomo o losach młodszego brata Georga, o kolejnym, Heinrichu, wiadomo tylko, że „służył na wojnie” (nie wiadomo jednak gdzie) i żenił się dwukrotnie, najpierw w Campen, a następnie w Gdańsku. Pięć sióstr wyszło za mąż za kupców, przedstawicieli pospólstwa bądź zubożałych rodów patrycjuszowskich. Dorothea (zm. 1591) poślubiła Georga Klonau, a po jego śmierci Abrahama Bartscha. Barbara wyszła w 1575 za Andreasa Löppera, Catharina w 1570 za Lorenza Hübnera, a Elisabeth około tego samego roku za Mathiasa Schillinga. Żyjąca najdłużej, bo do 1629, Margareth dwukrotnie wychodziła za mąż: po raz pierwszy za Georga Kirschberga, po raz drugi za Christiana Schlieffa.

W 1563 studiował na luterańskim uniwersytecie w Wittenberdze, w 1564 kontynuował studia na należącym do tego samego wyznania uniwersytecie w Lipsku. Od 1576 był sekretarzem miejskim w Gdańsku. Od 1593 był ławnikiem Głównego Miasta i od razu został conseniorem. Od 1594 był rajcą, w 1597 sędzią. Od 1603 był burmistrzem. Urząd pierwszego burmistrza pełnił w 1604 i 1608, drugiego w 1603 i 1607, trzeciego w 1606 i 1610, czwartego w 1605, 1609 i 1611.

Siedemnastoletnią służbę sekretarza spędził w rozjazdach, najczęściej jako członek oficjalnych, gdańskich delegacji: między innymi na dwór królewski w Krakowie i na Sejm Rzeczypospolitej do Warszawy, na dwór księcia pruskiego do Królewca oraz na zjazdy hanzeatyckie do Lubeki (maj–wrzesień 1579, czerwiec 1584, październik–listopad 1584) i Lüneburga (listopad 1580). W 1577, podczas wojny Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym, towarzyszył burmistrzowi Constantinowi Ferberowi w wyprawie do Torunia w jego misji pokojowego załagodzenia konfliktu. Gdy uwięziono burmistrza i odesłano do Łęczycy, dobrowolnie poddał się temu samemu aresztowi. Po uwolnieniu burmistrza (25 IX 1577) razem z nim powrócił do Gdańska.

W październiku 1578 w imieniu miasta zabiegał w Krakowie o pomoc królewską w pozyskaniu dodatkowego zboża z estońskiego Rewalu (obecnie Tallin). W następnych latach głównym zadaniem gdańskich poselstw na dwór królewski i dwory obce, w których brał udział, było jednak lobbowanie w tzw. „Englische Sache” ("angielskiej sprawie"), czyli w próbie odebrania Elblągowi wyłączności na kontakty z angielską Kompanią Wschodnią. Temu celowi służyła jego wizyta w Warszawie w lutym 1581, podczas której wręczono podarunek wpływowemu na dworze Stefana Batorego Martonowi Berzeviczy. W czerwcu 1582 uczestniczył w próbie pozyskania poparcia na dworze księcia pruskiego Albrechta II Fryderyka Hohenzollerna. W sierpniu 1584 wyprawił się na Warmię, by pozyskać w tym celu głos biskupa warmińskiego Marcina Kromera. W październiku 1582 gdańska delegacja z nim w składzie prowadziła negocjacje w „angielskiej sprawie” w Warszawie, a następnie kontynuowała je w Krakowie, w marcu 1583 oraz tamże – odbywając kluczowe rozmowy – w maju–wrześniu 1585. W rezultacie tych nieustannych zabiegów król Stefan Batory odmówił elblążanom zatwierdzenia umowy z angielską Kompanią Wschodnią, co w praktyce dało Gdańskowi wolną rękę w handlu z tym krajem. Tę poważną porażkę ekonomiczną elblążanie w specjalnym, notarialnie poświadczonym oświadczeniu spisanym 12 XI 1586, przypisali jego osobistym działaniom i machinacjom na królewskim dworze.

Po 1586, gdy w gdańskich gremiach władzy ujawnili się kalwiniści, opowiedział się po ich stronie. Kalwiniści na przełomie XVI i XVII wieku zdominowali skład Rady i Ławy, zatem powołanie go w skład tej drugiej było nie tylko wyrazem uznania dla jego osobistych zasług (i rosnącego znaczenia wychodzącej z bankructwa rodziny), ale także triumfem tej części gdańskich elit, która dążyła do kalwińskiej konfesjonalizacji miasta. Z kolei wprowadzenie go do kolegium burmistrzów sprawiło (począwszy od 1605), że trzech na czterech najważniejszych urzędników Gdańska było kalwinistami.

Począwszy od 1609 sparaliżowany chorobą już tylko nominalnie sprawował funkcje burmistrzowskie (stąd w 1611 ze złamaniem zasady kolejności pełnienia tych urzędów, po raz trzeci mianowano go czwartym burmistrzem zamiast drugim). 26 II 1578 poślubił Erdmuth (zm. 31 X 1591), córkę Lorenza Madera, z która miał czwórkę dzieci, po raz drugi ożenił się z Anną, córką ławnika Johanna Zimmermanna, wdową po Jacobie Lembcke, z małżeństwa tego nie miał potomstwa. Dwóch synów, Johann i Heinrich, umarło w dzieciństwie, Gerd był żołnierzem w Holandii, ożenił się, nic jednak bliżej o nim nie wiadomo. Jedyna córka Erdmuth (8 II 1587 – 30 XI 1613) wyszła za mąż około 1610 za Samuela Dragona i doczekała się czterech córek. Rodzina von der Beke trwała później w Gdańsku w potomkach jego starszego brata, Hermanna. Pochowany w kościele NMP. SK