BENTZMANN JOHANN, burmistrz Gdańska

Wersja z 10:29, 19 mar 2024

Johann Bentzmann (1698 –1748) ojciec, według portretu Jacoba Wessela, 1741

Johann Bentzmann, według obrazu Jacoba Wessela rytował Matthaeus Deisch

Katherina Renata (1734 – 1756), córka burmistrza Christiana Gabriela Schrödera, żona Johanna Bentzmanna, według obrazu Jacoba Wessela rytował Matthaeus Deisch

JOHANN BENTZMANN (27 II 1727 Gdańsk – 28 I 1795 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Wnuk burmistrza Gottfrieda Bentzmanna. Syn Johanna (1698–1748), od 27 I 1724 posiadającego kupieckie obywatelstwo Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli), ławnika (od 1728), rajcy (od 1738) i sędziego (w 1739 i 1743) oraz Anny, córki Andreasa Schulze. Brat kupców Gottfrieda (chrzest 7 IX 1725 – pochowany 26 VIII 1774), Andreasa (chrzest 2 II 1730 – 18 IV 1807), Petera (chrzest 23 XI 1731 – 18 XI 18 XI 1787), obu zapisanych 20 V 1748 do ostatniej klasy (primy) gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, oraz Carla (chrzest 14 II 1734 – pochowany 16 V 1792), zapisanego 10 X 1751 do ostatniej klasy (primy) tego samego Gimnazjum. Z braci kupieckie obywatelstwo Gdańska potwierdzili Peter (15 IV 1755), Carl (11 X 1764), Andreas (2 V 1765).

10 V 1745, wraz z bratem Gottfriedem, zapisany został do primy w gdańskim Gimnazjum Akademickim, w 1747 podjął studia prawnicze na uniwersytecie w Lipsku. Po powrocie do Gdańska, w 1753 został przewodniczącym Rady przy kościele i szpitalu św. Barbary. 10 VI 1754 uzyskał potwierdzenie posiadania kupieckiego obywatelstwa Gdańska (jako tzw. Bürger-Kind) i został sekretarzem miejskim. Od 1761 był ławnikiem, w gronie tym od 1768 pełnił funkcję seniora. Od 1769 był rajcą, w 1772 sędzią. W latach 1778-1792 był burmistrzem. Urząd pierwszego burmistrza sprawował w 1779, 1783, 1787 i 1791, drugiego w 1778, 1782, 1786 i 1790, trzeciego w 1781, 1785 i 1789, czwartego w 1780, 1784, 1788 i 1792. W 1775 (jako rajca) i w 1788 (jako burmistrz) sprawował urząd burgrabiego królewskiego w Gdańsku.

Jako rajca w czerwcu i lipcu 1770, obok burmistrzów Gottlieba Gabriela Weickhmanna i Johanna Gottlieba Pegelaua, był członkiem komisji, która rozpatrywała roszczenia rządu pruskiego w Berlinie, zarzucającego władzom Gdańska tolerowanie na terenie miasta nielegalnie przebywających tam obywateli pruskich. W okresie jego burmistrzowania miały miejsce częste rokowania związane z sytuacją Gdańska po pierwszym rozbiorze Polski i przejściu pod władzę Prus najbliższych okolic miasta. W 1774 wchodził w skład delegacji gdańskiej, która w Malborku bez powodzenia pertraktowała z królem pruskim Fryderykiem II Wielkim w sprawie czynionych przez Prusy utrudnień w życiu gospodarczym Gdańska (m.in. w sprawie portu i ceł).

W 1786, jako delegat Gdańska, gratulował nowemu władcy pruskiemu, Fryderykowi Wilhelmowi II, przejęcia tronu. W 1787 wraz z rajcą Karlem Friedrichem Gralathem prowadził w Berlinie zakończone niepowodzeniem negocjacje w sprawie zniesienia dyskryminacyjnej dla Gdańska celnej stawki 12% i wprowadzenia ujednoliconego cła z Elblągiem. Był uczestnikiem rozmów z dyplomatami rosyjskimi, dążącymi do wznowienia przerwanych pertraktacji berlińskich pod egidą ambasadora rosyjskiego Stackelberga. Mimo nacisków ze strony carycy Katarzyny II, a także króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego, w imieniu miasta nie wyraził na to zgody, król pruski stawiał bowiem warunek poddania się miasta Prusom. Po drugim rozbiorze Polski i zajęciu Gdańska przez Prusy złożył urząd.

Dzierżawił od Rady Miejskiej Gdańska m.in. Świbno i Przegalinę. Interesował się osiągnięciami w dziedzinie nauk przyrodniczo-matematycznych, w 1756 został członkiem Towarzystwa Przyrodniczego, w 1770 członkiem Towarzystwa Naukowego w Getyndze.

27 VI 1754 zawarł w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP) małżeństwo z Kathariną Renatą (21 IX 1734 – 7 III 1756, w połogu), córką burmistrza Christiana Gabriela Schrödera. Za przekroczenie podczas wesela obowiązujących norm antyzbytkowych (15 gości ponad dopuszczalna liczbę, przedłużenie zabawy do wczesnych godzin rannych, rozdawanie wydrukowanej specjalnie napisanej na uroczystość kantaty) musiał zapłacić do kasy miasta około 210 florenów kary. Ojciec Johanna Gabriela (chrzest 1 III 1756 – 1813), witanego na świecie specjalnie napisaną i drukowaną odą Bernharda Alma, 21 III 1774 zapisanego do ostatniej klasy (primy) Gimnazjum Akademickiego, rotmistrza, żonatego z Johanną Frederiką z domu Dittman, ostatniego męski przedstawiciel rodziny, ojca córek Johanny Frederiki Wilhelminy i Johanny Frederiki Julianny. W 1783 mieszkał on w kamiennicy przy Beutlergasse 616 (ul. Kaletnicza 6), w 1809 należącej do Johanny Constantii (1767–1843), żony rajcy Johhanna Carla von Broena (1763–1818), był także właścicielem kamienicy przy Langgasse 530 (ul. Długa 69), którą w 1808 posiadał prawnik Johann Adolph Hoffmeister.

Pochowany 5 II 1795 w kościele NMP, żonę Katharinę Renatę pochowano 23 III 1756 w tym samym kościele, w grobie ojcowskim. EWŁ JZ















Bibliografia:
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. VII, s. 417, 420.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 332, 335, 339, 355.
Pszczółkowska Lidia Z., Bentzmann Jan, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Suplement 2, Gdańsk 2002, s. 32–33. Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 47.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 28–29.