CIEŚLAK EDMUND, historyk, profesor

Wersja z 18:44, 20 maj 2023

Edmund Cieślak

EDMUND CIEŚLAK (7 XI 1922 Toruń – 19 IX 2007 Gdańsk), historyk. Syn Stanisława (zm. 1927), emigracyjnego robotnika w Nadrenii, po powrocie do Polski urzędnika w Toruniu, oraz Pelagii z domu Krupka. Miał czworo rodzeństwa, w tym Tadeusza (1917–1985), profesora, między innymi rektora Szkoły Głównej Służby Zagranicznej. W 1939 zdał tzw. małą maturę w Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika w Toruniu. Podczas II wojny światowej pracował od 1942 jako pomocnik cieśli i murarza oraz robotnik leśny w Toruniu, Gdyni, wielkopolskim Antoniewie. Po nieudanej ucieczce w 1944 przetrzymywany przez ponad trzy miesiące przez Gestapo, wywieziony na roboty przymusowe do Wuppertalu (Niemcy).

Po wyzwoleniu znalazł się we Francji. Maturę zdał w Polskim Liceum im. Cypriana Norwida w Villard-de-Lans pod Grenoble, w latach 1946–1948 studiował prawo i historię na uniwersytecie w Lille i uzyskał licencjat. Do Polski wrócił w 1948, po roku nauki ukończył (w 1949) Wydział Prawa Uniwersytetu Toruńskiego (UT), od 1950 doktor praw na podstawie rozprawy Zagadnienia prawne hanzeatyckiego handlu i transportu (promotor: prof. Karol Koranyi). Od 1 X 1949 do 28 II 1953 pracował na Wydziale Prawa UT na stanowisku asystenta, starszego asystenta i adiunkta.

W 1953 przeszedł do pracy w powstałym wówczas Zakładzie Historii Pomorza Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk (IH PAN) w Toruniu. W 1954 uzyskał tytuł docenta (odpowiednik habilitacji), 1 I 1955 powołany został na kierownika Pracowni Zakładu Historii Pomorza IH PAN w Gdańsku i był nim do emerytury 31 XII 1992. Jednocześnie od 1956 do 1967 pracował na drugim etacie w gdańskiej Wyższej Szkole Pedagogicznej, w latach 1960–1962 był dziekanem Wydziału Filologiczno-Historycznego, po 1967 pracował w ramach godzin zleconych. Od 1963 profesor nadzwyczajny (tytularny), od 1974 profesor zwyczajny. W latach 1976 –1984 i w roku akademickim 1984/1985 pracował na połowie etatu także na Uniwersytecie Gdańskim (UG).

Specjalista w zakresie historii strefy bałtyckiej, obejmował badaniami okres od XV do XVIII wieku. Współautor (z Czesławem Biernatem) popularnego zarysu Dzieje Gdańska (1969, wyd. 2: 1975, wyd. w języku angielskim: 1988). Autor między innymi prac Miasto wierne Rzeczypospolitej. Szkice gdańskie XVII–XVIII w. (1959), Walki ustrojowe w Gdańsku i Toruniu oraz niektórych miastach hanzeatyckich w XV w. (1960), Walki społeczno-polityczne w Gdańsku w drugiej połowie XVII wieku (1962), Konflikty polityczne i społeczne w Gdańsku w połowie XVIII w. (1972), W obronie króla Stanisława Leszczyńskiego (1986), Stanisław Leszczyński (1994), Francuska placówka konsularna w Gdańsku w XVIII wieku (1999). Redaktor naukowy przygotowywanej od 1966 Historii Gdańska (pięć tomów, 1978 i następne), największego dotychczas zarysu dziejów miasta.

W latach 1983–1995 był redaktorem „Studia Maritima”. Członek Société Jean Bodin pour l’Histoire Comparative des Institutions w Brukseli (Towarzystwo Porównawczej Historii Instytucji im. Jeana Bodina), w 1981–1993 był przewodniczącym Komisji Historii Mórz Północnych Europy przy Komitecie Nauk Historycznych PAN, afiliowanej do Association Internationale d’Histoire des Mers Nordiques de l’Europe (Międzynarodowe Stowarzyszenie Historii Mórz Północnych Europy). Od 1994 przewodniczył ze strony polskiej Komisji Historyków Polski i Szwecji. Od 1966 był członkiem Komitetu Nauk Historycznych PAN (w latach 1981–1983 zasiadał w Prezydium Komitetu), w 1956–1958 był zastępcą sekretarza generalnego, w 1957–1968 przewodniczącym Komisji Wydawnictw Książkowych. W latach 1956–1959 pierwszy zastępca sekretarza generalnego, w 1965–1967 i 1969–1971 pierwszy wiceprezes, w 1967–1969 drugi wiceprezes Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, od 1999 członek honorowy. Od 1961 był członkiem Naczelnej Rady Archiwalnej, od 1962 do 1992 wchodził w skład Rady Naukowej Biblioteki Gdańskiej PAN, od 1966 Instytutu Bałtyckiego. W latach 1977–1984 był przewodniczącym Rady Naukowej Muzeum Historycznego Miasta Gdańska. Od 1990 członek-korespondent Polskiej Akademii Umiejętności, od 1991 członek czynny. W 1995 doktor honoris causa UG. Należał też do Towarzystwa Naukowego Toruńskiego, Instytutu Zachodniego, był honorowym członkiem Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego.

Od 1948 członek Związku Młodzieży Polskiej, 1957 do chwili jej rozwiązania członek Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR), w latach 1973–1981 przewodniczący Wojewódzkiego Komitetu Frontu Jedności Narodu (między innymi 28 VI 1976 otwierał na Długim Targu wielką prorządową manifestację potępiającą tzw. "wypadki radomskie"), w 1976–1980 radny Wojewódzkiej Rady Narodowej.

Odznaczony między innymi Krzyżem Kawalerskim (1964) oraz Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1973), odznakami „Zasłużonym Ziemi Gdańskiej” (1971), „Za Zasługi dla Gdańska”. W 1961 otrzymał Nagrodę Naukową Miasta Gdańska za całokształt dokonań naukowych, w 1971 nagrodę przewodniczącego Prezydium WRN w dziedzinie upowszechniania kultury, w 1993 laureat Nagrody Naukowej Miasta Gdańska im. Jana Heweliusza ( nagrody miasta Gdańska), w 2000 laureat Nagrody Prezydenta Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury.

Po przybyciu do Gdańska mieszkał przy obecnej ul. Sychty, następnie przy ul. Fiszera. Od 1955 żonaty był z Haliną z domu Kozioł (24 III 1928 – 6 X 2012), ojciec Katarzyny Cieślak. Pod koniec życia trapiony był przez chorobę Alzheimera. Pochowany w rodzinnym grobie na cmentarzu Srebrzysko. Od 10 X 2019 patron ulicy w Gdańsku-Jasieniu. BŚ







Bibliografia:
Kizik Edmund, Edmund Cieślak, w: Słownik Biograficzny Historyków Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2020, s. 65-80.
Nadanie Edmundowi Cieślakowi tytułu doktora honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego, Uniwersytet Gdański 1995.
Trzoska Jerzy, Profesor Edmund Cieślak, „Nautologia”, 2008, nr 145, s. 128-129.
Trzoska Jerzy, Edmund Cieślak, „Rocznik Gdański”, 67/68, 2007/2008, s. 123-132.
Trzoska Jerzy, Profesor Edmund Cieślak (1922-2007), „Acta Cassubiana”, 10, 2008, s. 339-349.