POLSKA ZJEDNOCZONA PARTIA ROBOTNICZA. KOMITET WOJEWÓDZKI

Z Encyklopedia Gdańska
(Różnice między wersjami)
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania
 
(Nie pokazano 13 wersji utworzonych przez jednego użytkownika)
Linia 1: Linia 1:
{{paper}}[[File:Konferencja sprawozdawczo-wyborcza w Gdańsku przed VII Zjazdem PZPR, 1975.JPG|thumb|Konferencja sprawozdawczo-wyborcza w Gdańsku przed VII Zjazdem PZPR, 1975]]
+
{{paper}}
 +
[[File: Kongres_zjednoczeniowy_Przeróbka.jpg |thumb| Przed kongresem zjednoczeniowym PPR i PPS w 1948, dekoracja [[ZAKŁADY NAPRAWCZE TABORU KOLEJOWEGO I MIEJSKIEGO | Warsztatów Kolejowych PKP]] na Przeróbce]]
 +
[[File: Komitet_PZPR.jpg |thumb| Płonąca siedziba Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, 15 XII 1970, widok z ul. 3 Maja]]
 +
[[File: Płonący_Komitet_KW_PZPR.jpg |thumb| Płonący budynek KW PZPR w Gdańsku, 15 XII 1970, widok od strony Starego Miasta]]
 +
[[File: 1_KW_PZPR_po_zniszczeniach_1970.jpg |thumb| Budynek KW PZPR po zniszczeniach, 1970, widok od zaplecza]]
 +
[[File:Konferencja sprawozdawczo-wyborcza w Gdańsku przed VII Zjazdem PZPR, 1975.JPG|thumb|Konferencja sprawozdawczo-wyborcza w Gdańsku przed VII Zjazdem PZPR, 1975]]
 
[[File:Budynek_byłego_KW_PZPR.JPG|thumb|Budynek byłego Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Gdańsku przy ul. Wały Jagiellońskie, 2019]]
 
[[File:Budynek_byłego_KW_PZPR.JPG|thumb|Budynek byłego Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Gdańsku przy ul. Wały Jagiellońskie, 2019]]
 
[[File:Komitet_Wojewódzki_PZPR_tablica.JPG|thumb|Tablica pamiątkowa na byłym budynku Komitetu Wojewódzkiego PZPR przy ul. Wały Jagiellońskie]]
 
[[File:Komitet_Wojewódzki_PZPR_tablica.JPG|thumb|Tablica pamiątkowa na byłym budynku Komitetu Wojewódzkiego PZPR przy ul. Wały Jagiellońskie]]
  
'''POLSKA ZJEDNOCZONA PARTIA ROBOTNICZA. KOMITET WOJEWÓDZKI''' (KW PZPR) w Gdańsku, ul. Wały Jagiellońskie. Najwyższa na terenie województwa gdańskiego w latach 1949–1989 instancja partii komunistycznej (1948–1990) sprawującej władzę w Polsce w okresie 1948–1989; bezpośrednia następczyni Polskiej Partii Robotniczej (PPR; 1942–1948), z siedzibą przy ul. Wały Jagiellońskie 36. W myśl preferowanego w partii komunistycznej tzw. „centralizmu demokratycznego”, Komitet Wojewódzki podlegał Komitetowi Centralnemu (KC), nadzorując zarazem komitety: powiatowe, miejskie, dzielnicowe, gminne, gromadzkie, miejsko-gminne, zakładowe, uczelniane, branżowe, środowiskowe i osiedlowe. Na samym dole partyjnej hierarchii usytuowane były podstawowe i oddziałowe organizacje partyjne. KW PZPR rozpoczął działalność po Zjeździe Zjednoczeniowym PPR i Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), zorganizowanym w dniach 15–21 XII 1948 roku w Warszawie. Pomimo propagandowego zjednoczenia KW stanowił – pod względem strukturalnym oraz w dużej mierze personalnym – kontynuację KW PPR, który funkcjonował w Gdańsku od czerwca 1945 roku. Pierwsze struktury PPR na Pomorzu Wschodnim powstały w marcu 1945. Wówczas to, z KW PPR w Bydgoszczy, przybyło na Wybrzeże 10 tzw. partyjnych grup operacyjnych. Rozpoczęły one pracę w Gdańsku, Gdyni, Kartuzach, Kościerzynie, Starogardzie Gdańskim i Tczewie. Na czele stał I sekretarz, któremu podlegali sekretarze, im zaś kierownicy wydziałów. I sekretarz nadzorował pracę KW oraz reprezentował wojewódzką organizację partyjną na zewnątrz. Najwyższą władzą partyjną na szczeblu wojewódzkim była konferencja wojewódzka. Wybierała ona skład KW. Pierwsza konferencja odbyła się 25–26 VI 1949, ostatnia 18 X 1986. W sumie zebrało się ich 20. KW obradował podczas posiedzeń plenarnych, które organizowano kilka razy w roku. Bieżącą działalność KW koordynowały dwa ciała wykonawcze, kierowane przez I sekretarza: egzekutywa i sekretariat. Egzekutywa zbierała się zazwyczaj co dwa tygodnie; sekretariat – raz w tygodniu. Dużą rolę odgrywały Wojewódzka Komisja Kontroli Partyjnej (WKKP) i Wojewódzka Komisja Rewizyjna (WKR). WKKP czuwała nad ideologiczną „czystością” partyjnych szeregów, WKR nadzorowała kwestie finans. W roku 1986 połączono je, tworząc Wojewódzką Komisję Kontrolno-Rewizyjną (WKK-R). Struktura KW ulegała licznym przeobrażeniom. Zmieniały się nie tylko nazwy wydziałów, ale również ich kompetencje. Na początku lat 80. XX wieku, oprócz I sekretarza, komitetem kierowało pięciu sekretarzy: do spraw polityczno-organizacyjnych, do spraw propagandy, do spraw rolnych, do spraw gospodarki morskiej i przemysłu oraz do spraw polityki społecznej. Sekretarz do spraw polityczno-organizacyjnych koordynował działalność wydziałów: organizacyjnego, ogólnego, administracyjnego oraz Ośrodka Informacji, Analiz i Programowania Pracy Partyjnej (OIAiPPP). Sekretarz do spraw propagandy kierował wydziałami: propagandy oraz nauki, oświaty i kultury. Sekretarz do spraw rolnych – wydziałem rolnym i gospodarki żywnościowej. Sekretarz do spraw gospodarki morskiej i przemysłu – wydziałem gospodarki morskiej i przemysłu. Sekretarz do spraw polityki społecznej – wydziałem polityki społecznej. Bezpośrednio I sekretarzowi podlegały: wydział kadr oraz kancelaria KW. W połowie lat 80. XX wieku KW podporządkowanych było 10 komitetów miejskich (Gdynia, Sopot, Pruszcz Gdański, Hel, Jastarnia, Władysławowo, Tczew, Wejherowo, Reda i Rumia), 3 komitety dzielnicowe ([[WRZESZCZ | Wrzeszcz]], Śródmieście i Portowa ([[DZIELNICOWE RADY NARODOWE W GDAŃSKU | Dzielnicowe Rady Narodowe]])), 8 komitetów miejsko-gminnych (Kartuzy, Kościerzyna, Skarszewy, Puck, Starogard Gdański, Skórcz, Gniew i Pelplin) i 34 komitety gminne (Chmielno, Przodkowo, Sierakowice, Somonino, Stężyca, Sulęczyno, Żukowo, Dziemiany-Lipusz, Karsin, Nowa Karczma, Stara Kiszewa, Cedry Wielkie, Kolbudy, Pruszcz Gdański, Przywidz, Pszczółki, Trąbki Wielkie, Kosakowo, Krokowa, Kaliska, Lubichowo, Osieczna, Osiek, Smętowo Graniczne, Zblewo, Morzeszczyn, Subkowy, Tczew, Choczewo, Gniewino, Linia, Luzino, Łęczyce i Szemud). Począwszy od stycznia 1982 roku funkcję ogniwa pośredniego, łączącego KW z terenowymi strukturami PZPR, pełniło 7 Rejonowych Ośrodków Pracy Partyjnej (ROPP) w: Kartuzach, Kościerzynie, Pucku, Pruszczu Gdańskim, Starogardzie Gdańskim, Tczewie i Wejherowie. Na ich czele stali kierownicy. Poprzez rozbudowane struktury PZPR starała się wpływać na (a przynajmniej kontrolować) praktycznie wszystkie dziedziny życia oraz aktywności społeczeństwa. Celowi temu służyło również utrzymywanie tzw. nomenklatury partyjnej, czyli obsadzanie przez KW kluczowych stanowisk w administracji państwowej i gospodarczej, organizacjach społecznych, mediach, instytucjach naukowych, oświatowych i kulturowych oraz radach narodowych. W roku 1988 „w nomenklaturze” KW znajdowały się 294 stanowiska wymagające tzw. akceptacji politycznej. <br/><br/>  
+
'''POLSKA ZJEDNOCZONA PARTIA ROBOTNICZA. KOMITET WOJEWÓDZKI''' (KW PZPR) w Gdańsku, ul. Wały Jagiellońskie 36 ([[BUDYNEK ZACHODNIOPRUSKIEGO TOWARZYSTWA UBEZPIECZEŃ OD OGNIA | budynek Zachodniopruskiego Towarzystwa Ubezpieczeń Od Ognia]]). Najwyższa na terenie województwa gdańskiego w latach 1949–1989 instancja partii komunistycznej (1948–1990) sprawującej władzę w Polsce w okresie 1948–1989; bezpośrednia następczyni Polskiej Partii Robotniczej (PPR; 1942–1948). W myśl preferowanego w partii komunistycznej tzw. „centralizmu demokratycznego”, Komitet Wojewódzki podlegał Komitetowi Centralnemu (KC), nadzorując zarazem komitety: powiatowe, miejskie, dzielnicowe, gminne, gromadzkie, miejsko-gminne, zakładowe, uczelniane, branżowe, środowiskowe i osiedlowe. Na samym dole partyjnej hierarchii usytuowane były podstawowe i oddziałowe organizacje partyjne.
Liczebność członków KW zmieniała się, wahając się od kilkudziesięciu (50 w czerwcu 1949) do ponad 100 (121 w czerwcu 1981). W latach 70. XX wieku systematycznie rosła też liczba członków PZPR w skali województwa. W połowie roku 1980 do wojewódzkiej organizacji partyjnej należało 105 747 członków i kandydatów. Powstanie [[SOLIDARNOŚĆ | Solidarności]] oraz wprowadzenie stanu wojennego spowodowało tzw. „odpływ aktywu”, czyli odchodzenie z partii jej członków. Wyraźnie spadła też liczba kandydatów do PZPR. W połączeniu z rozpoczętymi po 13 XII 1981 czystkami wpłynęło to na znaczne zmniejszenie się liczebności gdańskiej PZPR. 31 XII 1989 należało do niej 64 712 osób, z czego 53,9% stanowili „pracownicy umysłowi”, 39,6% robotnicy i 5,5% chłopi. Na wieść o samorozwiązaniu się PZPR, idący spod [[KOŚCIÓŁ ŚW. BRYGIDY | kościoła św. Brygidy]] manifestanci (w tym działacze Federacji Młodzieży Walczącej) – wkroczyli 29 I 1990 do budynku przy ul. Wały Jagiellońskie i rozpoczęli jego okupację. Przy okazji okazało się, że pracownicy KW od pewnego czasu systematycznie niszczyli akta. Archiwalia KW PZPR oraz podległych mu instancji partyjnych, usuwane przed samorozwiązaniem PZPR, przekazano do Archiwum Państwowego ([[ARCHIWA | archiwa]]). Mimo poważnych zniszczeń stanowią one obecnie drugi co do wielkości (po Archiwum Akt Nowych) zbiór dokumentacji wytworzonej przez PZPR. {{author: PB}} <BR /><BR />
+
<br/><br/>
 +
KW PZPR rozpoczął działalność po Zjeździe Zjednoczeniowym PPR i Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), zorganizowanym w dniach 15–21 XII 1948 w Warszawie. Pomimo propagandowego zjednoczenia KW stanowił – pod względem strukturalnym oraz w dużej mierze personalnym – kontynuację KW PPR, który funkcjonował w Gdańsku od czerwca 1945. Pierwsze struktury PPR na Pomorzu Wschodnim powstały w marcu 1945. Wówczas to, z KW PPR w Bydgoszczy, przybyło na Wybrzeże 10 tzw. partyjnych grup operacyjnych. Rozpoczęły one pracę w Gdańsku, Gdyni, Kartuzach, Kościerzynie, Starogardzie Gdańskim i Tczewie. Na czele stał I sekretarz, któremu podlegali sekretarze, im zaś kierownicy wydziałów. I sekretarz nadzorował pracę KW oraz reprezentował wojewódzką organizację partyjną na zewnątrz. Najwyższą władzą partyjną na szczeblu wojewódzkim była konferencja wojewódzka. Wybierała ona skład KW. Pierwsza konferencja odbyła się 25–26 VI 1949, ostatnia 18 X 1986. W sumie zebrało się ich 20. KW obradował podczas posiedzeń plenarnych, które organizowano kilka razy w roku.<br/><br/>
 +
Bieżącą działalność KW koordynowały dwa ciała wykonawcze, kierowane przez I sekretarza: egzekutywa i sekretariat. Egzekutywa zbierała się zazwyczaj co dwa tygodnie; sekretariat – raz w tygodniu. Dużą rolę odgrywały Wojewódzka Komisja Kontroli Partyjnej (WKKP) i Wojewódzka Komisja Rewizyjna (WKR). WKKP czuwała nad ideologiczną „czystością” partyjnych szeregów, WKR nadzorowała kwestie finansów. W 1986 połączono je, tworząc Wojewódzką Komisję Kontrolno-Rewizyjną (WKK-R).<br/><br/>
 +
Struktura KW ulegała licznym przeobrażeniom. Zmieniały się nie tylko nazwy wydziałów, ale również ich kompetencje. Na początku lat 80. XX wieku, oprócz I sekretarza, komitetem kierowało pięciu sekretarzy: do spraw polityczno-organizacyjnych, do spraw propagandy, do spraw rolnych, do spraw gospodarki morskiej i przemysłu oraz do spraw polityki społecznej. Sekretarz do spraw polityczno-organizacyjnych koordynował działalność wydziałów: organizacyjnego, ogólnego, administracyjnego oraz Ośrodka Informacji, Analiz i Programowania Pracy Partyjnej (OIAiPPP). Sekretarz do spraw propagandy kierował wydziałami: propagandy oraz nauki, oświaty i kultury. Sekretarz do spraw rolnych – wydziałem rolnym i gospodarki żywnościowej. Sekretarz do spraw gospodarki morskiej i przemysłu – wydziałem gospodarki morskiej i przemysłu. Sekretarz do spraw polityki społecznej – wydziałem polityki społecznej. Bezpośrednio I sekretarzowi podlegały: wydział kadr oraz kancelaria KW. <br/><br/>
 +
W połowie lat 80. XX wieku KW podporządkowanych było 10 komitetów miejskich (Gdynia, Sopot, Pruszcz Gdański, Hel, Jastarnia, Władysławowo, Tczew, Wejherowo, Reda i Rumia), trzy komitety dzielnicowe ([[WRZESZCZ | Wrzeszcz]], Śródmieście i Portowa ([[DZIELNICOWE RADY NARODOWE W GDAŃSKU | Dzielnicowe Rady Narodowe]])), osiem komitetów miejsko-gminnych (Kartuzy, Kościerzyna, Skarszewy, Puck, Starogard Gdański, Skórcz, Gniew i Pelplin) i 34 komitety gminne (Chmielno, Przodkowo, Sierakowice, Somonino, Stężyca, Sulęczyno, Żukowo, Dziemiany-Lipusz, Karsin, Nowa Karczma, Stara Kiszewa, Cedry Wielkie, Kolbudy, Pruszcz Gdański, Przywidz, Pszczółki, Trąbki Wielkie, Kosakowo, Krokowa, Kaliska, Lubichowo, Osieczna, Osiek, Smętowo Graniczne, Zblewo, Morzeszczyn, Subkowy, Tczew, Choczewo, Gniewino, Linia, Luzino, Łęczyce i Szemud).<br/><br/>
 +
Począwszy od stycznia 1982 funkcję ogniwa pośredniego, łączącego KW z terenowymi strukturami PZPR, pełniło siedem Rejonowych Ośrodków Pracy Partyjnej (ROPP) w: Kartuzach, Kościerzynie, Pucku, Pruszczu Gdańskim, Starogardzie Gdańskim, Tczewie i Wejherowie. Na ich czele stali kierownicy. Poprzez rozbudowane struktury PZPR starała się wpływać na (a przynajmniej kontrolować) praktycznie wszystkie dziedziny życia oraz aktywności społeczeństwa. Celowi temu służyło również utrzymywanie tzw. nomenklatury partyjnej, czyli obsadzanie przez KW kluczowych stanowisk w administracji państwowej i gospodarczej, organizacjach społecznych, mediach, instytucjach naukowych, oświatowych i kulturowych oraz radach narodowych. W 1988 „w nomenklaturze” KW znajdowały się 294 stanowiska wymagające tzw. akceptacji politycznej. <br/><br/>  
 +
Liczebność członków KW zmieniała się, wahając się od kilkudziesięciu (50 w czerwcu 1949) do ponad 100 (121 w czerwcu 1981). W latach 70. XX wieku systematycznie rosła też liczba członków PZPR w skali województwa. W połowie 1980 do wojewódzkiej organizacji partyjnej należało 105 747 członków i kandydatów. Powstanie [[SOLIDARNOŚĆ | Solidarności]] oraz wprowadzenie stanu wojennego spowodowało tzw. „odpływ aktywu”, czyli odchodzenie z partii jej członków. Wyraźnie spadła też liczba kandydatów do PZPR. W połączeniu z rozpoczętymi po 13 XII 1981 czystkami wpłynęło to na znaczne zmniejszenie się liczebności gdańskiej PZPR. 31 XII 1989 należało do niej 64 712 osób, z czego 53,9% stanowili „pracownicy umysłowi”, 39,6% robotnicy i 5,5% chłopi.
 +
<br/><br/>
 +
Na wieść o samorozwiązaniu się PZPR, idący spod [[KOŚCIÓŁ ŚW. BRYGIDY | kościoła św. Brygidy]] manifestanci (w tym działacze Federacji Młodzieży Walczącej) – wkroczyli 29 I 1990 do budynku przy ul. Wały Jagiellońskie i rozpoczęli jego okupację. Przy okazji okazało się, że pracownicy KW od pewnego czasu systematycznie niszczyli akta. Archiwalia KW PZPR oraz podległych mu instancji partyjnych, usuwane przed samorozwiązaniem PZPR, przekazano do Archiwum Państwowego ([[ARCHIWA | archiwa]]). Mimo poważnych zniszczeń stanowią one obecnie drugi co do wielkości (po Archiwum Akt Nowych) zbiór dokumentacji wytworzonej przez PZPR. {{author: PB}} <BR /><BR />
 
{| class="tableGda"
 
{| class="tableGda"
 
|-  
 
|-  
Linia 10: Linia 23:
 
|-  
 
|-  
 
| 1 V 1945* – 30 VI 1945
 
| 1 V 1945* – 30 VI 1945
| [[KOWALSKA JANINA | Janina Kowalska]]
+
| [[KOWALSKA JANINA, działaczka PPR | Janina Kowalska]]
 
|-  
 
|-  
 
| 30 VI 1945 – 23 VIII 1945
 
| 30 VI 1945 – 23 VIII 1945
| [[MELZACKI WŁODZIMIERZ | Włodzimierz Melzacki]]
+
| [[MELZACKI WŁODZIMIERZ, I sekretarza Komitetu Wojewódzkiego PPR | Włodzimierz Melzacki]]
 
|-  
 
|-  
 
| 23 VIII 1945 – 17 V 1947
 
| 23 VIII 1945 – 17 V 1947
| [[DWORAKOWSKI WŁADYSŁAW | Władysław Dworakowski]]
+
| [[DWORAKOWSKI WŁADYSŁAW, I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PPR | Władysław Dworakowski]]
 
|-  
 
|-  
 
| 17 V 1947 – 15 XII 1948
 
| 17 V 1947 – 15 XII 1948
| [[JANUSZEWSKI STANISŁAW | Stanisław Januszewski]]
+
| [[JANUSZEWSKI STANISŁAW, I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PPR w Gdańsku | Stanisław Januszewski]]
 
|-
 
|-
 
| class="authorEgTab" | *Oficjalnie, faktycznie z chwilą przybycia do Gdańska, czyli od 1 IV 1945. <br/> {{author: PB}}
 
| class="authorEgTab" | *Oficjalnie, faktycznie z chwilą przybycia do Gdańska, czyli od 1 IV 1945. <br/> {{author: PB}}
Linia 28: Linia 41:
 
|-  
 
|-  
 
| 15 XII 1948– 27 VI 1950
 
| 15 XII 1948– 27 VI 1950
| [[KONOPKA WITOLD | Witold Konopka]]
+
| [[KONOPKA WITOLD, I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR | Witold Konopka]]
 
|-  
 
|-  
 
| 27 VI 1950– 3 VI 1951
 
| 27 VI 1950– 3 VI 1951
| [[DOMAGAŁA CZESŁAW | Czesław Domagała]]
+
| [[DOMAGAŁA CZESŁAW, I sekretarz KW PZPR w Gdańsku | Czesław Domagała]]
 
|-  
 
|-  
 
| 3 VI 1951 – 25 X 1956
 
| 3 VI 1951 – 25 X 1956
| Jan Trusz
+
| [[TRUSZ JAN, I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Gdańsku | Jan Trusz]]
 
|-  
 
|-  
 
| 25 X 1956 – 2 II 1960
 
| 25 X 1956 – 2 II 1960
| [[MACHNO JÓZEF | Józef Machno]]
+
| [[MACHNO JÓZEF, I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR | Józef Machno]]
 
|-  
 
|-  
 
| 4 II 1960 – 21 XII 1967
 
| 4 II 1960 – 21 XII 1967
| [[PTASIŃSKI JAN | Jan Ptasiński]]
+
| [[PTASIŃSKI JAN, I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR | Jan Ptasiński]]
 
|-  
 
|-  
 
| 21 XII 1967 – 2 VII 1970
 
| 21 XII 1967 – 2 VII 1970
| [[KOCIOŁEK STANISŁAW | Stanisław Kociołek]]
+
| [[KOCIOŁEK STANISŁAW, I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR | Stanisław Kociołek]]
 
|-  
 
|-  
 
| 2 VII 1970 – 23 XII 1971
 
| 2 VII 1970 – 23 XII 1971
| [[KARKOSZKA ALOJZY | Alojzy Karkoszka]]
+
| [[KARKOSZKA ALOJZY, I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR | Alojzy Karkoszka]]
 
|-  
 
|-  
 
| 23 XII 1971 – 17 V 1975
 
| 23 XII 1971 – 17 V 1975
| [[BEJM TADEUSZ | Tadeusz Bejm]]
+
| [[BEJM TADEUSZ, przewodniczący Prezydium MRN w Gdańsku | Tadeusz Bejm]]
 
|-  
 
|-  
 
| 17 V 1975 – 8 I 1982
 
| 17 V 1975 – 8 I 1982
| [[FISZBACH TADEUSZ | Tadeusz Fiszbach]]
+
| [[FISZBACH TADEUSZ, I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR | Tadeusz Fiszbach]]
 
|-  
 
|-  
 
| 8 I 1982 – 8 VII 1988
 
| 8 I 1982 – 8 VII 1988
| [[BEJGER STANISŁAW | Stanisław Bejger]]
+
| [[BEJGER STANISŁAW I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR | Stanisław Bejger]]
 
|-  
 
|-  
 
| 8 VII 1988 – styczeń 1990
 
| 8 VII 1988 – styczeń 1990
| [[HOŁDAKOWSKI MAREK | Marek Hołdakowski]]
+
| [[HOŁDAKOWSKI MAREK, I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR | Marek Hołdakowski]]
 
|-
 
|-
 
| class="authorEgTab" | {{author:PB}}
 
| class="authorEgTab" | {{author:PB}}
 
|} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]]
 
|} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]]

Aktualna wersja na dzień 16:54, 23 paź 2024

Przed kongresem zjednoczeniowym PPR i PPS w 1948, dekoracja Warsztatów Kolejowych PKP na Przeróbce
Płonąca siedziba Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, 15 XII 1970, widok z ul. 3 Maja
Płonący budynek KW PZPR w Gdańsku, 15 XII 1970, widok od strony Starego Miasta
Budynek KW PZPR po zniszczeniach, 1970, widok od zaplecza
Konferencja sprawozdawczo-wyborcza w Gdańsku przed VII Zjazdem PZPR, 1975
Budynek byłego Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Gdańsku przy ul. Wały Jagiellońskie, 2019
Tablica pamiątkowa na byłym budynku Komitetu Wojewódzkiego PZPR przy ul. Wały Jagiellońskie

POLSKA ZJEDNOCZONA PARTIA ROBOTNICZA. KOMITET WOJEWÓDZKI (KW PZPR) w Gdańsku, ul. Wały Jagiellońskie 36 ( budynek Zachodniopruskiego Towarzystwa Ubezpieczeń Od Ognia). Najwyższa na terenie województwa gdańskiego w latach 1949–1989 instancja partii komunistycznej (1948–1990) sprawującej władzę w Polsce w okresie 1948–1989; bezpośrednia następczyni Polskiej Partii Robotniczej (PPR; 1942–1948). W myśl preferowanego w partii komunistycznej tzw. „centralizmu demokratycznego”, Komitet Wojewódzki podlegał Komitetowi Centralnemu (KC), nadzorując zarazem komitety: powiatowe, miejskie, dzielnicowe, gminne, gromadzkie, miejsko-gminne, zakładowe, uczelniane, branżowe, środowiskowe i osiedlowe. Na samym dole partyjnej hierarchii usytuowane były podstawowe i oddziałowe organizacje partyjne.

KW PZPR rozpoczął działalność po Zjeździe Zjednoczeniowym PPR i Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), zorganizowanym w dniach 15–21 XII 1948 w Warszawie. Pomimo propagandowego zjednoczenia KW stanowił – pod względem strukturalnym oraz w dużej mierze personalnym – kontynuację KW PPR, który funkcjonował w Gdańsku od czerwca 1945. Pierwsze struktury PPR na Pomorzu Wschodnim powstały w marcu 1945. Wówczas to, z KW PPR w Bydgoszczy, przybyło na Wybrzeże 10 tzw. partyjnych grup operacyjnych. Rozpoczęły one pracę w Gdańsku, Gdyni, Kartuzach, Kościerzynie, Starogardzie Gdańskim i Tczewie. Na czele stał I sekretarz, któremu podlegali sekretarze, im zaś kierownicy wydziałów. I sekretarz nadzorował pracę KW oraz reprezentował wojewódzką organizację partyjną na zewnątrz. Najwyższą władzą partyjną na szczeblu wojewódzkim była konferencja wojewódzka. Wybierała ona skład KW. Pierwsza konferencja odbyła się 25–26 VI 1949, ostatnia 18 X 1986. W sumie zebrało się ich 20. KW obradował podczas posiedzeń plenarnych, które organizowano kilka razy w roku.

Bieżącą działalność KW koordynowały dwa ciała wykonawcze, kierowane przez I sekretarza: egzekutywa i sekretariat. Egzekutywa zbierała się zazwyczaj co dwa tygodnie; sekretariat – raz w tygodniu. Dużą rolę odgrywały Wojewódzka Komisja Kontroli Partyjnej (WKKP) i Wojewódzka Komisja Rewizyjna (WKR). WKKP czuwała nad ideologiczną „czystością” partyjnych szeregów, WKR nadzorowała kwestie finansów. W 1986 połączono je, tworząc Wojewódzką Komisję Kontrolno-Rewizyjną (WKK-R).

Struktura KW ulegała licznym przeobrażeniom. Zmieniały się nie tylko nazwy wydziałów, ale również ich kompetencje. Na początku lat 80. XX wieku, oprócz I sekretarza, komitetem kierowało pięciu sekretarzy: do spraw polityczno-organizacyjnych, do spraw propagandy, do spraw rolnych, do spraw gospodarki morskiej i przemysłu oraz do spraw polityki społecznej. Sekretarz do spraw polityczno-organizacyjnych koordynował działalność wydziałów: organizacyjnego, ogólnego, administracyjnego oraz Ośrodka Informacji, Analiz i Programowania Pracy Partyjnej (OIAiPPP). Sekretarz do spraw propagandy kierował wydziałami: propagandy oraz nauki, oświaty i kultury. Sekretarz do spraw rolnych – wydziałem rolnym i gospodarki żywnościowej. Sekretarz do spraw gospodarki morskiej i przemysłu – wydziałem gospodarki morskiej i przemysłu. Sekretarz do spraw polityki społecznej – wydziałem polityki społecznej. Bezpośrednio I sekretarzowi podlegały: wydział kadr oraz kancelaria KW.

W połowie lat 80. XX wieku KW podporządkowanych było 10 komitetów miejskich (Gdynia, Sopot, Pruszcz Gdański, Hel, Jastarnia, Władysławowo, Tczew, Wejherowo, Reda i Rumia), trzy komitety dzielnicowe ( Wrzeszcz, Śródmieście i Portowa ( Dzielnicowe Rady Narodowe)), osiem komitetów miejsko-gminnych (Kartuzy, Kościerzyna, Skarszewy, Puck, Starogard Gdański, Skórcz, Gniew i Pelplin) i 34 komitety gminne (Chmielno, Przodkowo, Sierakowice, Somonino, Stężyca, Sulęczyno, Żukowo, Dziemiany-Lipusz, Karsin, Nowa Karczma, Stara Kiszewa, Cedry Wielkie, Kolbudy, Pruszcz Gdański, Przywidz, Pszczółki, Trąbki Wielkie, Kosakowo, Krokowa, Kaliska, Lubichowo, Osieczna, Osiek, Smętowo Graniczne, Zblewo, Morzeszczyn, Subkowy, Tczew, Choczewo, Gniewino, Linia, Luzino, Łęczyce i Szemud).

Począwszy od stycznia 1982 funkcję ogniwa pośredniego, łączącego KW z terenowymi strukturami PZPR, pełniło siedem Rejonowych Ośrodków Pracy Partyjnej (ROPP) w: Kartuzach, Kościerzynie, Pucku, Pruszczu Gdańskim, Starogardzie Gdańskim, Tczewie i Wejherowie. Na ich czele stali kierownicy. Poprzez rozbudowane struktury PZPR starała się wpływać na (a przynajmniej kontrolować) praktycznie wszystkie dziedziny życia oraz aktywności społeczeństwa. Celowi temu służyło również utrzymywanie tzw. nomenklatury partyjnej, czyli obsadzanie przez KW kluczowych stanowisk w administracji państwowej i gospodarczej, organizacjach społecznych, mediach, instytucjach naukowych, oświatowych i kulturowych oraz radach narodowych. W 1988 „w nomenklaturze” KW znajdowały się 294 stanowiska wymagające tzw. akceptacji politycznej.

Liczebność członków KW zmieniała się, wahając się od kilkudziesięciu (50 w czerwcu 1949) do ponad 100 (121 w czerwcu 1981). W latach 70. XX wieku systematycznie rosła też liczba członków PZPR w skali województwa. W połowie 1980 do wojewódzkiej organizacji partyjnej należało 105 747 członków i kandydatów. Powstanie Solidarności oraz wprowadzenie stanu wojennego spowodowało tzw. „odpływ aktywu”, czyli odchodzenie z partii jej członków. Wyraźnie spadła też liczba kandydatów do PZPR. W połączeniu z rozpoczętymi po 13 XII 1981 czystkami wpłynęło to na znaczne zmniejszenie się liczebności gdańskiej PZPR. 31 XII 1989 należało do niej 64 712 osób, z czego 53,9% stanowili „pracownicy umysłowi”, 39,6% robotnicy i 5,5% chłopi.

Na wieść o samorozwiązaniu się PZPR, idący spod kościoła św. Brygidy manifestanci (w tym działacze Federacji Młodzieży Walczącej) – wkroczyli 29 I 1990 do budynku przy ul. Wały Jagiellońskie i rozpoczęli jego okupację. Przy okazji okazało się, że pracownicy KW od pewnego czasu systematycznie niszczyli akta. Archiwalia KW PZPR oraz podległych mu instancji partyjnych, usuwane przed samorozwiązaniem PZPR, przekazano do Archiwum Państwowego ( archiwa). Mimo poważnych zniszczeń stanowią one obecnie drugi co do wielkości (po Archiwum Akt Nowych) zbiór dokumentacji wytworzonej przez PZPR. PB

I sekretarze Komitetu Wojewódzkiego PPR
w Gdańsku
1 V 1945* – 30 VI 1945 Janina Kowalska
30 VI 1945 – 23 VIII 1945 Włodzimierz Melzacki
23 VIII 1945 – 17 V 1947 Władysław Dworakowski
17 V 1947 – 15 XII 1948 Stanisław Januszewski
*Oficjalnie, faktycznie z chwilą przybycia do Gdańska, czyli od 1 IV 1945.
PB
I sekretarze Komitetu Wojewódzkiego PZPR
w Gdańsku
15 XII 1948– 27 VI 1950 Witold Konopka
27 VI 1950– 3 VI 1951 Czesław Domagała
3 VI 1951 – 25 X 1956 Jan Trusz
25 X 1956 – 2 II 1960 Józef Machno
4 II 1960 – 21 XII 1967 Jan Ptasiński
21 XII 1967 – 2 VII 1970 Stanisław Kociołek
2 VII 1970 – 23 XII 1971 Alojzy Karkoszka
23 XII 1971 – 17 V 1975 Tadeusz Bejm
17 V 1975 – 8 I 1982 Tadeusz Fiszbach
8 I 1982 – 8 VII 1988 Stanisław Bejger
8 VII 1988 – styczeń 1990 Marek Hołdakowski
PB
⇦ WRÓĆ
Osobiste
Przestrzenie nazw

Warianty
Widok
Działania