MAMUSZKA FRANCISZEK, krajoznawca, patron gdańskiej ulicy
| (Nie pokazano 23 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{paper}} | {{paper}} | ||
[[File:1_Franciszek_Mamuszka.JPG|thumb|Anna Wędzińska ''Franciszek Mamuszka'' (olej, płótno, 60×70 cm)]] | [[File:1_Franciszek_Mamuszka.JPG|thumb|Anna Wędzińska ''Franciszek Mamuszka'' (olej, płótno, 60×70 cm)]] | ||
| + | [[File: Mamuszka_Franciszek.jpeg |thumb| Franciszek Mamuszka]] | ||
| + | [[File: Edwin_Rymarz.jpeg |thumb| Franciszek Mamuszka (pierwszy z lewej), laureat Nagrody Prezydenta Miasta Gdańska 1985]] | ||
[[File:4_przewodniki.jpg|thumb|Franciszek Mamuszka, ''Pobrzeże Gdańskie'', Warszawa 1951]] | [[File:4_przewodniki.jpg|thumb|Franciszek Mamuszka, ''Pobrzeże Gdańskie'', Warszawa 1951]] | ||
| + | [[File:Gdańsk,_jego_dzieje_i_kultura_.jpg|thumb|''Gdańsk, jego dzieje i kultura'', redakcja Franciszek Mamuszka, Warszawa 1969, wyd. I]] | ||
[[File:2_Franciszek_Mamuszka.JPG|thumb|Tramwaj PESA Swing imienia Franciszka Mamuszki]] | [[File:2_Franciszek_Mamuszka.JPG|thumb|Tramwaj PESA Swing imienia Franciszka Mamuszki]] | ||
| + | [[File: Franciszek_Mamuszka_tablica_2022.jpg |thumb| Tablica pamiątkowa Franciszka Mamuszki, odsłonięta 22 IX 2022]] | ||
| − | '''FRANCISZEK MAMUSZKA''' (4 II 1905 Maniów, województwo krakowskie – 6 X 1995 Gdańsk), krajoznawca, badacz dziejów i kultury, popularyzator Gdańska i Pomorza Wschodniego, społecznik. Pochodził z rodziny chłopskiej, był synem Antoniego i Anieli z | + | '''FRANCISZEK MAMUSZKA''' (4 II 1905 Maniów, województwo krakowskie – 6 X 1995 Gdańsk), krajoznawca, badacz dziejów i kultury, popularyzator Gdańska i Pomorza Wschodniego, społecznik. Pochodził z rodziny chłopskiej, był synem Antoniego i Anieli z domu Pirug. Ukończył szkołę handlową i w 1928 Seminarium Nauczycielskie w Tarnowie, w Krakowie Wyższy Kurs Nauczycielski w zakresie historii i filologii polskiej. Po odbyciu służby wojskowej pracował w Małopolsce (powiat tarnobrzeski i brzeski), ucząc i kierując szkołami w Ryglicach i Wojniczu. Działał w Związku Strzeleckim, zakładał amatorskie chóry i zespoły teatralne, uprawiał oraz propagował krajoznawstwo i turystykę (szczególnie tatrzańską). Także przed wybuchem II wojny światowej po raz pierwszy odwiedził polskie Pomorze, uczestnicząc w święcie Morza w Gdyni. W czasie okupacji przebywał w Wojniczu oraz Janowicach koło Tarnowa, utrzymywał się z ogrodnictwa, uczestniczył w tajnym nauczaniu jako podporucznik Wojska Polskiego i żołnierz Armii Krajowej. Także i wówczas organizował wyprawy turystyczne dla młodzieży. <br/><br/> |
| − | + | Od marca do 15 V 1945 pracował w Pogotowiu Opiekuńczym dla chłopców przy Komitecie Opieki Społecznej w Krakowie, w lipcu przybył do Gdańska, ale nie dostawszy obiecanej pracy nauczyciela, wrócił do Krakowa i podjął pracę w Szkole Podstawowej nr 31. W Gdańsku na stałe od października 1945, początkowo jako nauczyciel w Szkole Podstawowej nr 17 przy ul. Pestalozziego 7/9 we Wrzeszczu ([[LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE, II | II Liceum Ogólnokształcące]]). Działał też w oświacie (opieka nad zgermanizowanymi dziećmi kaszubskimi z obszaru byłego [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1920–1939 | II Wolnego Miasta Gdańska]] i przygotowywanie ich do nauki w polskich szkołach) i w organizowaniu turystyki. Był aktywnym działaczem Ligi Morskiej. Publikował na łamach prasy regionalnej (m.in. w [[DZIENNIK BAŁTYCKI | „Dzienniku Bałtyckim”]]), współpracował z [[KILARSKI JAN, pedagog, krajoznawca, patron gdańskiej ulicy | Janem Kilarskim]]. Od 1947 pracował w Kuratorium Oświaty, początkowo jako referent działu turystyki, a następnie wizytator ds. turystyki i wczasów. Odpowiedzialny był m.in. za organizowanie schronisk młodzieżowych. Należał do założycieli gdańskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (9 XI 1951).<br/><br/> | |
| − | W latach 1951–1970 (do emerytury) pracował w Muzeum Pomorskim jako kierownik działu naukowo-oświatowego. Szkolił przewodników, wygłaszał odczyty, działał na rzecz ochrony zabytków, | + | W latach 1951–1970 (do emerytury) pracował w [[MUZEUM NARODOWE | Muzeum Pomorskim]] w Gdańsku jako kierownik działu naukowo-oświatowego. Szkolił przewodników, wygłaszał odczyty, działał na rzecz ochrony zabytków, m.in. przyczynił się do uratowania na [[WESTERPLATTE | Westerplatte]] Wartowni nr 1. W latach 1952–1956 wspólnie z [[STANKIEWICZ JERZY, profesor Politechniki Gdańskiej, patron gdańskiej ulicy | Jerzym Stankiewiczem]] skatalogował najważniejsze zabytki województwa. Autor wielu poczytnych [[PRZEWODNIKI PO GDAŃSKU | przewodników]], folderów, książek historycznych, artykułów, map, planów, scenariuszy filmów oświatowych (''Stary Gdańsk mówi'', ''Wybrzeże Gdańskie''), w których najczęściej przybliżał dzieje i zabytki Gdańska i Wybrzeża. Zachęcony przez geografa, prof. Stanisława Leszczyckiego, już w 1948 opublikował przewodnik ''Wybrzeże Gdańskie'', w 1951 ''Pobrzeże Gdańskie'', w 1966 ''Gdańsk i ziemia gdańska''. Współautor m.in. z [[KILARSKI MACIEJ, historyk sztuki, konserwator, patron gdańskiej ulicy | Maciejem Kilarskim]] i Jerzym Stankiewiczem monografii ''Oliwa. Wykaz zabytków z grudnia 1956 r.'' (Gdańsk-Gdynia 1957), z Jerzym Stankiewiczem ''Oliwa - dzieje i zabytki'' (Gdańsk 1959), z [[TROJANOWSKA IZABELLA, dziennikarka, pisarka | Izabellą Trojanowską]] ''Kościerzyna i ziemia kościerska'' (Gdańsk 1972), z [[SZUKALSKI JERZY, docent Uniwersytetu Gdańskiego | Jerzym Szukalskim]] i [[ANDRZEJEWSKI EUGENIUSZ, docent Uniwersytetu Gdańskiego | Eugeniuszem Andrzejewskim]] ''Województwo gdańskie'' (1982). Zbiorowa praca ''Gdańsk. Jego dzieje i kultura'' (Warszawa 1969), której był redaktorem i współautorem, otrzymała I nagrodę Polskiej Akademii Nauk, on zaś Order Stańczyka miesięcznika [[LITERY, pismo | „Litery”]]. Był autorem prac historycznych z dziejów Polonii gdańskiej i sopockiej (''Kronika z życia polskiego w Sopocie na przestrzeni wieków'', Gdańsk 1990) oraz dziejów Kaszubów (''Kaszubi oliwscy. Szkice z dziejów Polonii oliwskiej w latach od około 1850 do 1945'', Gdańsk 1980). Autor wspomnień ''Opowieść o moim życiu i moich najbliższych'' (fragment drukowany w ''Gdańsk 1945. Wspomnienia 50 lat później'', Gdańsk 1997). <br/><br/> |
| − | Należał | + | Należał m.in. do [[GDAŃSKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE | Gdańskiego Towarzystwa Naukowego]], [[ZRZESZENIE KASZUBSKO-POMORSKIE | Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego]], Towarzystwa Przyjaciół Gdańska, Towarzystwa Przyjaciół Sopotu, Stowarzyszenia Autorów Polskich, Klubu Autorów Literatury Turystycznej Stowarzyszenia Autorów Polskich w Gdańsku (honorowy prezes), członek honorowy (od 1972) Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Odznaczony Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem XX-lecia Kultury Fizycznej i Turystyki (1966), [[MEDAL STOLEMA | Medalem Stolema]] Zrzeszenia Kaszubsko–Pomorskiego (1976), Złotą Odznaką PTTK (1956), odznakami [[ZA ZASŁUGI DLA GDAŃSKA | „Za Zasługi dla Gdańska”]], [[ZASŁUŻONYM ZIEMI GDAŃSKIEJ | „Zasłużonym Ziemi Gdańskiej”]], Zasłużony Działacz Kultury, złotą odznaką "Za opiekę nad zabytkami" (1965), Orderem Stańczyka przyznawanym przez miesięcznik [[LITERY, pismo | „Litery”]]. Od 1983 był honorowym Obywatelem Sopotu, laureatem tytułu "Gdańszczanin Roku 1967", laureatem Nagrody Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury (za 1985 i 1992).<br/><br/> |
| − | Od 1947 żonaty był z Marią Mańkowską, ojciec Bożeny. Pochowany na [[CMENTARZE W OLIWIE | Cmentarzu Komunalnym w Oliwie]]. Od 2011 | + | Od 1947 żonaty był z Marią z domu Mańkowską (1 VIII 1909 – 6 VII 1999 Gdańsk), ojciec Bożeny po mężu Bethke. Pochowany na [[CMENTARZE W OLIWIE | Cmentarzu Komunalnym w Oliwie]]. Od 2011 patron jednej z gdańskich ulic (w [[KOKOSZKI | Kokoszkach]]). Jego imię nosi [[KOŁO PRZEWODNIKÓW MIEJSKICH I TERENOWYCH IM. FRANCISZKA MAMUSZKI | Koło Przewodników Miejskich i Terenowych przy Oddziale Gdańskim Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego]], boisko przy ul. Kościerskiej ([[OLIVIA, klub sportowy | Olivia. Klub Sportowy]]) oraz od 2000 aleja w Parku Północnym w Sopocie. Od 28 II 2011 patron gdańskiego tramwaju typu Pesa Swing 120NaG nr 1019. 22 IX 2022 na domu, w którym mieszkał przy ul. Kaprów 11 w Gdańsku–[[OLIWA |Oliwie]], odsłonięto poświęconą mu tablicę pamiątkową. {{author: JANSZ}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]] |
Aktualna wersja na dzień 18:04, 11 wrz 2024
FRANCISZEK MAMUSZKA (4 II 1905 Maniów, województwo krakowskie – 6 X 1995 Gdańsk), krajoznawca, badacz dziejów i kultury, popularyzator Gdańska i Pomorza Wschodniego, społecznik. Pochodził z rodziny chłopskiej, był synem Antoniego i Anieli z domu Pirug. Ukończył szkołę handlową i w 1928 Seminarium Nauczycielskie w Tarnowie, w Krakowie Wyższy Kurs Nauczycielski w zakresie historii i filologii polskiej. Po odbyciu służby wojskowej pracował w Małopolsce (powiat tarnobrzeski i brzeski), ucząc i kierując szkołami w Ryglicach i Wojniczu. Działał w Związku Strzeleckim, zakładał amatorskie chóry i zespoły teatralne, uprawiał oraz propagował krajoznawstwo i turystykę (szczególnie tatrzańską). Także przed wybuchem II wojny światowej po raz pierwszy odwiedził polskie Pomorze, uczestnicząc w święcie Morza w Gdyni. W czasie okupacji przebywał w Wojniczu oraz Janowicach koło Tarnowa, utrzymywał się z ogrodnictwa, uczestniczył w tajnym nauczaniu jako podporucznik Wojska Polskiego i żołnierz Armii Krajowej. Także i wówczas organizował wyprawy turystyczne dla młodzieży.
Od marca do 15 V 1945 pracował w Pogotowiu Opiekuńczym dla chłopców przy Komitecie Opieki Społecznej w Krakowie, w lipcu przybył do Gdańska, ale nie dostawszy obiecanej pracy nauczyciela, wrócił do Krakowa i podjął pracę w Szkole Podstawowej nr 31. W Gdańsku na stałe od października 1945, początkowo jako nauczyciel w Szkole Podstawowej nr 17 przy ul. Pestalozziego 7/9 we Wrzeszczu ( II Liceum Ogólnokształcące). Działał też w oświacie (opieka nad zgermanizowanymi dziećmi kaszubskimi z obszaru byłego II Wolnego Miasta Gdańska i przygotowywanie ich do nauki w polskich szkołach) i w organizowaniu turystyki. Był aktywnym działaczem Ligi Morskiej. Publikował na łamach prasy regionalnej (m.in. w „Dzienniku Bałtyckim”), współpracował z Janem Kilarskim. Od 1947 pracował w Kuratorium Oświaty, początkowo jako referent działu turystyki, a następnie wizytator ds. turystyki i wczasów. Odpowiedzialny był m.in. za organizowanie schronisk młodzieżowych. Należał do założycieli gdańskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (9 XI 1951).
W latach 1951–1970 (do emerytury) pracował w Muzeum Pomorskim w Gdańsku jako kierownik działu naukowo-oświatowego. Szkolił przewodników, wygłaszał odczyty, działał na rzecz ochrony zabytków, m.in. przyczynił się do uratowania na Westerplatte Wartowni nr 1. W latach 1952–1956 wspólnie z Jerzym Stankiewiczem skatalogował najważniejsze zabytki województwa. Autor wielu poczytnych przewodników, folderów, książek historycznych, artykułów, map, planów, scenariuszy filmów oświatowych (Stary Gdańsk mówi, Wybrzeże Gdańskie), w których najczęściej przybliżał dzieje i zabytki Gdańska i Wybrzeża. Zachęcony przez geografa, prof. Stanisława Leszczyckiego, już w 1948 opublikował przewodnik Wybrzeże Gdańskie, w 1951 Pobrzeże Gdańskie, w 1966 Gdańsk i ziemia gdańska. Współautor m.in. z Maciejem Kilarskim i Jerzym Stankiewiczem monografii Oliwa. Wykaz zabytków z grudnia 1956 r. (Gdańsk-Gdynia 1957), z Jerzym Stankiewiczem Oliwa - dzieje i zabytki (Gdańsk 1959), z Izabellą Trojanowską Kościerzyna i ziemia kościerska (Gdańsk 1972), z Jerzym Szukalskim i Eugeniuszem Andrzejewskim Województwo gdańskie (1982). Zbiorowa praca Gdańsk. Jego dzieje i kultura (Warszawa 1969), której był redaktorem i współautorem, otrzymała I nagrodę Polskiej Akademii Nauk, on zaś Order Stańczyka miesięcznika „Litery”. Był autorem prac historycznych z dziejów Polonii gdańskiej i sopockiej (Kronika z życia polskiego w Sopocie na przestrzeni wieków, Gdańsk 1990) oraz dziejów Kaszubów (Kaszubi oliwscy. Szkice z dziejów Polonii oliwskiej w latach od około 1850 do 1945, Gdańsk 1980). Autor wspomnień Opowieść o moim życiu i moich najbliższych (fragment drukowany w Gdańsk 1945. Wspomnienia 50 lat później, Gdańsk 1997).
Należał m.in. do Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, Towarzystwa Przyjaciół Gdańska, Towarzystwa Przyjaciół Sopotu, Stowarzyszenia Autorów Polskich, Klubu Autorów Literatury Turystycznej Stowarzyszenia Autorów Polskich w Gdańsku (honorowy prezes), członek honorowy (od 1972) Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Odznaczony Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem XX-lecia Kultury Fizycznej i Turystyki (1966), Medalem Stolema Zrzeszenia Kaszubsko–Pomorskiego (1976), Złotą Odznaką PTTK (1956), odznakami „Za Zasługi dla Gdańska”, „Zasłużonym Ziemi Gdańskiej”, Zasłużony Działacz Kultury, złotą odznaką "Za opiekę nad zabytkami" (1965), Orderem Stańczyka przyznawanym przez miesięcznik „Litery”. Od 1983 był honorowym Obywatelem Sopotu, laureatem tytułu "Gdańszczanin Roku 1967", laureatem Nagrody Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury (za 1985 i 1992).
Od 1947 żonaty był z Marią z domu Mańkowską (1 VIII 1909 – 6 VII 1999 Gdańsk), ojciec Bożeny po mężu Bethke. Pochowany na Cmentarzu Komunalnym w Oliwie. Od 2011 patron jednej z gdańskich ulic (w Kokoszkach). Jego imię nosi Koło Przewodników Miejskich i Terenowych przy Oddziale Gdańskim Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, boisko przy ul. Kościerskiej ( Olivia. Klub Sportowy) oraz od 2000 aleja w Parku Północnym w Sopocie. Od 28 II 2011 patron gdańskiego tramwaju typu Pesa Swing 120NaG nr 1019. 22 IX 2022 na domu, w którym mieszkał przy ul. Kaprów 11 w Gdańsku–Oliwie, odsłonięto poświęconą mu tablicę pamiątkową.
