PÜTTNER JOHANNA AUGUSTINA ELISE, pisarka

Aktualna wersja na dzień 10:15, 14 mar 2023

Wizerunek Elisy Püttner na frontyspisie jej Przewodnika po Oliwie, 1904

Wpis Elizy Püttner do sztambucha jej ojca Roberta (1811–1892), 1861

Oratorium Schloß am Meer (Zamek nad morzem), tekst Elise Püttner, muzyka Franz Joetze, instrumentacja Richard Modess. Książeczka programowa koncertu w sopockim Domu Kuracyjnym (Kurhaus) 15 II 1906, na którym utwór został wykonany po raz pierwszy

Elise Püttner, Baśń o pierniku toruńskim, 3. wyd., 1922

Elise Püttner, Serce marcepanowe, baśń bożonarodzeniowa, 2. wyd., 1924

Elise Püttner, Przewodnik po Sopocie, 1910

JOHANNA AUGUSTINA ELISE PÜTTNER (5 VIII 1839 Gdańsk – 14 VI 1923 Sopot), pisarka, używała trzeciego imienia. Córka Roberta Hilmara Leopolda Püttnera (24 VI 1810 Preußisch Friedland (Debrzno, powiat człuchowski) – 14 I 1892 Sopot) i Johanny Marii z domu Knopmuss (23 I 1823 Kwidzyn – 31 III 1868 Gdańsk, na tyfus). Siostra Johanna Christiana Brunona (ur. 1 IX 1842 Gdańsk), Richarda (zm. 5 XII 1888 Łódź), kupca, zmarłej w dzieciństwie Adeline Luisy Clary (23 V 1841 Gdańsk – 5 IV 1849 Gdańsk), Marthy Aurelii Amalii (19 XIII 1844 Gdańsk – 4 XII 1911 Sopot), Marie Leopoldiny Antoniny (Toni) (11 VII 1847 Gdańsk – 21 I 1921 Sopot) i Anny Wilhelminy Heleny (31 VIII 1848 Gdańsk – 18 VI 1931 Gdańsk). Siostry pozostały pannami, utrzymywały się z renty po ojcu oraz z jej honorariów autorskich. Ojciec od 1837 pracował w Gdańsku w pruskich służbach celnych, w 1838 w Kwidzynie zawarł związek małżeński, od około 1850 do 1858 w urzędzie celnym w Kwidzynie lub Toruniu (w 1854 i 1858 brak go w księgach adresowych Gdańska). Ponownie w Gdańsku od 1859, pracował jako urzędnik gdańskiej filii naczelnej dyrekcji celnej „Königliche Hauptzollamt” („Królewski Główny Urząd Celny”) przy Schäferei 11 (ul. Szafarnia), od 1881 na emeryturze. Wraz z rodziną mieszkał w Gdańsku w latach 1839-1844 przy Vorstädtischer Graben 2091 (ul. Podwale Przedmiejskie 37), w 1864-1868 przy Jopengasse 19 (ul. Piwna), w 1874-1880 przy Langgasse 17 (ul. Długa), od 1892 z córkami w Sopocie przy Pommersche Strasse 36 (część al. Niepodległości).

Wykształcenie uzyskała w prywatnych wyższych żeńskich szkołach średnich w Gdańsku i Toruniu. W latach 1859-1860 pracowała jako opiekunka do dzieci (Erzieherin) u rodziny lekarskiej w Turyngii, następnie mieszkała kolejno w Berlinie i Gdańsku, ucząc się języka francuskiego. Podjęła studia z historii sztuki w jednej z prywatnych szkół w Paryżu, przerwała je w 1868 po nagłej śmierci matki. Po powrocie do Gdańska prowadziła dom ojca i opiekowała się młodszym, choć już pełnoletnim rodzeństwem. Kontynuowała naukę w prywatnym seminarium nauczycielskim prowadzonym przez pastora kościoła św. Bartłomieja w Gdańsku Friedricha Wilhelma Alexandra Heinricha Hevelke. Po jego ukończeniu zdała w państwowym Seminarium Nauczycielskim (Königliche Schullehrerseminar) w Malborku egzamin państwowy, uprawniający do nauki w szkołach powszechnych. Pracy w zawodzie nie podjęła.

Zgłębiała wiedzę o dziejach Gdańska pod kierunkiem miejskich bibliotekarzy Johanna Wilhelma Mannhardta i Ernsta Augusta Bertlinga. Była autorką baśni, wydawanych w gdańskim wydawnictwie Karla Theodora Bertlinga. W 1870 opublikowała Was ein Pomuchel… (O pewnym dorszu …), w 1872 osnutą na tle toruńskich pierników Das Märchen von Thorner Pfefferkuchen (Baśń o pierniku toruńskim; wznawianej w 1885, 1912 i 1922), w 1873 Das Marzipanherz… (Serce marcepanowe.., wznowienie w 1924). W 1875 opublikowała w Lipsku opis prac przy przebudowie dawnego klasztoru franciszkańskiego przy Fleischergasse 25 (ul. Rzeźnicka) na potrzeby szkoły św. Jana i Muzeum Miejskiego Prachtstück altdeutscher Architektur im Norden (Pokaz staroniemieckiej architektury na północy) z wieloma rysunkami wykonanymi według zdjęć Richarda Adalberta Ballerstädta. W 1880 publikowała w odcinkach w gdańskiej gazecie „Danziger Zeitung” powieść historyczną Konrad Letzkau und seine Tochter (Konrad Leczkow i jego córka), następnie wydaną w Lipsku w 1887 i wznowioną w 1922. 15 II 1906 w sopockim Domu Kuracyjnym wykonano jej poemat chóralny, osnuty na tle pradziejów Sopotu Schloß am Meer (Zamek nad morzem) z muzyczną oprawą Franza Johanna Joetzego i Richarda Modessa. Tekst utworu opublikowany został w niewielkim nakładzie w 1911.

Po 1887, nadal pisząc felietony do gdańskiej prasy, poświęciła się twórczości krajoznawczej tworząc przewodniki po Gdańsku, Oliwie i Sopocie. Wydawane były one w oficynie Augusta Wilhelma Kafemanna, wznawiane z nowymi informacjami historycznymi i aktualnymi wiadomościami o miastach, z reklamami firm sponsorujących ich publikacje. W latach 1888-1910 wydała sześć edycji przewodników po Gdańsku, w 1904 i 1910 dwie edycje po Oliwie, w 1887, 1901 i 1910 po Sopocie. W 1890 opublikowała przewodnik po Parku Jaśkowej Doliny Jäschkenthal und der Johannisberg bei Danzig, wydany także w tłumaczeniu na język polski Jaśkowa Dolina i Góra Jana nieopodal Gdańska (Malbork 2015, tłumaczenie i opracowanie Aleksander Masłowski i Roman Kowalda, z biogramem autorki).

Była członkiem Towarzystwa Przyjaciół Sztuki, działała w organizacjach kobiecych i w gdańskim oddziale Niemieckiego Czerwonego Krzyża. W czasie wojny prusko-francuskiej 1870-1871 opiekowała się rodzinami żołnierzy, działając w organizacji społecznej Vaterländische Frauenverein (Ojczyźniany Związek Kobiet). Cesarz Wilhelm I uhonorował ją za to medalem „Für Pflichttreue im Kriege” („Za wierność obowiązkowi w czasie wojny”), a cesarz Wilhelm II „Medalem Stulecia” („Zentenarmedaille”). Od 1887 do śmierci była działaczką sopockiego oddziału Deutsche Frauenverein (Związek Kobiet Niemieckich). Mieszkając przez 40 lat w Sopocie uczestniczyła w miejscowych uroczystościach rocznicowych i charytatywnych. Mieszkała w Sopocie przy Pommersche Strasse 36, w latach 1909-1917 siostry Elisa i Anna mieszkały tamże przy Pommersche Strasse 14, w 1922 Elisa przy Alexander Strasse 2 (ul. Okrzei), w 1922-1928 Anna przy Danziger Strasse 47 (część al. Niepodległości).

18 VI 1923 jej ciało poddano kremacji w Gdańsku, w krematorium przy St. Michaelsweg, 5 lipca urna z jej prochami została złożona na sopockim cmentarzu komunalnym przy Groß-Katzer-Straße (ul. Malczewskiego).MrGl JMM

































































Bibliografia:
Źródła:
Archiwum Państwowe Gdańsk, Księga zgonów kościoła NMP w Gdańsku, sygn. 1461, t. 172 (akt zgonu matki), akta Urzędu Spraw Cywilnych Sopot, sygn. 2019, t. 53, nr 4/92 (akt zgonu ojca).
PAN Biblioteka Gdańska, sygn. Ms 1441 I (Robert Hilmar Leopold Püttner, Stammbuch, wpisy z okresu kawalerskiego do 1837 i notka Elisy Püttner z 1861).
Urząd Miasta Sopotu, akta Urzędu Spraw Cywilnych nr 154/1923 (akt zgonu).
„Danziger Zeitung”, nr 361 z 5 VIII 1909 (biogram Elisy Püttner w 70. rocznicę urodzin); nr 360 z 6 VIII 1919 (biogram w 80. rocznicę urodzin).
„Zoppoter Zeitung” z 15/16 VI 1923 (nekrolog).
Literatura:
Bürger Klaus, Elise Püttner, w: Altpreussische Biographie, Bd. V/I, Marburg/Lahn 2000.
Gliński Mirosław, Elise Püttner, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Suplement II, Gdańsk 2002, s. 228.
Historia Gdańska, red, Edmund Cieślak, t. V, Gdańsk 1997, s. 36 („Bibliografia Gdańska” – wykaz gdańskich przewodników Elisy Püttner).