BRANDT GEORG, burmistrz Gdańska

Aktualna wersja na dzień 11:27, 5 mar 2024

GEORG BRANDT (około 1455 Gdańsk – po 11 XI 1525 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Syn Petera Brandta, kupca z okolic Królewca, około 1441 osiadłego w Gdańsku i nieznanej z imienia przedstawicielki wywodzącej się z Czech rodziny von Rettschin. Miał brata Salomona (zm. 1509), zarządcę Wielkiego Młyna na Starym Mieście. Był pierwszym przedstawicielem swojej rodziny, który znalazł się w szeregach gdańskiego patrycjatu. Brandtowie z Prus Krzyżackich, a później Książęcych, legitymowali się szlachectwem, również gdańska gałąź tej rodziny używała tytułu szlacheckiego, a przed nazwiskiem intytulacji Nobilis.

Od 1489 był ławnikiem Głównego Miasta, od 1499 rajcą, od 21 VII 1513 burmistrzem. Urząd pierwszego burmistrza pełnił w 1516, 1520 i 1524 drugiego w 1515, 1519 i 1523, trzeciego w 1514, 1518 i 1522, czwartego w 1517 i 1521.

Jako ławnik w 1492 wystąpił w roli świadka ostatniej woli Ottona Angermündego. W maju 1501, już jako rajca, towarzyszył burmistrzowi Heinrichowi Falckemu w delegacji do Torunia, na rozmowy z królem polskim Janem Olbrachtem. Negocjacje przerwała niespodziewana śmierć króla 17 VI 1501, powrócił z nich również ciężko chory, co skłoniło go do spisania własnego testamentu. W październiku 1505 występował w sporze z mieszczaninem bydgoskim Othą o mienie odziedziczone przez tegoż ostatniego w Gdańsku, a przez niego obłożone – być może z urzędu – aresztem. W grudniu 1506 towarzyszył burmistrzowi Johannowi Scheweckemu podczas zjazdu elekcyjnego w Piotrkowie, na którym wybrano królem Polski Zygmunta I Starego. Obaj byli wówczas jedynymi przedstawicielami Prus Królewskich, a zaproszeni do grona senatorów koronnych, oddali w imieniu Gdańska głos za elektem.

W styczniu 1510 reprezentował Gdańsk w sporze z Tczewem w sprawie posiadłości Malenin. W maju 1512 wystąpił, wraz z burmistrzem Eberhardem Ferberem, w roli wysłannika Gdańska do króla Zygmunta I Starego. Tym razem delegacja gdańska bezskutecznie próbowała przekonać monarchę by nie narzucał Gdańskowi rozliczeń w gorszej od pruskiej monecie polskiej. W drodze powrotnej z Torunia 5 VI 1512 informowali Gdańsk o podjętych tamże decyzjach w sprawach Hanzy, między innymi odpowiedzi, jakiej miasto Toruń udzieliło kantorowi w Brugii, ponadto o sporze pomiędzy miastami wendyjskimi a Niderlandami, o nałożonych na niemieckich kupców opłatach w Wielkim Księstwie Litewskim i o nowym cle na granicach Polski.

W lipcu 1516 komtur bałgijski Claus von Backe dziękował mu za ujęcie pewnego uciekiniera spod jego jurysdykcji. Z kolei opat klasztoru cystersów w Oliwie Gregor Stoltzefuss (syn ostatniego burmistrza Młodego Miasta Gdańska Nicolausa Stoltzefussa vel Heylanda) wstawiał się doń tego samego miesiąca za swoim poddanym, Hansem Schultzem, z prośbą o umorzenie kary. W lipcu 1518 był świadkiem podczas rozgraniczenia posiadłości Leonarda von Damerau.

W najwyższych władzach miasta znalazł się w wyjątkowo trudnym okresie jego dziejów. Kryzys ekonomiczny, związany z krachem finansów miejskich, malwersacjami i nadużyciami na najwyższych stanowiskach w mieście, doprowadził po 1517 do zradykalizowania się nastrojów pospólstwa i próby uzyskania wpływu na władzę przez jego najzamożniejszych przedstawicieli. W konflikcie tym reprezentował interesy patrycjuszowskie, w obrębie tej grupy nie opowiadając się jednak wyraźnie ani po stronie Ferberów, ani też zwolenników Philipa Bischofa, chociaż związki familijne i kontakty z rodzinami Angermünde czy Feldstete z pewnością sytuowały go po stronie tego ostatniego. Ten szczególny rodzaj kunktatorstwa objawiał się zwłaszcza w sytuacjach kryzysowych. 20 XI 1522, gdy po splądrowaniu grobowca Ferberów w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP) doszło w mieście do zamieszek, nie poparł burmistrzów Philipa Bischofa i Heinricha Wisego gdy ci publicznie potępili nadużycia Eberharda Ferbera. To również nie on, chociaż był wówczas pierwszym burmistrzem, a burmistrz Heinrich Wise organizował opór starej Rady Miejskiej podczas rewolty 22-23 I 1525.

Wydaje się, że w kolegium ówczesnych gdańskich burmistrzów był jednym z tych, którzy sprzyjali katolicyzmowi. O przywiązaniu do starej wiary może świadczyć podarowanie przezeń w przededniu religijnych zaburzeń gruntu na Starym Przedmieściu klasztorowi franciszkanów, którą to cesję zatwierdził zakonnikom król Zygmunt Stary przywilejem z 17 IV 1521. Po zaprzestaniu oporu wobec zrewoltowanych mieszczan i zatwierdzeniu nowej organizacji władzy i porządku w mieście, zawartej w postanowieniach tzw. Artikelbrief (25 I 1525) złożył wraz z całą starą Radą Miejską swój burmistrzowski urząd i nie wybrano go do nowego składu tego gremium. Zabrakło go także wśród tych członków starej Rady Miejskiej, których nakłoniono do podpisania „Schandbrief” – tzw. protokołu hańby, składającego całą winę za przebieg wypadków na odsuniętych od władzy patrycjuszy. Po tym wydarzeniu nie powrócił już do aktywnej działalności i zmarł w zapomnieniu, nie doczekawszy rehabilitacji i interwencji Zygmunta Starego w mieście.

Prowadził aktywną działalność gospodarczą. Już w 1485 sprowadzał we współpracy z szyprem Johannem Kilekanne i kilkoma innymi kupcami gdańskimi duże ilości soli z Zatoki Biskajskiej. W 1506, tak jak i innych gdańskich kupców, dotknęły go restrykcje mające związek ze sporem między Hanzą a królestwem Danii. W październiku 1518, przy okazji procesu między Agnes Pruss, wdową po Nicolausie Pruss a kapelanem kościoła NMP, Bartholomeusem Zimmermannem, złożono świadectwo, że Nicolaus Pruss był niegdyś z nim w sporze sądowym o pewien dług, lecz doszło pomiędzy nimi do zgody. Poza kupiectwem czerpał dochody także z dzierżawy ziemi. Od 1495 był dzierżawcą wsi Kościeleczki (Warnau) i Szymankowo (Simonsdorf) w Ekonomii Malborskiej. Dobra te były traktowane niemal jak rodzinne i przekazywane w głównej linii dalszym pokoleniom.

Był trzykrotnie żonaty. Brak informacji o pierwszej żonie, zaślubionej około 1480. Około 1490 ożenił się ponownie z córką kupca Georga Eckholta (zm. 1504). Trzecią żoną była Anna (zm. 1515), córka Johanna Tuttinga, ławnika i rajcy. Ze związków tych urodziło się co najmniej siedmioro dzieci, w tym pięciu synów. Największą karierę w Gdańsku zrobił Bartholomäus (Barthel), późniejszy burmistrz i główny dziedzic majątku ojca, w którego linii trwały patrycjuszowskie tradycje rodu. Kupcami byli dwaj dalsi synowie, Reinhold (zm. 1564) i Peter (zm. po 1555). Obaj ożenili się i zostawili potomstwo. Kolejnymi synami byli Georg (zm. około 1543), studiujący we Florencji (1513) i Bolonii (1515), oraz Caspar, studiujący we Florencji (1521). Być może obrali następnie drogę kariery duchownej. Miał też córki Brigitte i Dorotheę. Przypisuje mu się jeszcze jednego syna, zmarłego w 1534 kupca Jakoba, być może był on jednak jeszcze jednym jego bratem, synem Petera Brandta. Pochowany w kościele Najświętszej Marii Panny. SK