PRAETORIUS PAUL GOTTFRIED, pastor kościoła św. Jerzego

Aktualna wersja na dzień 09:56, 25 paź 2024

Paul Gottlieb Praetorius, strona tytułowa traktatu z 1689

PAUL GOTTFRIED PRAETORIUS (13 V 1651 Gdańsk – 18 II 1703 Ostrowite), pastor. Syn Georga, nauczyciela gdańskiej szkoły św. Jana i szkoły mariackiej, oraz poślubionej przez niego w 1648 Elisabeth z domu Fischer. Brat Georg Friedrich, z którym w czerwcu 1666 zapisani zostali do gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, starszy brat pastora Ephraima Praetoriusa. W trakcie nauki w Gimnazjum, w 1673, był autorem wiersza witającego objęcie godności profesora przez Samuela Schelwiga i był jego uczniem. W 1675 studiował teologię w Wittenberdze. Po powrocie, w 1680, został kaznodzieją we Sperlingsdorfie (Wróblewie, Żuławy Gdańskie, Steblewskie). W 1686 opublikował wiersz pochwalny ku czci burmistrza Christiana Schrödera z okazji objęcia przez niego urzędu protoscholarchy.

W 1689 opublikował wyjątkowy traktat-memoriał Vernünfftiger Gottesdienst im Singen ... Kierował go do władz Gdańska by wiedziały, co w zakresie religii dzieje się na podległym miastu terenie Żuław Steblewskich. Zwracał uwagę na błędy, jakie prosty lud, zwłaszcza wiejski, popełniał przy śpiewaniu pieśni kościelnych (tak w kościele, jak głównie w domu) oraz na bezmyślnie odmawianie modlitw, zarówno je skracając, jak i zmieniając słowa, a tym samym znaczenie. Sam wskazywał na korzystanie przez siebie z porad Johanna Maukischa i cierpliwe wyjaśnianie wiernym konkretnych pojęć spotykanych w modlitwach, gorzej wypadało to w przypadku kościelnych pieśni. Sfrustrowany takimi przypadkami, w czasie wolnym notował konkretne przypadki i wiele z nich poglądowo zamieścił w traktacie. W poszukiwaniu błędów śledził także dostępne popularne publikacje. Za zwrócenie uwagi na powyższe, dopraszał się awansu na bardziej prestiżowe stanowisko niż kaznodziejstwo w odcietym od świata Wróblewie. Poparł go jego mistrz i rektor Gimnazjum Akademickiego Samuel Schelwig oraz diakon kościoła św. Jana Chrzciciela Wilhelm Osterstock (ojciec kaznodziei Gabriela Osterstocka), przez pewien czas po sąsiedzku z Wróblewem katecheta w Herren-Grebin (Grabiny-Zameczek), także znajacy powyższe problemy.

Prośbę Rada Miejska spełniła, przenosząc go 13 V 1689 na stanowisko pastora w Reichenbergu (Bogatka; Żuławy Steblewskie), wyświęcony został 24 maja. Od 15 V 1699 był pastorem w kościele kościoła św. Jerzego na Oruni, od 8 V 1701 do śmierci był pastorem w Osterwik (Ostrowite, Żuławy Steblewskie).

W Ostrowitem zajmował się badaniami nad dziejami Gimnazjum Akademickiego, z nakierowaniem na biografie profesorów. Rozprawy nie ukończył, po jego śmierci rękopisy trafił w ręce jego młodszego brata Ephriama. Ten początkowo zamierzał złożyć je w gdańskim Ministerium Duchownym do dalszego opracowania, następnie jednak sam radykalnie przeredagował rękopis, uzupełnił go i znacznie poszerzył zakres tematyczny, przedstawiając biogramy rektorów Gimnazjum Akademickiego i nauczycieli innych gdańskich szkół, rektorów gimnazjów w Toruniu oraz w Elblągu. We wstępie do wydania swojej pracy Ephraim ciepło wspominał brata, szeroko wyjaśniając genezę dzieła. BŚ









Bibliografia:
Kociumbas Piotr, Kancjonał luterańskiego Gdańska 1587–1810. Studium nad źródłami lokalnej niemieckiej pieśni kościelnej, Warszawa 2017 (przez indeks).
Praetorius Ephraim, Athenae Gedanenses …, Lipsiae 1713 (wstęp).
Praetorius Ephraim Danziger Lehrer Gedächtniß..., Danzig und Leipzig, 1760, s. 39, 45, 52, 63.
Rhesa Ludwig, Kurzgefaßte Nachrichten von allen seit der Reformation an den evangelischen Kirchen in Westpreuszen angestellten Predigern, Königsberg 1834, s. 87, 109.
Schnaase Eduard, Geschichte der evangelischen Kirche Danzigs actenmässig Dargestellt, Danzig 1863, s. 207.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 3, 455.