SZPITAL ŚW. ELŻBIETY

Wersja z 12:04, 8 gru 2022

Wielki mistrz zakonu krzyżackiego Konrad von Jungingen zatwierdza szpitalowi św. Elżbiety wcześniejsze przywileje oraz wyraża zgodę na ogłaszanie i korzystanie z wszystkich odpustów udzielonych mu przez papieża, 1400

Dawny budynek szpitala
św. Elżbiety (dom zakonny pallotynów), 2017

Zachowany portal autorstwa Krzysztofa Strzyckiego z inskrypcją o pożarze z 1752 roku
i o odbudowie szpitala, 2017

SZPITAL ŚW. ELŻBIETY (St. Elisabeth-Hospital), powstał na Starym Mieście przy obecnej ul. Elżbietańskiej na bazie Dworu Ubogich (Elendenhof), działającego jako fundacja gildii ubogich (Elendengilde) przy przeznaczonym dla trędowatych szpitalu św. Jerzego. Statut Dworu Ubogich, opracowany przez Marcina, proboszcza kościoła św. Katarzyny, zatwierdził w 1391 roku bp włocławski Henryk. 15 III 1394 zatwierdził fundację wielki mistrz Konrad von Jungingen (m.in. zwalniając od zwierzchnictwa proboszcza św. Katarzyny i wydając zgodę na powstanie kaplicy kościoła św. Elżbiety), 15 VII 1394 bp Henryk, a 19 V 1395 – papież Bonifacy IX. Szpital otrzymał prawo do legatów testamentowych i mienia zmarłych w nim osób. Początkowo zarządzany przez podległego zakonowi krzyżackiemu szpitalnika, po 1454 podlegał Radzie Miejskiej.

W średniowieczu był jednym z najbogatszych gdańskich szpitali. Należały do niego wsie: Łapino, Zakoniczyn, Mąkocin, Widlino i Piecki. Pod koniec XV wieku przejął dobra szpitala św. Rocha. W 1. połowie XVI wieku nadużycia szpitalników wywołały kryzys finansów. W 1546 roku Rada Miejska ustanowiła zarząd wspólny z zarządem szpitala św. Ducha (tzw. zjednoczone szpitale św. Ducha i św. Elżbiety). Kiedy pojawiła się na Pomorzu armia księcia Eryka Brunszwickiego, w roku 1563 miejskie wojska Gdańska obsadziły szpital. Jego właściwe funkcje czasowo przeniesiono do sąsiednich domów nabytych od karmelitów.

Po kryzysie, do końca XVIII wieku zachował status instytucji dobrze sytuowanej. Przeznaczony dla ubogich, starych i chorych, pielgrzymów; od końca XIV wieku potwierdzona była obecność wkupujących się na dożywocie (prebendariuszy). W 1541 oddzielono od szpitala dom dziecka. W 1551 Rada nakazała kierowanie do niego chorych na choroby naturalne. W 1416 roku miał 95 pensjonariuszy (20 łóżek rezerwowano dla pielgrzymów), w 1450 – 75, w 1681 – 66, w 1700 – 60, w 1706 – 57. W 2. połowie XV wieku w skład kompleksu szpitalnego wchodziły odrębne domy dla chorych, dzieci, prebendariuszy, dwa dla pielgrzymów (dla kobiet i mężczyzn). W 1554, z racji rozbudowy pobliskich obwałowań, część parceli szpitala od strony obecnej ul. Podwale Grodzkie przejęło miasto, burząc niektóre najdalej na zachód wysunięte zabudowania szpitalne z 13 mieszkaniami. Z powodu złego stanu pozostałe zabudowania w roku 1618 rozebrano. Wzniesiono nowe trzy skrzydła: wzdłuż obecnej ul. Elżbietańskiej i dwa prostopadłe do niego, a równoległe do osi kościoła św. Elżbiety. Powstały w ten sposób dwa dziedzińce, zamknięte z trzech stron budynkami kościoła i szpitala, a od zachodu – wałem fortyfikacji. Na północ od szpitala znajdował się spichlerz i jeszcze jeden gospodarczy dziedziniec.

W 1752 szpital spłonął; odbudowany w 1753–1754 według projektu Krzysztofa Strzyckiego, z fasadą od ul. Elżbietańskiej, z trzema dużymi lukarnami i centralnie usytuowanym portalem. Znajdowała się w nim sala przyjęć, izba ogólna oraz 26 izb dla pensjonariuszy. W 1797 roku połączony ze szpitalem św. Ducha wspólnym zarządem. W 1844 budynki szpitalne i kościelne wykupiła od fundacji zjednoczonych szpitali administracja wojskowa. W budynku urządzono biuro garnizonowego sądu wojskowego i areszt. W okresie II Wolnego Miasta Gdańska znajdował się tu rewir policyjny. W 1945 spaliły się dawne budynki szpitalne (pozostała część wypalonych murów). 21 XII 1946 przekazane zostały (wraz z kościołem św. Elżbiety) Stowarzyszeniu Apostolstwa Katolickiego ( pallotyni). Zezwolenie na odbudowę zespołu otrzymali w roku 1956. Dawny szpital odbudowano w latach 1956–1958 jako dom zakonny. ASZ