GIMNAZJUM POLSKIE

Wersja z 10:42, 22 paź 2020

Widok z Biskupiej Górki: na pierwszym planie zabudowania szpitala św. Gertrudy, po prawej resztki Bramy Oruńskiej, po lewej baraki i budynek koszar przy Am Weißen Turm 1 (obecnie ul. Augustyńskiego 1), od 1922 siedziba Gimnazjum Polskiego, około 1898

Gimnazjum Polskie, 1920–1939

Gimnazjum Polskie w trakcie rozbudowy, 1937, widok od strony dziedzińca

Kadra i ostatni rocznik uczniów Gimnazjum Gdańskiego, 1939

Pierwsi maturzyści (siedmioro) Gimnazjum Polskiego 1927, w środku Łucja Siemianowska (zaginęła w 1945), obok niej Wacław Czarnowski, Jerzy Majewski, Bronisław Raciniewski, Karol Kreft, Alojzy Makurath

Fresk „Niebo Polskie” po rekonstrukcji

GIMNAZJUM POLSKIE (od lat 1934/1935 Gimnazjum Macierzy Szkolnej, od roku 1935 Gimnazjum im. Józefa Piłsudskiego Macierzy Szkolnej), 9-letnie, po reformie z 1937–1938 koedukacyjne, 8-letnie, z językiem polskim jako wykładowym, w dawnych koszarach przy Am Weißen Turm 1 (obecnie ul. Augustyńskiego 1), rozbudowane i zmodernizowane w latach 1936–1939. Uruchomione 13 V 1922 dzięki pomocy finansowej polskiego społeczeństwa po apelu Stanisława Przybyszewskiego. Duży wpływ na rozwój i poziom wywarł dyrektor Jan Augustyński, wysoki poziom nauczania zapewniała przybyła z Polski wykwalifikowana kadra pedagogiczna. W pierwszym roku szkolnym 1922/1923 liczyło 199 uczniów i 10 nauczycieli, w 1938 – 600 uczniów i 36 nauczycieli; w 1927 maturę zdało 7, w 1939 – 26 uczniów. Ze względu na wysokie czesne (20 guldenów gdańskich miesięcznie) większość uczniów nie kończyła gimnazjum, kontynuując naukę w polskich szkołach handlowych. Przeszło połowę uczniów stanowiły dzieci polskich urzędników w II Wolnym Mieście Gdańsku (WMG), większość miała obywatelstwo gdańskie. Nauczyciele (w 1922 – 10, w 1938 – 36) na ogół nie pochodzili z Gdańska i otrzymywali w porównaniu z nauczycielami w Polsce podwójne wynagrodzenie. Część z nich, Adam Czartkowski, Marcin Dragan, Kazimiera Jeżowa, Władysław Pniewski, była aktywna na polu naukowo-publicystycznym. Program nauczania modyfikowano; starano się uwzględniać wymogi gimnazjalne w Polsce. Jako że część uczniów nie mówiła płynnie po polsku, duży nacisk kładziono na naukę języka polskiego. Kalendarz roku szkolnego był zbliżony do obowiązującego w Niemczech (jak w całym II WMG, rok szkolny 1 IV – 31 III, przerwa letnia lipiec–sierpień). Szkołą opiekowało się Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Rzeczypospolitej Polskiej. W latach 1938–1939 malarze związani z Bractwem św. Łukasza (Bolesław Cybis, Jan Zamojski, Stefan Płużyński) wykonali w auli gimnazjum fresk (ponad 100 m²) o tematyce patriotycznej (między innymi z „Tarczą Sobieskiego” Jana Heweliusza), „Niebo Polskie”, skute i przykryte tynkiem przez hitlerowców (zachowały się rysunki pomocnicze i szkice, opis fresku pozostawił tamtejszy nauczyciel plastyki Marian Szyszko-Bohusz). Gimnazjum działało do 29 VIII 1939. Podczas II wojny światowej w budynkach mieściło się dowództwo XX okręgu wojskowego Wermachtu (obejmującego Pomorze Wschodnie i Kujawy). W latach 1945–2013 budynek ponownie przeznaczony na funkcje szkolne (zob. Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego nr 1). Podczas zjazdu byłych wychowanków 7 IX 1957 na budynku szkoły odsłonięto tablicę pamiątkową. MA

W 2014 budynek jest przejął Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego. Ze środków finansowych Urzędu w latach 2017-2018 zrekonstruowano fresk „Niebo Polskie”. Zespołem rekonstrukcyjnym, w składzie dr Anna Waligórska, mgr Aleksandra Kołwzan-Garczyńska, mgr Tomasz Kowalski, mgr Przemysław Garczyński, mgr Michał Wirtel, Władysław Tyrkin, kierował prof. Jacek Zdybel z Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku. Uroczystość odsłonięcia zrekonstruowanego fresku miała miejsce 8 V 2018 roku. W rocznicę tego wydarzenia (19 IV 2019) wyjechał na ulice Gdańska tramwaj typu Düwag N8C nr 1135, na którym umieszczono fragmenty tego dzieła. SR