INSTYTUT DZIEDZICTWA SOLIDARNOŚCI

Aktualna wersja na dzień 07:07, 25 lis 2024

Dyrektor Instytutu Dziedzictwa Solidarności Mateusz Smolana

Otwarcie nowej siedziby Instytutu Dziedzictwa Solidarności przy Targu Drzewnym 8; od lewej: wiceminister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Jarosław Sellin, dyrektor Mateusz Smolana, zastępca przewodniczącego i skarbnik Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” Jerzy Jaworski, 29 XI 2022

Promocja książki Ewy Gierszewskiej-Vogels „Zapiski ze zbuntowanego miasta” w Sali BHP Stoczni Gdańskiej, 7 XII 2022

Finał „Olimpiady Solidarności”, Gdyńskie Centrum Filmowe, 2023

INSTYTUT DZIEDZICTWA SOLIDARNOŚCI (IDS), od 2022 w odkupionej przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (MKiDN) za 9 mln zł od NSZZ „Solidarność” kamienicy przy Targu Drzewnym 8 (zob. Dom Prasy). Państwowa instytucja kultury, powołana 31 VIII 2019 przez MKiDN oraz Komisję Krajową NSZZ „Solidarność” z inicjatywy ministra dr. Jarosława Sellina i przewodniczącego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” Piotra Dudy, statut otrzymała 3 IX 2019.

Celem i zadaniem Instytutu jest upamiętnianie i promowanie w kraju i za granicą dziedzictwa historycznego NSZZ „Solidarność”, ruchu społecznego oraz antykomunistycznej opozycji demokratycznej w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem polskiego zrywu obywatelskiego w sierpniu 1980, upamiętnianie pluralizmu wewnątrzzwiązkowego, nurtów opozycji demokratycznej i oporu społeczeństwa polskiego wobec systemu komunistycznego w latach 1956–1989, upamiętnianie postaw i aktywności przedstawicieli Kościoła katolickiego względem NSZZ „Solidarność” i opozycji demokratycznej, inicjowanie przedsięwzięć kulturalnych, społecznych i naukowych nawiązujących do tradycji ruchu „Solidarność”, badania naukowe historii NSZZ „Solidarność”, edukacja i wychowanie młodego pokolenia Polaków w duchu wartości i tradycji ruchu „Solidarność”, upowszechnianie w świadomości międzynarodowej polskiego wkładu w obalenie systemu komunistycznego, inicjowanie i wspieranie przedsięwzięć poruszających problematykę wolności, suwerenności Polski, demokracji, praw człowieka i innych wyzwań współczesnej Polski, Europy i świata, a także ochrona dziedzictwa materialnego Stoczni Gdańskiej.

Dyrektor Instytutu powoływany i odwoływany jest przez MKiDN w porozumieniu z NSZZ „Solidarność”. W przypadku zamiaru ogłoszenia konkursu na kandydata na stanowisko dyrektora, minister powołuje komisję konkursową, w skład której wchodzi dwóch przedstawicieli ministra i trzech przedstawicieli NSZZ „Solidarność”. Do obowiązków dyrektora należy zarządzanie Instytutem i dbałość o realizację jego zadań; nadzorowanie działalności merytorycznej Instytutu w oparciu o wdrożony i aktualizowany w miarę potrzeb plan merytoryczny; reprezentowanie Instytutu na zewnątrz; tworzenie warunków do właściwej realizacji zadań Instytutu; dobór i właściwe wykorzystanie kadry oraz podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracowników; zapewnienie pracownikom właściwych warunków pracy; właściwa gospodarka mieniem i środkami finansowymi; pozyskiwanie środków finansowych na działalność Instytutu od podmiotów zewnętrznych; uczestniczenie w posiedzeniach Rady Instytutu; przedstawianie właściwym instytucjom i organizatorowi planów i sprawozdań oraz wniosków finansowych, w tym przedkładanie Radzie Instytutu do zaopiniowania rocznego planu merytorycznego wraz z planem finansowym, powoływanie i odwoływanie zastępcy dyrektora w porozumieniu z założycielami Instytutu i inne czynności powierzone przez ministra lub NSZZ „Solidarność”.

Rada Instytutu w latach 2019–2024 składa się z 21 członków powoływanych przez MKiDN w porozumieniu z NSZZ „Solidarność” na pięcioletnią kadencję. W jej skład wchodzi 10 przedstawicieli MKiDN i 11 przedstawicieli NSZZ „Solidarność”. Członkowie Rady pełnią funkcję swoją funkcję nieodpłatnie. Do zadań i obowiązków Rady Instytutu należy opiniowanie realizacji zadań Instytutu; zatwierdzanie planu merytorycznego Instytutu oraz składanie wniosków odnośnie jego treści; opiniowanie przedłożonego przez dyrektora rocznego planu działalności wraz z planem finansowym, a także sprawozdania rocznego z działalności Instytutu; opiniowanie strategii Instytutu oraz składanie wniosków odnośnie jej treści; opiniowanie bieżącej działalności Instytutu i zgłaszanie wniosków w tym zakresie; decyzja o poddaniu sprawozdania finansowego audytowi; składanie propozycji dotyczących zmian statutu; wyrażanie opinii i składanie wniosków z własnej inicjatywy lub na wniosek dyrektora we wszystkich istotnych sprawach związanych z działalnością Instytutu.

Instytut zorganizował m.in. wystawy prezentowane w różnych miejscach w całym kraju, w tym „Człowiek rodzi się i żyje wolnym” (2020), „Lech Kaczyński – Człowiek Solidarności 1949–2010” (2020), „Kornel Morawiecki” (2020), „Księża Solidarności” (2020), „Anatomia Terroru” (2020), „Kim jesteśmy i dokąd dążymy. 40 rocznica I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ Solidarność” (2021), „Solidarność do wojska! Obozy wojskowe jako forma dotkliwej represji przeciw członkom Solidarności” (2022), „Stocznia / Dokument utraty” (2022), „Ogólnopolskie Pielgrzymki Ludzi Pracy na Jasną Górę” (2023). Ponadto IDS prowadzi działania cykliczne, m.in. „Olimpiadę Solidarności”, digitalizowanie materiałów historycznych z zasobów Video Studio Gdańsk, program współpracy merytorycznej realizowany wspólnie z Fundacją Promocji Solidarności, wspierający historyczną działalność w Sali BHP Stoczni Gdańskiej Pomnik Historii, pozyskiwanie ikonografii historycznej, realizacja i publikacja notacji ze świadkami historii oraz materiałów edukacyjnych, publikowanie książek naukowych i popularnonaukowych, wystaw oraz katalogów wystawienniczych.

Pracownicy Instytutu uczestniczą w konferencjach naukowych, sympozjach, panelach dyskusyjnych, publikują artykuły w gazetach i czasopismach naukowych. Wydano m.in. prace: Wybieram Solidarność. 40 lat Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” (red. Joanna Lewandowska, 2020), Krzysztof Grzondziel, Anatomia terroru (2020), Mateusz Wyrwich, Kolporterzy historii. Ludzie Solidarności i niepodległości (2021, wersja angielska: Distributors of History), Ewa Gierszewska-Vogels, Zapiski ze zbuntowanego miasta (red. dr Piotr Brzeziński, 2022), Andrzej Trzeciak, Andrzej Nawrocki, Jak działała Stocznia Gdańska (2022, wersja angielska: How the Gdansk Shipyard worked, 2023), dr Grzegorz Majchrzak, Ogólnopolskie Pielgrzymki Ludzi Pracy na Jasną Górę (2023, koordynator wydania dr Mateusz Ihnatowicz), Jaruzelski i inni o stanie wojennym. Stenogram debaty zorganizowanej w Wojskowym Instytucie Historycznym z okazji dziesiątej rocznicy wprowadzenia stanu wojennego (red. prof. Jan Ryszard Sielezin, 2023).

4 IX 2019 MKiDN powołało na stanowisko p.o. dyrektora Instytutu Mateusza Smolanę, którego 14 VIII 2023 powołano jako dyrektora na kolejną kadencję. 1 I 2024 na stanowisko zastępcy dyrektora powołano dr. Piotra Brzezińskiego. W skład pierwszej Rady Instytutu weszli: Andrzej Kołodziej (przewodniczący Rady), dr Adam Chmielecki (zastępca przewodniczącego Rady), Ewa Zydorek (sekretarz Rady, która w trakcie kadencji Rady zajęła miejsce Bogdana Bisia), mec. Piotr Łukasz Andrzejewski, Waldemar Bartosz, dr hab. Sławomir Cenckiewicz, Adam Hlebowicz, prof. Krzysztof Dybciak, dr Barbara Fedyszak-Radziejowska, Roman Gałęzewski, Andrzej Gelberg, Andrzej Gwiazda, Michał Karnowski, ks. Ludwik Kowalski, dr Marian Krzaklewski (który w trakcie kadencji Rady zajął miejsce zmarłego w 2021 Andrzeja Rozpłochowskiego), prof. Stanisław Mikołajczak, Michał Ossowski, Barbara Popiełuszko-Matyszczyk, Piotr Semka, dr Marcin Stefaniak, ks. prof. Władysław Zuziak.

W 2024 MKiDN wypowiedziało umowę NSZZ „Solidarność” na współprowadzenie Instytutu. JMO