TOWARZYSTWO PRZYRODNICZE

'''TOWARZYSTWO PRZYRODNICZE''' (Societas Physicae Exprementalis, od 1753 Die Naturforschende Gesellschaft). Powstało 7 XI 1742 z inicjatywy [[GRALATH DANIEL I | Daniela Gralatha]]. Pierwsze oficjalne spotkanie odbyło się 2 I 1743. Założyciele: [[HANOW MICHAEL CHRISTOPH | Christoph Michael Hanow]], [[KÜHN HEINRICH | Heinrich Kühn]], [[KLEIN JACOB THEODOR | Jacob Theodor Klein]], [[ŚWIETLICKI PAUL | Paul Świetlicki]], Heinrich Rosenberg, Friedrich Zorn; pierwszym prezesem (dyrektorem) został David Kade. Sympatyzowały z nim liczne polskie rodziny arystokratyczne, jak Czapscy, Sierakowscy, Sanguszkowie oraz Załuscy. Działalnością TP interesował się król polski Stanisław August Poniatowski, który 2 razy przesłał do Gdańska hojne podarunki wspierające jego rozwój. Środki na utrzymanie pochodziły z darów, składek członków oraz zapisów pośmiertnych. Pierwszy statut ogłoszono 2 I 1743, kolejne w latach: 1786, 1818, 1834, 1865, 1875, 1897 i 1921. Godłem była rycina przedstawiająca ogród z szeregiem owocujących drzew, zaś mottem: ''Tempora et cultura''. Kierownictwo składało się z dyrektora, wicedyrektora, skarbnika i sekretarza; w 1786 wprowadzono urząd bibliotekarza. Stosowano podział na członków zwyczajnych, wolnych i honorowych, rekrutujących się z kraju i zagranicy. W latach 1743–1793 należało do niego 91 osób, w 1813 tylko 16, 1822–1887 (z Gdańska tylko 17, reszta była członkami honorowymi), w 1873 – 330, w 1880 – ponad 400 (z tego 267 z Gdańska), w 1920 było ich ponad 600. W 1746 roku otrzymało siedzibę w wydzierżawionych od miasta pomieszczeniach Bramy Zielonej (sala nad przejazdem – magazyn zbiorów i aparatury, 2 pokoje na biuro i miejsce spotkań). W 1845 ostateczną siedzibą została kamienica przy ul. Mariackiej 25 (zwana [[DOM TOWARZYSTWA PRZYRODNICZEGO | Domem Przyrodników]], obecna siedziba [[MUZEUM ARCHEOLOGICZNE | Muzeum Archeologicznego]]), zakupiona za 24 tysiące talarów z fundacji [[WOLFF MATHIAS NATHANAEL | Mathiasa Nathanaela Wolffa]], zwiększana o sąsiednie kamienice, stopniowo wykupywane. Początek XIX wieku aż do lat 60. XIX wieku to okres czasowego upadku TP. W 1781 roku powstało, dzięki fundacji M. N. Wolffa, obserwatorium astronomiczne w jednym z bastionów [[BISKUPIA GÓRKA | Biskupiej Górki]] ([[KOCH JULIUS AUGUST | Julius August Koch]]). Uszkodzone w czasie oblężenia Gdańska przez Francuzów w 1807 i zniszczone w czasie walk o Gdańsk w roku 1813, odtworzone zostało w Domu Przyrodników ([[KAYSER FRIEDRICH ERNST | Ernst Friedrich Kayser]]). Zbiory biblioteczne, na podstawie umowy z [[SENAT II WOLNEGO MIASTA GDAŃSKA 1920–1939 | Senatem II Wolnego Miasta Gdańska]], przekazano w okresie 1922–1923 [[THD | THD]] (zniszczone podczas II wojny światowej, zachowały się jedynie 284 woluminy). Bogate zbiory przyrodnicze przekazano w 1880 jako depozyt na część ekspozycji [[MUZEUM PROWINCJI ZACHODNIOPRUSKIEJ | Muzeum Prowincji Zachodniopruskiej]]. Towarzystwo zajmowało się także działalnością wydawniczą. W latach 1875–1914 było dotowane finansowo (najhojniej ze wszystkich towarzystw) przez władze prowincji i władze miejskie. 1 V 1872 wyodrębniono sekcję antropologii i etnografii, której przewodniczącym został dr medycyny [[LISSAUER ABRAHAM | Abraham Lissauer]] (po 1892 kierowana przez dr. med. J.G. Oelschlägera). Do jej członków należał archeolog Heinrich Schliemann – odkrywca Troi, Myken i Tirynsu, który odwiedził Gdańsk w sierpniu 1875. Sekcja medyczna, pod kierunkiem dr. medycyny [[ABEGG GEORG FRIEDRICH HEINRICH | Georga Abegga]], powstała 19 XII 1876. W 1890 weszła w skład Towarzystwa Lekarskiego Prus Zachodnich (Verein der Ärzte Westpreußens). 29 XII 1876 powstała sekcja fizyki i chemii, którą kierował dr filozofii Hermann Lamp. Od 1781 roku TP zgłaszało konieczność utworzenia szkoły położnych (otwarta 1 XII 1804 [[POŁOŻNICTWO | położnictwo]]). 14 IX 1869 na zjeździe poświęconym wybitnemu przyrodnikowi, geografowi i podróżnikowi Aleksandrowi Humboldtowi ustanowiono [[STYPENDIUM HUMBOLDTA | stypendium Humboldta]]. W 1936 zaprzestało działalności; jako datę rozwiązania przyjmuje się w 1945, wraz z końcem II wojny światowej. Tradycje TP są kontynuowane w Niemczech przez środowisko dawnych gdańszczan, utrzymujących kontakt z [[GDAŃSKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE | Gdańskim Towarzystwem Naukowym]]. {{author: PP}}<br /><br />