CMENTARZE NA CHEŁMIE

'''CMENTARZE NA CHEŁMIE.'''  '''Żydowski''' (Jüdischer Friedhof), Chełm, ul. Cmentarna (obok cmentarza Salwator Nowy). Najstarsza część cmentarza (w formie trapezu) położona jest na wzgórzu i jego północno-wschodnim zboczu (zachowała się prowadząca do tej części aleja lip i kasztanowców, wiodąca na wzgórze po wschodnim zboczu), po raz pierwszy wspomniany w roku 1694. Należał do gmin żydowskich w [[STARE SZKOTY | Starych Szkotach]], [[WINNICA | Winnicy]] i [[DOLNE MIASTO | Dolnym Mieście]] (ul. Szopy). Organizacją pochówków zajmowało się Bractwo Pogrzebowe (Chewra Kadisza, istniało w latach 1724–1848), prowadzące od 1777 również szpital żydowski w Starych Szkotach. W roku 1807 wykorzystany przez wojska napoleońskie jako stanowisko artyleryjskie; częściowo zniszczony. Odnowiony i powiększony (do 2,3 ha, w kierunku północnym, zajął stok wzgórza i jego podnóże bezpośrednio do ul. Cmentarnej) dzięki darowiźnie Benedykta Stargardta z Bractwa Pogrzebowego. Na nowej części złożono prochy ekshumowane w 1840 z cmentarza Żydowskiego między Bramą Oliwską a Nowymi Ogrodami ([[CMENTARZE NA TERENIE ŚRÓDMIEŚCIA. ZESPÓŁ U PODNÓŻA GRODZISKA | cmentarze na terenie Śródmieścia. Zespół u podnóża Grodziska]]). Od połowy XIX wieku główna nekropolia gdańskich Żydów. Od 1883 pod zarządem [[GMINA SYNAGOGALNA | Gminy Synagogalnej]] i powołanego nowego Bractwa Pogrzebowego (wspólnego z zamkniętym cmentarzem Żydowskim we Wrzeszczu ([[CMENTARZE WE WRZESZCZU. PRZY UL. TRAUGUTTA | cmentarze we Wrzeszczu. Przy ul. Traugutta)]]). Około roku 1884 staraniem Bractwa Pogrzebowego w narożniku północno-wschodnim (przy obecnej ul. Stoczniowców) wydzielono część gospodarczą z domem przedpogrzebowym (od 1911 nowym, drewnianym z podcieniami), domami dozorcy oraz kamieniarza. W początku XX wieku uporządkowano układ przestrzenny, tworząc tarasy z ułatwiającymi do nich dostęp schodami oraz krzyżujące się alejki. Zgodnie z umową Gminy Synagogalnej z władzami [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1920–1939 | II Wolnego Miasta Gdańska]] (WMG) z 8 I 1939 miał pozostać nienaruszony do roku 1948. Podczas II wojny światowej zniszczone zostały budynki gospodarcze i ogrodzenie od ul. Cmentarnej; zamknięty 8 XII 1956 i następnie całkowicie zdewastowany, zwłaszcza podczas budowy w latach 70. XX wieku osiedla Chełm. W roku 1984 wpisany do rejestru zabytków, od lipca 1998 pod opieką Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Gdańsku. Zachowało się około 100 nagrobków (najstarszy z 1786). Pochowano tu m.in. rabina z synagogi na Szopach Israela Ben Jedalija Lipschitza (1782–1860, przedstawiciel judaizmu ortodoksyjnego), [[DAVIDSOHN GUSTAV | Gustava Davidsohna]], [[GIEŁDZIŃSKI LESSER | Lessera Giełdzińskiego]], [[SIMSON PAUL | Paula Simsona]], pruskich żołnierzy narodowości żydowskiej zabitych 6 XII 1815 podczas wybuchu prochu w Bramie św. Jakuba. {{author: GB}} <br /><br /> '''Katolicki Stary''' (Alter Katholischer Kirchhof, Stary Stolzenberg), między obecną ul. Lubuską, Stoczniowców, Wronki i Hirszfelda (w pobliżu zachodnich zboczy [[BISKUPIA GÓRKA | Biskupiej Górki]]). Założony na terenie należącym wcześniej do [[REFORMACI | reformatów]] w 1831 w czasie epidemii cholery, od roku 1840 katolicki cmentarz parafialny [[KOŚCIÓŁ ŚW. JÓZEFA (Stare Miasto) | kościoła św. Józefa]]. W okresie II WMG cmentarz bezwyznaniowy, miejsce grzebania ubogich (m.in. pochowano tu Stanisławę Panieńską z domu [[PRZYBYSZEWSKA STANISŁAWA | Przybyszewską]]). W latach 1941–1942 wybudowano kaplicę. Zamknięty 24 XI 1946. Zajmował działkę o powierzchni 1,2 ha, na płaskim terenie, w kształcie nieregularnego czworoboku, otoczony murem z bramą od zachodu, z 2 alejami (północ-południe) i przecinającą je pod kątem prostym aleją poprzeczną (wschód-zachód). Zachowały się nieliczne nagrobki z 2 połowy XX wieku, istniał do początku lat 90 XX wieku, obecnie zdewastowany podczas budowy domu parafialnego i przebudowy kaplicy cmentarnej w [[KOŚCIÓŁ PODWYŻSZENIA KRZYŻA ŚWIĘTEGO | kościele Podwyższenia Krzyża Świętego]]. {{author: SK}}<br /><br /> '''Katolicki Nowy''' (Neuer Katholischer Kirchhof, Katholischer Friedhof, Nowy Stolzenberg), po zachodniej stronie Biskupiej Górki, między obecną ul. Zielonogórską, Kolonią Studentów i Dokerów, na wschód od cmentarza Katolickiego Starego. Powstał w roku 1831 (jako komunalny) dla ofiar cholery, następnie katolicki. Pierwotnie nieduży obszar powiększono na początku XX wieku. Zajmował działkę o powierzchni 2,1 ha, w kształcie nieregularnego wieloboku zbliżonego do litery L, podzielony na kwatery 4 alejami. Zamknięty 21 XI 1946; w 1966 zmieniony na park. {{author: JWL}} <br /><br /> '''Zbawiciela Nowy''' (St. Salvator-Kirchhof, Nowy Salvator), obecnie cmentarz Komunalny nr 6, u zbiegu ul. Stoczniowców i Cmentarnej, naprzeciw cmentarza Żydowskiego; ewangelicki, po 1945 komunalny, czynny (pochówki w rodzinnych grobach). Założony jako kolejny cmentarz gminy ewangelickiej św. Zbawiciela. Wcześniej istniały nekropolie u podnóża Biskupiej Górki ([[CMENTARZE NA TERENIE ŚRÓDMIEŚCIA. ZAROŚLAK | cmentarze na terenie Śródmieścia. Zaroślak]]). Początkowo zajmował niewielki obszar w rozwidleniu obecnej ul. Cmentarnej i Stoczniowców. Przed rokiem 1905 powiększony w kierunku wschodnim, dochodził do obecnej ul. Brzegi. Po wojnie czasowo czynny, zniwelowano część grobów ewangelickich oraz odcięto fragment terenu założenia od strony ul. Brzegi. W roku 1947 przekazany w użytkowanie Zarządowi Cmentarzy Miejskich jako komunalny. Od 1947 do lipca 2011 pochowano na nim 3452 osoby. Działka o powierzchni 1,33 ha, o rzucie w kształcie nieregularnego wieloboku, lekko nachylona w kierunku południowym. Podzielony na kwatery alejami o symetrycznym układzie, główna aleja biegnie od bramy przy ul. Cmentarnej w kierunku południowym, 2 aleje poprzeczne przecinają ją pod kątem prostym. Istniejące nagrobki pochodzą z lat powojennych. {{author: JWL}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]]