WEICKHMANN GOTTLIEB GABRIEL von, burmistrz Gdańska

Wersja z 19:07, 7 lip 2024

Gottlieb Gabriel von Weickhmann, rytował Matthaeus Deisch na podstawie Jacoba Wessela, 1765

Gottlieb Gabriel von Weickhmann na portrecie autorstwa Jacoba Wessela, 1765

GOTTLIEB GABRIEL von WEICKHMANN (21 IV 1708 Gdańsk – 12 VIII 1776 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Był synem Joachima Weickhmanna pastora kościoła Najświętszej Marii Panny (NMP) i seniora gdańskiego Ministerium Duchownego, oraz Elisabeth z domu Böckmann.

7 X 1727, wraz z bratem Johannem Leonhardem, zapisany został do najwyższej klasy (primy) Gimnazjum Akademickiego, w 1729 studiował filozofię, prawo i historię na uniwersytecie w Wittenberdze. Po studiach odbył podróż po stolicach państw niemieckich oraz uzupełniał wykształcenie w Londynie, Oxfordzie i Cambridge. Do Gdańska powrócił w 1732 i wkrótce wysłany został do Malborka, towarzysząc oddelegowanym do Landtagu (parlamentu krajowego) członkom gdańskiej Rady Miejskiej. W latach 1733–1753 był sekretarzem Rady Miejskiej, 17 XII 1733 uzyskał obywatelstwo Gdańska. Zaufanie władz miasta zdobył zarówno pracowitością jak i roztropnością podczas oblężenia Gdańska w 1734 jak i podczas niepokojów społecznych z lat 1748–1752. Od był 1754 ławnikiem, od 1756 rajcą (gratulował mu tego wierszem kandydat Ministerium Duchownego Gottlieb Lange (1729–1801), zapewne nie bez związku z tym jeszcze w tym samym roku kaznodzieja w Domu Dobroczynności). Jako rajca był m.in. drugim prowizor ubogich, straży, panem ds. oznaczania sukna, pierwszym panem ds. Motławy, członkiem m.in. Urzędu Przeciwpożarowego, Kolegium Handlowego, Urzędu ds. Więzienia, deputacji miejskiej ds. szkół dla ubogich, kuratorem do zbadania majątków dłużników oraz członkiem Urzędu ds. Helu. Aby móc w pełni sprostać nowym obowiązkom, w wieku 50 lat nauczył się języka polskiego, obok opanowanych już języków francuskiego i angielskiego oraz łaciny.

Jako rajca w 1759 został desygnowany na odpowiedzialne stanowisko członka gdańskiej Rady Wojennej, co było szczególnie istotne wobec toczącej się wówczas wojny siedmioletniej (1756–1763). Od 1762 był burmistrzem. Urząd pierwszego burmistrza pełnił w latach 1763, 1767, 1771 i 1774, drugiego – 1762, 1766, 1770 i 1773, trzeciego – 1765, 1769 i 1776, czwartego – 1764, 1768, 1772 i 1775. W 1765, 1768 i 1772 był burgrabią królewskim w Gdańsku. W 1768 został nobilitowany, uzyskując dyplom szlachecki od króla pruskiego Fryderyka Wilhelma II.

Uchodził za zręcznego i znającego się na rzeczy dyplomatę. W 1757 wszedł w skład gdańskiej deputacji powołanej do rokowań z kanclerzem wielkim koronnym Janem Małachowskim w sprawie zabezpieczenia Gdańska przed ewentualnym atakiem wojsk pruskich, w 1758 w Kwidzynie prowadził ze strony Gdańska rokowania z dowództwem operujących na terenie Prus Królewskich wojsk rosyjskich, w 1760 reprezentował miasto podczas kolejnych rokowań tego rodzaju w Malborku.

W czerwcu i lipcu 1770 wchodził w skład trzyosobowej komisji (wraz z burmistrzem Johannem Gottliebem Pegelauem i Johannem Bentzmannem), którą Rada Miejska Gdańska powołała do rozpatrzenia roszczeń rządu pruskiego w Berlinie, zarzucającego władzom Gdańska tolerowanie na terenie miasta nielegalnie przebywających tam pruskich obywateli (żądania te zgłosiły Prusy w związku z obowiązkiem wojskowym dotyczącym swoich poddanych). W wyniku prac komisji Rada Miejska do końca lipca 1770 dokonała przymusowej ekstradycji ponad tysiąca osób uznanych za obywateli pruskich. Efektem tych prac była również bardzo obszerna i dokładna dokumentacja, która stanowi obecnie pierwszorzędne źródło do badań nad zaludnieniem Gdańska u schyłku XVIII wieku. Troszczył się o rozwój oświaty w Gdańsku. Zarówno jako przedstawiciel najwyższych władz miasta (rajca i burmistrz), jak również jako osoba prywatna z zaangażowaniem wspierał gdańskie szkolnictwo elementarne.

Pierwszy raz ożenił się w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP) 11 II 1734 z Johanną Florentiną (chrzest 25 X 1718 tamże – 26 IV 1762), córką angielskiego kupca Daniela Davissona (ciotką Daniela Gottlieba Davissona). 14 V 1765 poślubił tamże Esther (chrzest 15 XI 1719 w kościele św. Piotra i Pawła – 1778), córkę Abrahama Muhla, kupca i finansisty. Z pierwszego małżeństwa miał synów 1/ Gabriela Joachima, burgrabiego gdańskiego i prezesa Towarzystwa Przyrodniczego; 2/ Daniela Gottlieba, ławnika i również dyrektora Towarzystwa Przyrodniczego i 3/ córkę Joannę Augustynę (Anna Augusta) (1736–1802), od 1756 żonę rajcy Johanna Samuela Ferbera (syna burmistrza Nathanaela Gottfrieda Ferbera), co okolicznościowymi wierszami uczcili m.in. Bernhard Alm oraz kończący właśnie Gimnazjum Akademickie Johann Carl Davidson.

Pochowany 27 VIII 1776 w kościele NMP, kazanie pogrzebowe wygłosił rektor szkoły św. Jana Samuel Friedrich Unselt. Dwukrotnie portretował go Jacob Wessel: w 1763 (krótko po objęciu urzędu burmistrzowskiego) i w 1765 (zapewne z okazji pierwszego w jego karierze wyboru na stanowisko burgrabiego). Pośmiertny, pamiątkowy wiersz, opublikowany w Lipsku w 1777, poświęcił mu bratanek Samuel Gottlieb, syn Carla Friedricha. Jego imię „Von Weickhmann” nosił statek (pinka), w 1849 własność firmy Gustava Friedricha Fockinga. DK












Bibliografia:
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. VII, s. 558.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 312.
Löschin Matthias G., Die Familie Weickhmann und ihre Verdienste um Danzig, Danzig 1839, s. 18-20.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 128, 331; 5, 145.
Zdrenka Joachim, Weickhmann Bogumił Gabriel, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Suplemnet I, Gdańsk 1998, s. 335–336.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 364–365.