BURCHARD FRANZ, pastor kościoła NMP

Aktualna wersja na dzień 12:13, 12 mar 2024

Strona tytułowa polemicznego pisma Franza Burcharda, Das dis Colloquium oder Gesprach..., 1566

FRANZ BURCHARD (BURCHARDI, BURCKHARDI) (około 1512 Lwówek Śląski – 6 VII 1590 Gdańsk), luterański teolog i kaznodzieja, pastor kościoła Najświętszej Marii Panny (NMP). Około 1540 studiował w Wittenberdze, był uczniem Marcina Lutra, magister teologii. Około 1547 w Morągu (Mohrungen), w Prusach Książęcych, był wychowawcą Lusatiusa, Heinricha i Friedricha, synów grafa Petera zu Dohna. W latach 1547–1554 – kaznodzieją w Prabutach (Riesenburg, Prusy Książęce) i zdecydowanym przeciwnikiem ozjandryzmu (od nazwiska Andreasa Osiandera, luterańskiego teologa z Uniwersytetu w Królewcu), popieranego w tym czasie przez księcia Albrechta I Hohenzollerna. Z tego powodu wyemigrował do Prus Królewskich. W latach 1554–1557 przebywał w Malborku.

Od 1557 (według innych źródeł od 1555) był głównym kaznodzieją i pastorem w gdańskim kościele NMP w okresie symultaniczności (wspólnego władania nią przez luteranów i katolików) tej świątyni. Oprócz kazań prowadził także specjalne katechezy dla luterańskiej młodzieży. W październiku 1559, wraz z innymi luterańskimi kaznodziejami w Gdańsku, został poddany swoistej lustracji przez biskupa włocławskiego, Jakuba Uchańskiego.

W Gdańsku kontynuował spór z ozjandrystami, współdziałając z diakonem i pastorem kościoła św. Katarzyny Benediktem Morgensternem, oraz kaznodzieją z kościoła św. Jana, Samuelem Gebelem. 8 IV 1560, w Niedzielę Miłosierdzia, wraz z Benediktem Morgensternem oraz kaznodzieją w kościele św. Jakuba, Heinrichem Saalfeldem, wystąpił w obronie odsuniętego od ambony Samuela Gebela, przyrównał też rządzącą gdańską Radę Miejską do ewangelicznych faryzeuszy. Wszyscy trzej zostali wówczas na polecenie Rady Rady (w tym szczególnie burmistrza prezydującego, Constantina Ferbera) odwołani ze stanowisk (29 IV 1560) i usunięci z Gdańska. W latach 1560–1572 był kaznodzieją w kościele NMP w Toruniu, profesorem hebraistyki w toruńskim Gimnazjum Akademickim. Wspierał w kolejnym teologicznym sporze o tzw. reliquia sacramenti (pozostałości po Wieczerzy Pańskiej) stanowisko skupionych wokół Erharda Sperbera ortodoksyjnych luteranów, akcentujących nieustającą sakramentalność owych resztek. W maju 1564, tuż przed wybuchem wielkiej zarazy ( epidemie), bawił w Gdańsku z misją mediacyjną dla załagodzenia sporu z oponentami w tej kwestii, popierającymi stanowisko Veita Neubera, negującego sakramentalną wartość niezużytych podczas eucharystii hostii. W związku z tym jego dotychczasowy sojusznik, Benedikt Morgenstern, również w tym czasie kaznodzieja w toruńskim kościele NMP, uznał go za paktującego z wyznaniowymi wrogami „heretyka” i wroga prawdziwej wiary.

W 1572 za zgodą gdańskiego Ministerium Duchownego ( luteranie) osiadł na probostwie w Cedrach Wielkich, na należących do terytorium wiejskiego Gdańska Żuławach (Gdańskich, Steblewskich). Z powodu choroby niedługo przed śmiercią przeniósł się do Gdańska, zamieszkał u zięcia Michaela Coletusa, luterańskiego kaznodziei w kościele NMP (od 1590 pierwszego pastora). Wspierał zięcia w sporach z kalwinistami; gdy ten otrzymał posadę w Gdańsku, miał mu publicznie złożyć gratulacje i powiedzieć: „Niech Bóg Cię napełni nienawiścią do Antychrysta i kalwinistów” (Deus te impleat odio Anti-Christi et Calvinistarum).

W 1566 opublikował w Gdańsku jedno ze swoich sztandarowych pism polemicznych Das dis Colloquium oder Gesprech, mit den herren Predigern zu Dantzigk (gehalten uber dem streitigen Artickel des Abendmals… Christi) kein Amnistia sein kan, noch sol, Wider das schendtliche … geschrey… meiner widersacher, Auffs urteil und gericht des Heiligen Geists, imn aller menschen hertzen, die beruffen sind zur herligkeit in Christo Jesu gestellet (Dyskusja albo rozmowa z panami kaznodziejami w Gdańsku (przeprowadzona w związku ze sporną pozostałością Ostatniej Wieczerzy… Chrystusa) nie może i nie powinna być amnestią przeciwko haniebnemu… krzykowi… moich przeciwników, na opinię i osąd Ducha Świętego, w sercach wszystkich ludzi powołanych do chwały w Chrystusie Jezusie). W 1587 w Erfurcie wydał traktat teologiczny Rechter und wahrer Unterschied zwischen unserer Kirchen und der Sacramentirer Lehre vom Abendmahle (Słuszna i prawdziwa różnica między naszymi kościołami sakramentalnej nauce o Wieczerzy Pańskiej). Według XVIII-wiecznego leksykonu uczonych Christiana Gottlieba Joechera był ponadto autorem następujących prac: Geistliches Regiment in leiblicher Pestilenz (Pułk ducha w obliczu zarazy ciała); De Sacramento corporis et sanguinis Jesu Christi contra sacramentariorum corruptelas (Sakrament Ciała i Krwi Jezusa Chrystusa przeciwko sakramentalnym zepsuciom); De libertate variorum religionum (O wolności różnych wyznań); De autonomia oder Freystellung aller Religionen; aufwecker der Geistlichen und Leben (O autonomii albo uwolnienie wszystkich religii; dla obudzenia duchowieństwa i życia).

Pochowany został w kościele NMP, w zaszczytnym miejscu pod amboną. Pozostawił córki Catharinę, małżonkę Michaela Coletusa i Christinę, żonę Franziskusa Gericke, profesora gimnazjum w Toruniu, w latach 1597–1612 pastora w Steblewie, oraz syna Joachima (zm. 1582), absolwenta uniwersytetu w Królewcu, m.in. od 1578 do śmierci pastora w Steblewie. Opiekunem wdowy po nim Heleny i dzieci Johanna i Barbary był Michael Coletus. Być może do jego krewnych należeli też Nicolaus Burchard, około 1603 luterański kaznodzieja w Brodnicy, oraz Valentin Burchard, w latach 1622–1626 kalwiński kaznodzieja w gdańskim kościele św. Elżbiety. Co najmniej do początku XIX wieku w zakrystii kościoła NMP przechowywano jego portret. SK

Bibliografia:
Joecher Christian Gottlieb, Allgemeines Gelehrten-Lexicon, „Erster Theil”, Leipzig 1750, kol. 1490.
Hovda Bjoern Ole, The Controversy over the Lord’s Supper in Danzig 1561–1567. Presence and Practice – Theology and Confessional Policy, Goettingen 2018, s. 27, 35, 120, 129, 152, 191, 226, 232, 292.
Rhesa Ludwig, Kurzgefasste Nachrichten von allen seit der Reformation an den evangelischen Kirchen in Westpreußen anstellten Predigern, Königsberg 1834, s. 12, 31, 81, 97, 240, 251.
Scholz Heinrich, Burckhardi Franziskus, w: Altpreusssische Biographie, Bd. 1, Koenigsberg 1936, s. 94–95.