GNOSPIUS ANDREAS, kaznodzieja kościoła w Wisłoujściu

Wersja z 15:09, 2 sie 2023

ANDREAS GNOSPIUS (16 VI 1633 Königsberg (Królewiec) – 26 VI 1702 Gdańsk), filozof, teolog, pastor kościoła garnizonowego św. Olafa. Syn Lucasa (1600 – 1654 Królewiec), pastora w Tolkmicku (Tolkemitt), od 1635 diakona w klasztornym kościele przy szpitalu w Löbenich (Lipnik, dzielnica Królewca), i poślubionej około 1630 Cathariny Kamp (zm. 17 VI 1663 Królewiec). Brat Anny Elisabeth (1636 Królewiec – pochowana 14 X 1713 w kościele św. Trójcy w Gdańsku), żony Johanna Heiniusa (1617 – 23 XII 1671), w latach 1653–1671 kaznodziei w kaplicy św. Anny.

W 1649 rozpoczął studia teologiczne na uniwersytecie w Wittenberdze, w 1661 absolwent filozofii, teologii i matematyki na uniwersytecie w Królewcu, magisterium z teologii uzyskał dopiero w 1672. W tym czasie polemista Aegidiusa Straucha (ówcześnie pracującego na uniwersytecie w Wittenberdze) na temat śmierci i zmartwychwstania Chrystusa (Dissertatio chronologica kataskeyastikē de paschatos stayrōsimu..., Wittenbergae 1653). Współautor (z Andreasem Conciusem (1628–1682)) rozprawy z pogranicza matematyki i astronomii (Discursus Mathematicus, Quo Vanitatem ex astris de rebus arbitraris & fortuitis divinantium, Regiomonti 1657). Od 1661 kaznodzieja w kościele św. Jerzego na królewieckim Starym Mieście, od 1673 pastor w Pobethen/Ostpreußen (obecnie Romanowo w okręgu kaliningradzkim).

W Gdańsku od 1678. W latach 1678–1680 kaznodzieja w Domu Poprawy, w 1679 rektor szkoły św. Bartłomieja, w latach 1679–1680 pastor kościoła garnizonowego św. Olafa w Wisłoujściu, od 1680 do śmierci starszy diakon kościoła św. Trójcy. 14 VI 1695 uczestniczył w konwencie, po którym wraz z 15 innymi duchownymi protestanckimi (między innymi pastorem kościoła św. Katarzyny Andreasem Barthem, rektorem Gimnazjum Akademickiego i pastorem kościoła św. Trójcy Samuelem Schelwigiem, diakonem kościoła św. Bartłomieja Michaelem Kempinem i diakonem kościoła św. Jana Johannem Straussem) podpisał deklarację poparcia dla ortodoksyjnego luteranizmu w głośnym sporze ze zwolennikami pietyzmu, w którym mediatorem był ówczesny sekretarz Rady Miejskiej Friedrich Fabricius.

Współautor rozprawy o filozofii synkretyzmu (De Syncretisma Philosophico, Gedani 1692). Wydawał okolicznościowe zbiory modlitw, np. Concio super psalmum 20 (Regiomonti 1672) czy Abdanckung- und Anzugs-Predigten zur Miinde und zur heiligen Dreyfaltigkeit (Dantzig 1680). Autor mów pogrzebowych, między innymi: swego zmarłego 1 V 1649 wykładowcy i przyjaciela Ulricha Schönbergera (Klag- und Trauer-Ode Uber dem frühzeitigen und hochbetrawerlichen … weitberümbten Philosophi Herrn M. Ulrich Schönbergers …, Königsberg 1649), zmarłej 2 XII 1672 Elisabeth z domu Eckhorst, żony królewieckiego sędziego i notariusza Johanna Heinricha Haina (Lezter Ehren Dienst, Welchen der ... Frauen Elisabeth gebohrnen Eckhorstin..., Koenigsberg 1672), zmarłego w Pobethen 31 VII 1673 Bernharda Hahna (Stetwerendes EhrenGedächtnüß/ Welches dem Edlen und Wolbenamten Herrn/ Herrn Bernhard Hahnen…, Königsberg 1673) czy zmarłego 3 IV 1688 diakona kościoła św. Trójcy Michaela Engela (Leich Predigt in obitum Michaelis Engels Ecclesiastae ad ad. H. Trinität, ex Esa. 43. v. 1., Gedani 1688), a także zbiorowych epitafiów po śmierci 31 III 1679 seniora Ministerium Duchownego Nathanaela Dilgera Der Beste Ruhm Eines Treuen Lehrers und Predigers So/ Bey ... Leich-Bestattung/ Des ... Hn. Nathanaelis Dilgeri, Gewesenen Viertzig-Jährigen Treufleißigen Pastoris an der Pfarr-Kirchen zu S. Marien...) czy zmarłego 13 XII 1682 pastora kościoła św. Trójcy i rektora Gimnazjum Akademickiego Aegidiusa Straucha (Professores Athenaei Gedanensis, Ad Supremum Pietatis Officium, Viro ... Aegidio Strauchio …, Danzig 1682).

Strona tytułowa rozprawy Nathanela Gottlieba Gnospiusa, 1709

5 X 1681 w kościele Najświętszej Marii Panny poślubił Constantię Düsterwald z domu Bartel (ochrzczona 6 IV 1660 – 1689 Gdańsk), z którą miał czterech synów i dwie córki. Z synów Nathanel Gottlieb (1689 Gdańsk – 15 XII 1734 Toruń) ukończył gdańskie Gimnazjum Akademickiego wydaną w 1709 rozprawą Disputatio juridica de consensu parentum supplendo per magistratum in nuptiis liberorum, był ławnikiem, rajcą i sędzią Starego Miasta w Toruniu. Drugi z synów, Johann Ephraim (zm. 1736 Gdańsk), także absolwent gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, w 1702 rozpoczął studia w Wittenberdze, kontynuował naukę w Lipsku, ukończył ją uzyskaniem tytułu magistra filozofii i teologii w Lejdzie (Leiden) w 1709. W latach 1714–1736 był diakonem kościoła św. Katarzyny w Gdańsku, autorem m.in. często wznawianej (ostatnie wydanie w 2015), napisanej wraz z Andreasem Woeldikiem, monografii de Ortu Mundi Ex Veterum Philosophorum Sententiis.... (Vitembergae 1707) i właścicielem pokaźnej biblioteki, sprzedanej na aukcji po jego śmierci. Córka Anna Dorothea (pochowana 13 VII 1724 w kościele św. Trójcy w Gdańsku pod płytą nagrobną nr 208) poślubiła 14 X 1710 w tym kościele Benjamina Heddinga (1659 – 1717), zaś po jego śmierci Michaela Karge. Imiona i losy pozostałych dzieci są nieznane.

Pochowany 12 VII 1702 w kościele NMP, pod płytą nagrobną nr 365. Kazanie pogrzebowe wygłosił Samuel Schelwig, mowę pogrzebową diakon kościoła św. Trójcy, Georg Andreas Messerschmidt (wydanej w 1703 drukiem towarzyszyły wierszowane, żałobne utwory synów). W 1929 gdańskie Muzeum Miejskie zakupiło na licytacji kolekcji Friedricha Artura Basnera Portret proboszcza Gnospiusa, który zaginął w czasie II wojny światowej. JANSZ

Bibliografia:

Prätorius Ephraim, Athenae Gedanenses sive commentarius historico-chronologicus succinctus originem et constitutionem Gymnasii Dantisci … itemque recensionem superiorum ejus antistitum … nec non vitas et scripta rectorum ac professorum eiusdem continens. Accedit series I rectorum scholarum reliquarum publicarum Gedanensium, II rectrorum Gymnasiorum tum Thoruniensis tum Elbingensis, Leipzig, 1713, s. 187.
Prätorius Ephraim, Dantziger-Lehrer Gedächtniβ..., Danzig und Leipzig, 1760, s. 11. 31, 53.

Purc-Stępniak Beata, Muzeum Narodowe w Gdańsku, jego geneza i funkcja w strukturze i kulturze miasta, Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 85, 2006, s. 60.
Selderhuis Herman Johan, Wriedt Markus, Konfession, Migration Und Elitenbildung: Studien Zur Theologenausbildung Des 16. Jahrhunderts, Leiden-Boston 2007, s. 221.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14-18. Jahrhundert, Klausdorf/Schwentine 1986-1992, Bd. 2, s. 301.