HOPPE JOACHIM, burmistrz Gdańska

Wersja z 15:21, 11 kwi 2024

Joachim Hoppe wedle Johanna Martina Bernigerotha

Joachim Hoppe, miedzioryt Petera van Gunsta według Daniela Kleina, około 1714

Herb Joachima Hoppego według rysunku Nicolausa Langego z 1694, z roślinami pnącego się chmielu w godle, tzw. herb mówiący (Hopfen – chmiel)

JOACHIM HOPPE (Hoppius; 8 III 1656 Putlitz, hrabstwo Mansfeld (Saksonia) – 4 II 1712 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Syn szlachcica Joachima, zarządcy majątków Putlitz, Nettelbeck, Jogst i Mansfeld (w hrabstwie Mansfeld) i Cathariny (1627 – pochowana 24 X 1697 w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP) Gdańsk), córki poborcy podatkowego Eliasa Strycka.

Edukację rozpoczął w gimnazjach akademickich w Berlinie i Szczecinie. Wybitnie uzdolniony, już w 1669 studiował na uniwersytecie w Rostoku. W 1674 podjął studia prawnicze na uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą, kształcąc się pod kierunkiem wuja, profesora prawa Samuela Strycka oraz profesora Johanna Brunnemanna, swojego późniejszego teścia. W 1678 przeniósł się do holenderskiego uniwersytetu we Franeker, w 1679 przebywał na uczelniach i w ośrodkach naukowych w Oxfordzie, Kopenhadze i Lubece. W 1680 we Frankfurcie nad Odrą uzyskał tytuł licencjata prawa i rozpoczął pracę na tym uniwersytecie. W 1681 został doktorem obojga praw.

W 1682 Rada Miejska Gdańska zaproponowała mu objęcie posady profesora prawa i historii oraz równocześnie inspektora szkolnego (1683–1688) w Gimnazjum Akademickim. Katedrę prawa i historii objął w styczniu 1683 i zajmował ją do końca roku szkolnego 1687/1688, publikując szereg kolejnych traktatów i dysertacji, zwłaszcza z zakresu prawa cywilnego i kanonicznego. Dokonał również kilku ważnych zmian w programie nauczania historii, m.in. wprowadzając do klasy sekundy starożytność, a w ostatniej klasie (primie) nauczając dziejów współczesnych. Ze względu na jego rozległą wiedzę prawniczą 8 IV 1688 Rada Miejska zaproponowała mu objęcie urzędu syndyka, prawnika reprezentującego Gdańsk w oficjalnych kontaktach i sporach. 31 I 1692 otrzymał kupieckie kupieckie obywatelstwo Gdańska.

Jako syndyk opracował m.in. w 1695 opinię prawną oddalającą pretensje Szwecji do powiatu puckiego (sięgające XV wieku i pobytu w Pucku wygnanego ze Szwecji króla Karola Knutsona). W tym samym roku referował sprawy dotyczące bezpieczeństwa Gdańska przed królem polskim Janem III Sobieskim w Warszawie. W dowód uznania w 1697, z pominięciem etapu członkostwa w Trzecim Ordynku i Ławie, powołano go na urząd rajcy, w 1701 był sędzią. Urząd burmistrza objął w 1708. Urząd pierwszego burmistrza pełnił w 1709, drugiego w 1708, trzeciego w 1711, czwartego w 1710. W 1710 był ponadto burgrabią królewskim w Gdańsku. Wybory upamiętniano okoliczościowymi wierszami, np. w 1708 autorstwa profesora Gimnazjum Akademickiego Christopha Behra (1643–1704) i studenta teologii (późniejszego pastora w Tczewie) Gabriela Bentera (1682–1721).

Jako rajca w 1697 odbył podróż dyplomatyczną na dwory do Kopenhagi i Berlina, zabiegając o gwarancje bezpieczeństwa dla Gdańska wobec spodziewanej po zgonie Jana III Sobieskiego podwójnej elekcji w Polsce. Po wybuchu Wielkiej Wojny Północnej (1700) ponownie przebywał w Berlinie na dworze króla Fryderyka I, starając się uzyskać pomoc w zachowaniu neutralności wobec zwycięskiej inwazji wojsk szwedzkich na obszar Rzeczypospolitej. Powołanie go do grona burmistrzów w 1708 należy uznać za jeden z najwcześniejszych przykładów promocji przedstawiciela gdańskich środowisk naukowych na tak wysokie stanowisko. Był klasycznym przykładem tak zwanego "uczonego", eksperta sprawującego w Gdańsku władzę.

Jego kadencja jako burmistrza prezydującego (pierwszego) w 1709 przypadła na okres szalejącej od czerwca do końca listopada epidemii dżumy, która pochłonęła blisko połowę mieszkańców Gdańska. Podejmowanymi wówczas decyzjami starał się złagodzić skutki kataklizmu. Odwołano zajęcia w Gimnazjum Akademickim, tworzono prowizoryczne lazarety–baraki przy wałach dla odizolowania zadżumionych, wydawano żywność potrzebującym, wprowadzono restrykcyjny porządek przy chowaniu zmarłych, tworząc przy tym szereg nowych cmentarzy, zabezpieczano i inwentaryzowano porzucone majątki.

Stał na czele delegacji gdańskiej (wraz z rajcą Johannem Ernstem von der Linde i syndykiem Albrechtem Rosenbergiem), wysłanej pod koniec 1704 do Malborka na pertraktacje z królem polskim Augustem II Wettinem w związku z dwukrólewiem i uprzednim poparciem Gdańska dla Stanisława Leszczyńskiego. Dzięki staraniom Hoppego i w zamian za wypłacenie przez miasto 600 000 florenów monarcha zgodził się przyjąć Gdańsk do łask oraz potwierdził ponownie jego prawa i przywileje. W trakcie ostatniej kadencji burmistrzowskiej w 1711 ciężka choroba serca praktycznie wyeliminowała go w ostatnich miesiącach życia z publicznej aktywności.

Był autorem szeregu prac naukowych z zakresu prawa. Tytuł licencjata przyznano mu za rozprawę De suspensione ab oficio (O zawieszeniu z urzędu, Frankfurt/O 1680). We Frankfurcie nad Odrą publikował także dysertacje: De veritate convicii (O prawdziwości przekonania, 1681), De contractu claudicante (O wadliwej umowie, 1681), De iure impersonalium (O prawie bezosobowym, 1682), De iure edaci lomstarum pernicie (1682), De joco (O wyborze, 1682). W okresie nauczania w Gimnazjum Akademickim w Gdańsku napisał m.in. traktaty prawnicze De inmicitiis capitalibus (O wrogich przejęciach kapitałowych, 1684), De Patria potestate (O potędze Ojczyzny, 1687), De tutelae et curie communibus (O ochronie i sądzie powszechnym, 1688). W dyspucie De obligatione statutorum (O obowiązkach ustawowych, 1686) wypowiadał się w duchu nowożytnym za potrzebą równości wobec prawa ludzi różnych stanów. Największą sławę przyniosło mu jednakże studium z zakresu prawa rzymskiego Examen institutionum imperialium (Badanie instytucji imperialnych, 1684), rozważania na temat instytucji prawnych za cesarza Justyniana, w 1711 przetłumaczone na język niemiecki, następnie kilkakrotnie wznawiane. Problematykę tę kontynuował w pracy napisanej już na urzędzie syndyka – Commentatio succincta ad Institutiones Justinianeas (Krótki komentarz do instytucji Justyniana, 1693), a odnosiła się ona zwłaszcza do kwestii wolności żeglugi – bardzo istotnej dla żyjącego z handlu portowego miasta. Dzieło to wznowiono następnie w 1772 w opracowaniu historyka prawa Karla Friedricha Walch(ius)a (1734–1799). Przygotował również z myślą o swoich wykładach w Gimnazjum rękopis podręcznika historii Examen historiae universalis (Badanie historii powszechnej), opublikowany ostatecznie przez jego następcę na katedrze, Samuela Friedricha Willenberga w 1704.

Był trzykrotnie żonaty. Po raz pierwszy od 11 VIII 1681 z Cathariną (zm. 29 VII 1682), córką Johanna Brunnemanna (1608–1672), profesora prawa na uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą, ślub miał miejsce w dniu jego promocji doktorskiej. Doczekał się z tego związku syna Johanna Samuela. Po raz drugi zawarł związek małżeński 15 V 1685 w gdańskim kościele NMP z Anną Christiną (zm. 10 IV 1707, pochowana w kościele NMP), córką Joachima Krumhausena, ławnika (od 1677), bratanicą burmistrza Gabriela. Z tego związku doczekał się większości swoich dzieci. Po raz trzeci ożenił się 3 VI 1710 z Sarą Luizą (zm. 1731), o trzydzieści lat od niego młodszą córką kupca Johanna Breyne. Z tego związku urodziło się jeszcze jedno dziecko. Najstarszy syn 1/ Johann Samuel (ur. 1681) w grudniu 1696 zapisany został do przedostatniej klasy (secundy) Gimnazjum Alademickiego, studiował w 1698 prawo na uniwersytecie w Halle, był kupcem w Gdańsku, członkiem prestiżowego Collegium Commerciale. 2/ Samuel Joachim, najstarszy potomek z drugiego małżeństwa, był diakonem kościoła NMP w Gdańsku. Najmłodszy syn, z trzeciego związku, 3/ Carl Gottfried, 27 I 1730 zapisany został do przedostatniej klasy (secundy) Gimnajzum Akademickiego, studiował w 1735 na uniwersytecie w Marburgu. Z córek, Catharina Elisabetha (ur. 1687) wyszła w 1709 za Simona Christiana von Schrödera, ławnika (od 1710); Florentina (ur. 1691) poślubiła kupca Nicolausa Stuhra; Christina Eva (ur. 1692) najpierw poślubiła Johanna Jacoba Isenhudta, następnie w 1721 doktora medycyny Aegidiusa Glogaua. Pozostałe dzieci, dwie córki i jeszcze jeden syn, umarły we wczesnym dzieciństwie.

Pochowany 24 II 1712 w krypcie kościoła NMP, kantatę pogrzebową skomponował Maximilian Dietrich Freislich. SK







Bibliografia:
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. VI, s. 437.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 268, 314.
Kizik Edmund, Gdańsk i Elbląg w czasach zarazy 1709-1710, w: Dżuma, ospa, cholera. W trzechsetną rocznicę Wielkiej Epidemii w Gdańsku i na ziemiach Rzeczypospolitej w latach 1708–1711, Gdańsk 2012.
Mokrzecki Lech, Hoppe Joachim (1656-1712), w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Gdańsk 1994.
Mokrzecki Lech, Historia w Gimnazjum Gdańskim, w: Gdańskie Gimnazjum Akademickie, t. 1, Gdańsk 2008.
Schieder Theodor, Hoppe Joachim 1656-1712, w: Altpreussische Biographie, Bd. 1, Koenigsberg 1936.
Schwarz Friedrich, Verzeichnis der in der Stadtbibliothek Danzig vorhandenen Portraets Dazniger Persoenlichkeiten, Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins, H. 50, 1908.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.-18. Jahrhundert, Klausdorf/Schwentine 1986-1992, Bd. 1.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342-1792 i 1807-1814, t. I Spisy, t. II Biogramy, Gdańsk 2008.