CZARTKOWSKI ADAM, nauczyciel w Gimnazjum Polskim

Wersja z 10:21, 18 lis 2022

Grono pedagogiczne Gimnazjum Polskiego w 1936, Adam Czartkowski siedzi w pierwszym rzędzie, piaty z lewej

Otwarcie wystawy prac Wojciecha i Jerzego Kossaków zorganizowanej przez TPNiS w siedzibie Dyrekcji Kolei w Gdańsku 2 II 1935, pierwszy z prawej Wojciech Kossak, trzeci Komisarz Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w Gdańsku Kazimierz Papée z żoną (czwarta), piąty Wysoki Komisarz Ligi Narodów w Gdańsku Sean Lester, siódmy Johan Nederbragt prezydent Rady Portu i Dróg Wodnych w Gdańsku, za nim dr Victor Bötther, kierownik wydziału spraw zagranicznych Senatu II Wolnego Miasta Gdańska

ADAM MARCIN CZARTKOWSKI (29 VIII 1881 Czarnomin, Podole – 29 V 1958 Warszawa), botanik, literat, nauczyciel Gimnazjum Polskiego w Gdańsku. Syn Juliana i Maryli z domu Nowickiej. W 1899 absolwent gimnazjum w Białej Cerkwi, w 1904 Wydziału Przyrodniczego Uniwersytetu Warszawskiego (UW), uzyskał stopień kandydata nauk przyrodniczych, specjalista od anatomii i fizjologii roślin. Odbył dodatkowe studia w Pradze i w Wiedniu, w latach 1902–1910 głównie na łamach czasopisma przyrodniczego "Wszechświat" publikował własne artykuły, sprawozdania z badań i tłumaczenia. Od 1905 do 1908 pracował w prywatnych szkołach w Warszawie, od 1909 do 1915 jako asystent w Katedrze Anatomii i Fizjologii UW. Jednocześnie od 1911 pracował na stanowisku profesora w Wolnej Wszechnicy Polskiej i Wyższej Szkoły Ogrodniczej w Warszawie. W latach 1910–1912 był autorem podręczników Doświadczenia z fizjologii roślin (dwa wydania) i Ćwiczenia z anatomii roślin z atlasem (trzy wydania). Wspólnie z żoną przetłumaczył z języka niemieckiego pracę Maurice’a Maeterlincka Życie mrówek i Owady Jeana Fabre’a, z francuskiego Mechanizm ewolucji George’a Teissiera i Darwin Marcela Prenanta. W 1927 przyczynił się wznowienia wydawania czasopisma "Wszechświat", organu Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Mikołaja Kopernika. Od 1 VIII 1919 nauczyciel Państwowego Gimnazjum im. Tadeusza Rejtana w Warszawie, skąd urlopowany został do pracy Gimnazjum Polskim w Gdańsku.

W gdańskim Gimnazjum Polskim od 1 II 1928 do 29 VIII 1939 nauczyciel biologii. Sekretarz generalny (1929–1937) i pierwszy wiceprezes (1937–1939), przewodniczący Komisji Sztuki (od 1929) Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki w Gdańsku, od 1937 także członek honorowy. Kierowana przez niego Komisja Sztuki już w 1929 doprowadziła do wystawienia w Gdańsku sztuki Grube ryby Bałuckiego, Pan Damazy Blizińskiego, Spadkobiercy Grzymały-Siedleckiego. Był inicjatorem zorganizowania w gdańskim Muzeum Miejskim w 1930 wystawy "Polski krajobraz i lud". W tym samym roku w odpowiedzi na niemiecką wystawę "Goethe i Wschód" zorganizował polską odpowiedź: "Goethe i Polska". Był inicjatorem zorganizowania od 2 do 28 II 1935 w siedzibie Dyrekcji Kolei wystawy obrazów Wojciecha Kossaka z udziałem autora.

W latach 1927–1939 wchodził w skład Komitetu Redakcyjnego „Rocznika Gdańskiego”, na 12 wydanych numerów, 11 wydano pod jego redakcją. Z jego inicjatywy dokonano spisu niefigurujących w bibliografii Estreichera druków z XV–XVIII wieku, które znajdowały się w gdańskiej Bibliotece Miejskiej. W 1930 inicjator serii „Biblioteka Gdańsko-Pomorska” i serii „Studia Gdańskie”, współinicjator serii wydawnictw źródłowych „Monumenta Maritima. (Pomniki Spraw Morskich Polski)”. Od 1931 pod pseudonimem publikował artykuły o sytuacji w Gdańsku w „Kurierze Warszawskim”. 24 IX 1934 mianowany kierownikiem Referatu Artystyczno-Teatralnego Związku Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku.

Opuścił Gdańsk w nocy z 30 na 31 VIII 1939; ukrywał się początkowo w Warszawie u córki Zofii Jeżewskiej, następnie w Kazimierzu nad Wisłą, Piotrkowie Trybunalskim i Częstochowie. Od 1945 w Łodzi, organizator Wydziału Farmaceutycznego tamtejszego uniwersytetu, pracował również w łódzkiej Akademii Medycznej. Odznaczony między innymi Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1950), Orderem Sztandaru Pracy II Klasy (1954), odznaką Zasłużonego Popularyzatora Wiedzy.

Żonaty był z Marią z Michalczewskich (1870-1944). Ojciec Zofii zamężnej Jeżewskiej (15 VI 1911 Warszawa – 16 VIII 1995), dziennikarki, pisarki i krytyka sztuki. Pochowany wraz z żoną i córką na Cmentarzu Komunalnym Doły w Łodzi. MA











Bibliografia:
Janik Bernard, Życiorysy pracowników Gimnazjum Polskiego w Gdańsku, w: Gimnazjum Polskie Macierzy Szkolnej w Gdańsku 1922–1939. Księga pamiątkowa, Gdańsk 1976, s. 149-152.
Sroczyńska-Wyczańska Krystyna, Nauczyciele Gimnazjum, w: Gimnazjum Polskie Macierzy Szkolnej w Gdańsku 1922–1939. Księga pamiątkowa, Gdańsk 1989, s. 305.
Stępniak Henryk, Adam Marian Czartkowski, w: Działacze polscy i przedstawiciele RP w Wolnym Mieście Gdańsku, Gdańsk 1974, s. 51-57.
Stępniak Henryk, Czartkowski Adam Marian, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, Gdańsk 1993, s. 274-275.