HONOROWE OBYWATELSTWO MIASTA

Wersja z 14:30, 27 wrz 2022

Otto Theodor von Manteuffel, honorowy obywatel Gdańska
w 1853

Leo von Caprivi, honorowy obywatel Gdańska w 1894

Wyciąg z uchwały Miejskiej Rady Narodowej z 7 VII 1947 o przyznaniu honorowego obywatelstwa Gdańska Bolesławowi Bierutowi z okazji uroczystości 950-lecia miasta

Konstanty Rokossowski (z lewej), honorowy obywatel w 1949 i Paweł Batow, honorowy obywatel w 1965

Dieter Schenk, honorowy obywatel Gdańska w 2002

HONOROWE OBYWATELSTWO MIASTA, przyznawane osobom szczególnie zasłużonym dla miasta, niezależnie od miejsca zamieszkania, nawiązuje do dawnych praw miejskich. Ustanowione przez pruską ustawę o samorządzie z 17 III 1831, obowiązującą w Gdańsku do 1920 roku. Z honorowym obywatelstwem nie wiązały się żadne przywileje, wnioski zgłaszało prezydium Rady Miejskiej lub Zarząd Miasta, wygasało z chwilą śmierci. Nominatowi wręczano dyplom podczas uroczystego bankietu. W latach 1831–1919 w Gdańsku wyróżniono tym tytułem 26 osób. W okresie II Wolnego Miasta Gdańska (WMG) brak było ustawodawstwa w tej kwestii, w nawiązaniu do dawnych pruskich ustaw nadano tytuł trzem osobom. W trakcie II wojny światowej Zarząd Miasta przyznał jedno honorowe obywatelstwo, w okresie 1945–1990, mimo braku ogólnopolskich przepisów, Rada Miejska zadecydowała o przyznaniu czterech dalszych. Na podstawie ustawy o samorządach z 8 III 1990 Rada Miasta 6 IV 1993 podjęła uchwałę o zasadach przyznawania honorowego obywatelstwa.

Brak uzgodnień w sprawie odebrania honorowego obywatelstwa był powodem licznych dyskusji, głównie dotyczących cofnięcia nadania tytułu zbrodniarzom wojennym ( Albert Forster, Adolf Hitler, Hermann Göring) czy przedstawicielom reżimu komunistycznego (Bolesław Bierut, Konstanty Rokossowski, Paweł Batow, Wiktor Kulikow). Sprawę odebrania im tytułu podnosił (w 2000) zwłaszcza ks. Henryk Jankowski, a nazistowskim zbrodniarzom (w 2008) Hans-Lothar Fauth (obaj otrzymali honorowe obywatelstwo – w 2000 i 1994). Nieformalne stanowisko władz Gdańska zakładało, że wygasa ono z chwilą śmierci uhonorowanego, dlatego nie trzeba tworzyć odrębnych przepisów. Sprzeczność z praktyką ujawniła się w 1998, z chwilą przyznania pośmiertnego honorowego obywatelstwa obrońcom ( obrona) Poczty Polskiej i Westerplatte, a w 2000 działaczom Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża i sygnatariuszom porozumień sierpniowych z 1980 (w tym niektórym osobom pośmiertnie). W 2006 dyskusja rozgorzała na nowo po ujawnieniu przez Güntera Grassa jego służby w formacjach SS. 27 XI 2008 Rada Miasta wydała oświadczenie, że w sprawie honorowego obywatelstwa sprzed 1945 stosuje punkt 3. dekretu Krajowej Rady Narodowej z 30 III 1945 o utworzeniu województwa gdańskiego, mówiący o utraceniu mocy na obszarach byłego II WMG wszystkich przepisów sprzecznych z ustrojem demokratycznego państwa polskiego. Uznano to za wystarczające, by honorowe obywatelstwo nadane przez władze II WMG i III Rzeszę uznać za niebyłe. W wypadku tytułów nadanych przed 1990 powołano się na uchwałę Rady Miasta z 18 XII 1990, która wyliczając wcześniejsze akty prawne nadal obowiązujące, nie przywołała wcześniejszych uchwał w sprawie honorowego obywatelstwa, czyli tym samym uznała je za niebyłe.

Obecnie za honorowych obywateli uważa się tylko tych, którzy otrzymali tytuły po 1990. Podczas uroczystej sesji Rady Miasta oprócz dyplomu i wpisu do księgi pamiątkowej wyróżniony otrzymuje replikę dawnego krzesła w stylu gdańskim, prawo do bezpłatnych przejazdów środkami komunikacji miejskiej (od kwietnia 2007 wprowadzono specjalne legitymacje) i miejsce pochówku w Alei Zasłużonych na cmentarzu komunalnym. 7 III 2019 Rada Miasta Gdańska zadecydowała o pośmiertnym odebraniu honorowego obywatelstwa ks. Henrykowi Jankowskiemu w związku z podejrzeniami o popełnione przez niego czyny pedofilskie.

Tytułem honorowym, niższym rangą od honorowego obywatela, był do 1945 starszy obywatel (Stadtältester). BŚ MrGl