PÜTTNER JOHANNA AUGUSTINA ELISE, pisarka
| Linia 8: | Linia 8: | ||
'''JOHANNA AUGUSTINA ELISE PÜTTNER''' (5 VIII 1839 Gdańsk – 14 VI 1923 Sopot), pisarka, używała trzeciego imienia. Córka Roberta Hilmara Leopolda Püttnera (24 VI 1810 Preußisch Friedland (Debrzno, powiat człuchowski) – 14 I 1892 Sopot) i Johanny Marii z domu Knopmuss (23 I 1823 Kwidzyn – 31 III 1868 Gdańsk, na tyfus). Siostra Johanna Christiana Brunona (ur. 1 IX 1842 Gdańsk), Richarda (zm. 5 XII 1888 Łódź), kupca, zmarłej w dzieciństwie Adeline Luisy Clary (23 V 1841 Gdańsk – 5 IV 1849 Gdańsk), Marthy Aurelii Amalii (19 XIII 1844 Gdańsk – 4 XII 1911 Sopot), Marie Leopoldiny Antoniny (Toni) (11 VII 1847 Gdańsk – 21 I 1921 Sopot) i Anny Wilhelminy Heleny (31 VIII 1848 Gdańsk – 18 VI 1931 Gdańsk). Siostry pozostały pannami, utrzymywały się z renty po ojcu oraz z jej honorariów autorskich. Ojciec od 1837 pracował w Gdańsku w pruskich służbach celnych, w 1838 w Kwidzynie zawarł związek małżeński, od około 1850 do 1858 w urzędzie celnym w Kwidzynie lub Toruniu (w 1854 i 1858 brak go w księgach adresowych Gdańska). Ponownie w Gdańsku od 1859, pracował jako urzędnik gdańskiej filii naczelnej dyrekcji celnej „Königliche Hauptzollamt” przy Schäferei 11 (ul. Szafarnia), od 1881 na emeryturze. Wraz z rodziną mieszkał w Gdańsku w latach 1839-1844 przy Vorstädtischer Graben 2091 (ul. Podwale Przedmiejskie 37), w 1864-1868 przy Jopengasse 19 (ul. Piwna), w 1874-1880 przy Langgasse 17 (ul. Długa), od 1892 z córkami w Sopocie przy Pommersche Strasse 36 (część al. Niepodległości). <br/><br/> | '''JOHANNA AUGUSTINA ELISE PÜTTNER''' (5 VIII 1839 Gdańsk – 14 VI 1923 Sopot), pisarka, używała trzeciego imienia. Córka Roberta Hilmara Leopolda Püttnera (24 VI 1810 Preußisch Friedland (Debrzno, powiat człuchowski) – 14 I 1892 Sopot) i Johanny Marii z domu Knopmuss (23 I 1823 Kwidzyn – 31 III 1868 Gdańsk, na tyfus). Siostra Johanna Christiana Brunona (ur. 1 IX 1842 Gdańsk), Richarda (zm. 5 XII 1888 Łódź), kupca, zmarłej w dzieciństwie Adeline Luisy Clary (23 V 1841 Gdańsk – 5 IV 1849 Gdańsk), Marthy Aurelii Amalii (19 XIII 1844 Gdańsk – 4 XII 1911 Sopot), Marie Leopoldiny Antoniny (Toni) (11 VII 1847 Gdańsk – 21 I 1921 Sopot) i Anny Wilhelminy Heleny (31 VIII 1848 Gdańsk – 18 VI 1931 Gdańsk). Siostry pozostały pannami, utrzymywały się z renty po ojcu oraz z jej honorariów autorskich. Ojciec od 1837 pracował w Gdańsku w pruskich służbach celnych, w 1838 w Kwidzynie zawarł związek małżeński, od około 1850 do 1858 w urzędzie celnym w Kwidzynie lub Toruniu (w 1854 i 1858 brak go w księgach adresowych Gdańska). Ponownie w Gdańsku od 1859, pracował jako urzędnik gdańskiej filii naczelnej dyrekcji celnej „Königliche Hauptzollamt” przy Schäferei 11 (ul. Szafarnia), od 1881 na emeryturze. Wraz z rodziną mieszkał w Gdańsku w latach 1839-1844 przy Vorstädtischer Graben 2091 (ul. Podwale Przedmiejskie 37), w 1864-1868 przy Jopengasse 19 (ul. Piwna), w 1874-1880 przy Langgasse 17 (ul. Długa), od 1892 z córkami w Sopocie przy Pommersche Strasse 36 (część al. Niepodległości). <br/><br/> | ||
Wykształcenie uzyskała w prywatnych wyższych żeńskich szkołach średnich w Gdańsku i Toruniu. W latach 1859-1860 pracowała jako opiekunka do dzieci (Erzieherin) u rodziny lekarskiej w Turyngii, następnie mieszkała kolejno w Berlinie i Gdańsku, ucząc się języka francuskiego. Podjęła studia z historii sztuki w jednej z prywatnych szkół w Paryżu, przerwała je w 1868 po nagłej śmierci matki. Po powrocie do Gdańska prowadziła dom ojca i opiekowała się młodszym, choć już pełnoletnim rodzeństwem. Kontynuowała naukę w prywatnym seminarium nauczycielskim prowadzonym przez pastora [[KOŚCIÓŁ ŚW. BARTŁOMIEJA I OPIEKI NAJŚWIĘTSZEJ BOGURODZICY | kościoła św. Bartłomieja]] w Gdańsku [[HEVELCKE FRIEDRICH WILHELM ALEXANDER HEINRICH, pastor kościoła św. Bartłomieja | Friedricha Wilhelma Alexandra Heinricha Hevelke]]. Po jego ukończeniu zdała w państwowym Seminarium Nauczycielskim (Königliche Schullehrerseminar) w Malborku egzamin państwowy, uprawniający do nauki w szkołach powszechnych. Pracy w zawodzie nie podjęła. <br/><br/> | Wykształcenie uzyskała w prywatnych wyższych żeńskich szkołach średnich w Gdańsku i Toruniu. W latach 1859-1860 pracowała jako opiekunka do dzieci (Erzieherin) u rodziny lekarskiej w Turyngii, następnie mieszkała kolejno w Berlinie i Gdańsku, ucząc się języka francuskiego. Podjęła studia z historii sztuki w jednej z prywatnych szkół w Paryżu, przerwała je w 1868 po nagłej śmierci matki. Po powrocie do Gdańska prowadziła dom ojca i opiekowała się młodszym, choć już pełnoletnim rodzeństwem. Kontynuowała naukę w prywatnym seminarium nauczycielskim prowadzonym przez pastora [[KOŚCIÓŁ ŚW. BARTŁOMIEJA I OPIEKI NAJŚWIĘTSZEJ BOGURODZICY | kościoła św. Bartłomieja]] w Gdańsku [[HEVELCKE FRIEDRICH WILHELM ALEXANDER HEINRICH, pastor kościoła św. Bartłomieja | Friedricha Wilhelma Alexandra Heinricha Hevelke]]. Po jego ukończeniu zdała w państwowym Seminarium Nauczycielskim (Königliche Schullehrerseminar) w Malborku egzamin państwowy, uprawniający do nauki w szkołach powszechnych. Pracy w zawodzie nie podjęła. <br/><br/> | ||
| − | Zgłębiała wiedzę o dziejach Gdańska pod kierunkiem miejskich bibliotekarzy [[MANNHARDT JOHANN WILHELM EMANUEL, bibliotekarz | Johanna Wilhelma Mannhardta]] i [[BERTLING ERNST AUGUST KARL, archidiakon kościoła NMP, bibliotekarz| Ernsta Augusta Bertlinga]]. Była autorką baśni, wydawanych w gdańskim wydawnictwie [[BERTLING KARL THEODOR, księgarz, wydawca| Karla Theodora Bertlinga]]. W 1870 opublikowała ''Was ein Pomuchel…'', w 1872 osnutą na tle toruńskich pierników ''Das Märchen von Thorner Pfefferkuchen'' (wznawianej w 1885, 1912 i 1922), w 1873 ''Das Marzipanherz…'' (wznowienie w 1924). W 1875 opublikowała w Lipsku opis prac przy przebudowie dawnego klasztoru franciszkańskiego przy Fleischergasse 25 (ul. Rzeźnicka) na potrzeby [[SZKOŁA ŚW. JANA | szkoły św. Jana]] i [[MUZEUM MIEJSKIE | Muzeum Miejskiego]] ''Prachtstück altdeutscher Architektur im Norden'' (Pokaz staroniemieckiej architektury na północy) z wieloma rysunkami wykonanymi według zdjęć [[BALLERSTÄDT RICHARD ADALBERT, fotograf | | + | Zgłębiała wiedzę o dziejach Gdańska pod kierunkiem miejskich bibliotekarzy [[MANNHARDT JOHANN WILHELM EMANUEL, bibliotekarz | Johanna Wilhelma Mannhardta]] i [[BERTLING ERNST AUGUST KARL, archidiakon kościoła NMP, bibliotekarz| Ernsta Augusta Bertlinga]]. Była autorką baśni, wydawanych w gdańskim wydawnictwie [[BERTLING KARL THEODOR, księgarz, wydawca| Karla Theodora Bertlinga]]. W 1870 opublikowała ''Was ein Pomuchel…'', w 1872 osnutą na tle toruńskich pierników ''Das Märchen von Thorner Pfefferkuchen'' (wznawianej w 1885, 1912 i 1922), w 1873 ''Das Marzipanherz…'' (wznowienie w 1924). W 1875 opublikowała w Lipsku opis prac przy przebudowie dawnego klasztoru franciszkańskiego przy Fleischergasse 25 (ul. Rzeźnicka) na potrzeby [[SZKOŁA ŚW. JANA | szkoły św. Jana]] i [[MUZEUM MIEJSKIE | Muzeum Miejskiego]] ''Prachtstück altdeutscher Architektur im Norden'' (Pokaz staroniemieckiej architektury na północy) z wieloma rysunkami wykonanymi według zdjęć [[BALLERSTÄDT RICHARD ADALBERT, fotograf | Richarda Adalberta Ballerstädta]]. W 1880 publikowała w odcinkach w gdańskiej gazecie [[DANZIGER ZEITUNG (II), dziennik | „Danziger Zeitung”]] powieść historyczną ''Konrad Letzkau und seine Tochter'' (Konrad Leczkow i jego córka), następnie wydaną w Lipsku w 1887 i wznowioną w 1922. 15 II 1906 w sopockim Domu Kuracyjnym wykonano jej poemat chóralny, osnuty na tle pradziejów Sopotu ''Schloß am Meer'' (Zamek nad morzem) z muzyczną oprawą [[JOETZE FRANZ JOHANN CARL, organista, dyrygent, kompozytor | Franza Johanna Joetzego]] i Richarda Modessa. Tekst utworu opublikowany został w niewielkim nakładzie w 1911. <br/><br/> |
Po 1887, nadal pisząc felietony do gdańskiej prasy, poświęciła się twórczości krajoznawczej tworząc przewodniki po Gdańsku, Oliwie i Sopocie. Wydawane były one w oficynie [[KAFEMANN AUGUST WILHELM, drukarz| Augusta Wilhelma Kafemanna]], wznawiane z nowymi informacjami historycznymi i aktualnymi wiadomościami o miastach, z reklamami firm sponsorujących ich publikacje. W latach 1888-1910 wydała sześć edycji przewodników po Gdańsku, w 1904 i 1910 dwie edycje po Oliwie, w 1887, 1901 i 1910 po Sopocie. W 1890 opublikowała przewodnik po [[PARK JAŚKOWEJ DOLINY | Parku Jaśkowej Doliny]] ''Jäschkenthal und der Johannisberg bei Danzig'', wydany także w tłumaczeniu na język polski ''Jaśkowa Dolina i Góra Jana nieopodal Gdańska'' (Malbork 2015, tłumaczenie i opracowanie Aleksander Masłowski i Roman Kowalda, z biogramem autorki). <br/><br/> | Po 1887, nadal pisząc felietony do gdańskiej prasy, poświęciła się twórczości krajoznawczej tworząc przewodniki po Gdańsku, Oliwie i Sopocie. Wydawane były one w oficynie [[KAFEMANN AUGUST WILHELM, drukarz| Augusta Wilhelma Kafemanna]], wznawiane z nowymi informacjami historycznymi i aktualnymi wiadomościami o miastach, z reklamami firm sponsorujących ich publikacje. W latach 1888-1910 wydała sześć edycji przewodników po Gdańsku, w 1904 i 1910 dwie edycje po Oliwie, w 1887, 1901 i 1910 po Sopocie. W 1890 opublikowała przewodnik po [[PARK JAŚKOWEJ DOLINY | Parku Jaśkowej Doliny]] ''Jäschkenthal und der Johannisberg bei Danzig'', wydany także w tłumaczeniu na język polski ''Jaśkowa Dolina i Góra Jana nieopodal Gdańska'' (Malbork 2015, tłumaczenie i opracowanie Aleksander Masłowski i Roman Kowalda, z biogramem autorki). <br/><br/> | ||
Była członkiem [[TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ SZTUKI | Towarzystwa Przyjaciół Sztuki]], działała w organizacjach kobiecych i w gdańskim oddziale Niemieckiego Czerwonego Krzyża. W czasie wojny prusko-francuskiej 1870-1871 opiekowała się rodzinami żołnierzy, działając w organizacji społecznej Vaterländische Frauenverein (Ojczyźniany Związek Kobiet). Cesarz Wilhelm I uhonorował ją za to medalem „Für Pflichttreue im Kriege” („Za wierność obowiązkowi w czasie wojny”), a cesarz Wilhelm II „Medalem Stulecia” („Zentenarmedaille”). Od 1887 do śmierci była działaczką sopockiego oddziału Deutsche Frauenverein (Związek Kobiet Niemieckich). Mieszkając przez 40 lat w Sopocie uczestniczyła w miejscowych uroczystościach rocznicowych i charytatywnych. | Była członkiem [[TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ SZTUKI | Towarzystwa Przyjaciół Sztuki]], działała w organizacjach kobiecych i w gdańskim oddziale Niemieckiego Czerwonego Krzyża. W czasie wojny prusko-francuskiej 1870-1871 opiekowała się rodzinami żołnierzy, działając w organizacji społecznej Vaterländische Frauenverein (Ojczyźniany Związek Kobiet). Cesarz Wilhelm I uhonorował ją za to medalem „Für Pflichttreue im Kriege” („Za wierność obowiązkowi w czasie wojny”), a cesarz Wilhelm II „Medalem Stulecia” („Zentenarmedaille”). Od 1887 do śmierci była działaczką sopockiego oddziału Deutsche Frauenverein (Związek Kobiet Niemieckich). Mieszkając przez 40 lat w Sopocie uczestniczyła w miejscowych uroczystościach rocznicowych i charytatywnych. | ||
Wersja z 07:40, 30 paź 2022
JOHANNA AUGUSTINA ELISE PÜTTNER (5 VIII 1839 Gdańsk – 14 VI 1923 Sopot), pisarka, używała trzeciego imienia. Córka Roberta Hilmara Leopolda Püttnera (24 VI 1810 Preußisch Friedland (Debrzno, powiat człuchowski) – 14 I 1892 Sopot) i Johanny Marii z domu Knopmuss (23 I 1823 Kwidzyn – 31 III 1868 Gdańsk, na tyfus). Siostra Johanna Christiana Brunona (ur. 1 IX 1842 Gdańsk), Richarda (zm. 5 XII 1888 Łódź), kupca, zmarłej w dzieciństwie Adeline Luisy Clary (23 V 1841 Gdańsk – 5 IV 1849 Gdańsk), Marthy Aurelii Amalii (19 XIII 1844 Gdańsk – 4 XII 1911 Sopot), Marie Leopoldiny Antoniny (Toni) (11 VII 1847 Gdańsk – 21 I 1921 Sopot) i Anny Wilhelminy Heleny (31 VIII 1848 Gdańsk – 18 VI 1931 Gdańsk). Siostry pozostały pannami, utrzymywały się z renty po ojcu oraz z jej honorariów autorskich. Ojciec od 1837 pracował w Gdańsku w pruskich służbach celnych, w 1838 w Kwidzynie zawarł związek małżeński, od około 1850 do 1858 w urzędzie celnym w Kwidzynie lub Toruniu (w 1854 i 1858 brak go w księgach adresowych Gdańska). Ponownie w Gdańsku od 1859, pracował jako urzędnik gdańskiej filii naczelnej dyrekcji celnej „Königliche Hauptzollamt” przy Schäferei 11 (ul. Szafarnia), od 1881 na emeryturze. Wraz z rodziną mieszkał w Gdańsku w latach 1839-1844 przy Vorstädtischer Graben 2091 (ul. Podwale Przedmiejskie 37), w 1864-1868 przy Jopengasse 19 (ul. Piwna), w 1874-1880 przy Langgasse 17 (ul. Długa), od 1892 z córkami w Sopocie przy Pommersche Strasse 36 (część al. Niepodległości).
Wykształcenie uzyskała w prywatnych wyższych żeńskich szkołach średnich w Gdańsku i Toruniu. W latach 1859-1860 pracowała jako opiekunka do dzieci (Erzieherin) u rodziny lekarskiej w Turyngii, następnie mieszkała kolejno w Berlinie i Gdańsku, ucząc się języka francuskiego. Podjęła studia z historii sztuki w jednej z prywatnych szkół w Paryżu, przerwała je w 1868 po nagłej śmierci matki. Po powrocie do Gdańska prowadziła dom ojca i opiekowała się młodszym, choć już pełnoletnim rodzeństwem. Kontynuowała naukę w prywatnym seminarium nauczycielskim prowadzonym przez pastora kościoła św. Bartłomieja w Gdańsku Friedricha Wilhelma Alexandra Heinricha Hevelke. Po jego ukończeniu zdała w państwowym Seminarium Nauczycielskim (Königliche Schullehrerseminar) w Malborku egzamin państwowy, uprawniający do nauki w szkołach powszechnych. Pracy w zawodzie nie podjęła.
Zgłębiała wiedzę o dziejach Gdańska pod kierunkiem miejskich bibliotekarzy Johanna Wilhelma Mannhardta i Ernsta Augusta Bertlinga. Była autorką baśni, wydawanych w gdańskim wydawnictwie Karla Theodora Bertlinga. W 1870 opublikowała Was ein Pomuchel…, w 1872 osnutą na tle toruńskich pierników Das Märchen von Thorner Pfefferkuchen (wznawianej w 1885, 1912 i 1922), w 1873 Das Marzipanherz… (wznowienie w 1924). W 1875 opublikowała w Lipsku opis prac przy przebudowie dawnego klasztoru franciszkańskiego przy Fleischergasse 25 (ul. Rzeźnicka) na potrzeby szkoły św. Jana i Muzeum Miejskiego Prachtstück altdeutscher Architektur im Norden (Pokaz staroniemieckiej architektury na północy) z wieloma rysunkami wykonanymi według zdjęć Richarda Adalberta Ballerstädta. W 1880 publikowała w odcinkach w gdańskiej gazecie „Danziger Zeitung” powieść historyczną Konrad Letzkau und seine Tochter (Konrad Leczkow i jego córka), następnie wydaną w Lipsku w 1887 i wznowioną w 1922. 15 II 1906 w sopockim Domu Kuracyjnym wykonano jej poemat chóralny, osnuty na tle pradziejów Sopotu Schloß am Meer (Zamek nad morzem) z muzyczną oprawą Franza Johanna Joetzego i Richarda Modessa. Tekst utworu opublikowany został w niewielkim nakładzie w 1911.
Po 1887, nadal pisząc felietony do gdańskiej prasy, poświęciła się twórczości krajoznawczej tworząc przewodniki po Gdańsku, Oliwie i Sopocie. Wydawane były one w oficynie Augusta Wilhelma Kafemanna, wznawiane z nowymi informacjami historycznymi i aktualnymi wiadomościami o miastach, z reklamami firm sponsorujących ich publikacje. W latach 1888-1910 wydała sześć edycji przewodników po Gdańsku, w 1904 i 1910 dwie edycje po Oliwie, w 1887, 1901 i 1910 po Sopocie. W 1890 opublikowała przewodnik po Parku Jaśkowej Doliny Jäschkenthal und der Johannisberg bei Danzig, wydany także w tłumaczeniu na język polski Jaśkowa Dolina i Góra Jana nieopodal Gdańska (Malbork 2015, tłumaczenie i opracowanie Aleksander Masłowski i Roman Kowalda, z biogramem autorki).
Była członkiem Towarzystwa Przyjaciół Sztuki, działała w organizacjach kobiecych i w gdańskim oddziale Niemieckiego Czerwonego Krzyża. W czasie wojny prusko-francuskiej 1870-1871 opiekowała się rodzinami żołnierzy, działając w organizacji społecznej Vaterländische Frauenverein (Ojczyźniany Związek Kobiet). Cesarz Wilhelm I uhonorował ją za to medalem „Für Pflichttreue im Kriege” („Za wierność obowiązkowi w czasie wojny”), a cesarz Wilhelm II „Medalem Stulecia” („Zentenarmedaille”). Od 1887 do śmierci była działaczką sopockiego oddziału Deutsche Frauenverein (Związek Kobiet Niemieckich). Mieszkając przez 40 lat w Sopocie uczestniczyła w miejscowych uroczystościach rocznicowych i charytatywnych.
Mieszkała w Sopocie przy Pommersche Strasse 36, w latach 1909-1917 siostry Elisa i Anna mieszkały tamże przy Pommersche Strasse 14, w 1922 Elisa przy Alexander Strasse 2 (ul. Okrzei), w 1922-1928 Anna przy Danziger Strasse 47 (część al. Niepodległości).
18 VI 1923 jej ciało poddano kremacji w Gdańsku, w krematorium przy St. Michaelsweg, 5 lipca urna z jej prochami została złożona na sopockim cmentarzu komunalnym przy Groß-Katzer-Straße (ul. Malczewskiego).
Bibliografia:
Źródła:
Archiwum Państwowe Gdańsk, Księga zgonów kościoła NMP w Gdańsku, sygn. 1461, t. 172 (akt zgonu matki), akta Urzędu Spraw Cywilnych Sopot, sygn. 2019, t. 53, nr 4/92 (akt zgonu ojca).
PAN Biblioteka Gdańska, sygn. Ms 1441 I (Robert Hilmar Leopold Püttner, Stammbuch, wpisy z okresu kawalerskiego do 1837 i notka Elisy Püttner z 1861).
Urząd Miasta Sopotu, akta Urzędu Spraw Cywilnych nr 154/1923 (akt zgonu).
„Danziger Zeitung”, nr 361 z 5 VIII 1909 (biogram Elisy Püttner w 70. rocznicę urodzin); nr 360 z 6 VIII 1919 (biogram w 80. rocznicę urodzin).
„Zoppoter Zeitung” z 15/16 VI 1923 (nekrolog).
Literatura:
Bürger Klaus, Elise Püttner, w: Altpreussische Biographie, Bd. V/I, Marburg/Lahn 2000.
Gliński Mirosław, Elise Püttner, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Suplement II, Gdańsk 2002, s. 228.
Historia Gdańska, red, Edmund Cieślak, t. V, Gdańsk 1997, s. 36 („Bibliografia Gdańska” – wykaz gdańskich przewodników Elisy Püttner).
