POLSKA ZJEDNOCZONA PARTIA ROBOTNICZA. KOMITET WOJEWÓDZKI
m |
|||
| (Nie pokazano 35 wersji utworzonych przez 6 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{paper}} | {{paper}} | ||
| − | [[File: | + | [[File: Kongres_zjednoczeniowy_Przeróbka.jpg |thumb| Przed kongresem zjednoczeniowym PPR i PPS w 1948, dekoracja [[ZAKŁADY NAPRAWCZE TABORU KOLEJOWEGO I MIEJSKIEGO | Warsztatów Kolejowych PKP]] na Przeróbce]] |
| − | {| | + | [[File: Komitet_PZPR.jpg |thumb| Płonąca siedziba Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, 15 XII 1970, widok z ul. 3 Maja]] |
| − | + | [[File: Płonący_Komitet_KW_PZPR.jpg |thumb| Płonący budynek KW PZPR w Gdańsku, 15 XII 1970, widok od strony Starego Miasta]] | |
| + | [[File: 1_KW_PZPR_po_zniszczeniach_1970.jpg |thumb| Budynek KW PZPR po zniszczeniach, 1970, widok od zaplecza]] | ||
| + | [[File:Konferencja sprawozdawczo-wyborcza w Gdańsku przed VII Zjazdem PZPR, 1975.JPG|thumb|Konferencja sprawozdawczo-wyborcza w Gdańsku przed VII Zjazdem PZPR, 1975]] | ||
| + | [[File:Budynek_byłego_KW_PZPR.JPG|thumb|Budynek byłego Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Gdańsku przy ul. Wały Jagiellońskie, 2019]] | ||
| + | [[File:Komitet_Wojewódzki_PZPR_tablica.JPG|thumb|Tablica pamiątkowa na byłym budynku Komitetu Wojewódzkiego PZPR przy ul. Wały Jagiellońskie]] | ||
| + | |||
| + | '''POLSKA ZJEDNOCZONA PARTIA ROBOTNICZA. KOMITET WOJEWÓDZKI''' (KW PZPR) w Gdańsku, ul. Wały Jagiellońskie 36 ([[BUDYNEK ZACHODNIOPRUSKIEGO TOWARZYSTWA UBEZPIECZEŃ OD OGNIA | budynek Zachodniopruskiego Towarzystwa Ubezpieczeń Od Ognia]]). Najwyższa na terenie województwa gdańskiego w latach 1949–1989 instancja partii komunistycznej (1948–1990) sprawującej władzę w Polsce w okresie 1948–1989; bezpośrednia następczyni Polskiej Partii Robotniczej (PPR; 1942–1948). W myśl preferowanego w partii komunistycznej tzw. „centralizmu demokratycznego”, Komitet Wojewódzki podlegał Komitetowi Centralnemu (KC), nadzorując zarazem komitety: powiatowe, miejskie, dzielnicowe, gminne, gromadzkie, miejsko-gminne, zakładowe, uczelniane, branżowe, środowiskowe i osiedlowe. Na samym dole partyjnej hierarchii usytuowane były podstawowe i oddziałowe organizacje partyjne. | ||
| + | <br/><br/> | ||
| + | KW PZPR rozpoczął działalność po Zjeździe Zjednoczeniowym PPR i Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), zorganizowanym w dniach 15–21 XII 1948 w Warszawie. Pomimo propagandowego zjednoczenia KW stanowił – pod względem strukturalnym oraz w dużej mierze personalnym – kontynuację KW PPR, który funkcjonował w Gdańsku od czerwca 1945. Pierwsze struktury PPR na Pomorzu Wschodnim powstały w marcu 1945. Wówczas to, z KW PPR w Bydgoszczy, przybyło na Wybrzeże 10 tzw. partyjnych grup operacyjnych. Rozpoczęły one pracę w Gdańsku, Gdyni, Kartuzach, Kościerzynie, Starogardzie Gdańskim i Tczewie. Na czele stał I sekretarz, któremu podlegali sekretarze, im zaś kierownicy wydziałów. I sekretarz nadzorował pracę KW oraz reprezentował wojewódzką organizację partyjną na zewnątrz. Najwyższą władzą partyjną na szczeblu wojewódzkim była konferencja wojewódzka. Wybierała ona skład KW. Pierwsza konferencja odbyła się 25–26 VI 1949, ostatnia 18 X 1986. W sumie zebrało się ich 20. KW obradował podczas posiedzeń plenarnych, które organizowano kilka razy w roku.<br/><br/> | ||
| + | Bieżącą działalność KW koordynowały dwa ciała wykonawcze, kierowane przez I sekretarza: egzekutywa i sekretariat. Egzekutywa zbierała się zazwyczaj co dwa tygodnie; sekretariat – raz w tygodniu. Dużą rolę odgrywały Wojewódzka Komisja Kontroli Partyjnej (WKKP) i Wojewódzka Komisja Rewizyjna (WKR). WKKP czuwała nad ideologiczną „czystością” partyjnych szeregów, WKR nadzorowała kwestie finansów. W 1986 połączono je, tworząc Wojewódzką Komisję Kontrolno-Rewizyjną (WKK-R).<br/><br/> | ||
| + | Struktura KW ulegała licznym przeobrażeniom. Zmieniały się nie tylko nazwy wydziałów, ale również ich kompetencje. Na początku lat 80. XX wieku, oprócz I sekretarza, komitetem kierowało pięciu sekretarzy: do spraw polityczno-organizacyjnych, do spraw propagandy, do spraw rolnych, do spraw gospodarki morskiej i przemysłu oraz do spraw polityki społecznej. Sekretarz do spraw polityczno-organizacyjnych koordynował działalność wydziałów: organizacyjnego, ogólnego, administracyjnego oraz Ośrodka Informacji, Analiz i Programowania Pracy Partyjnej (OIAiPPP). Sekretarz do spraw propagandy kierował wydziałami: propagandy oraz nauki, oświaty i kultury. Sekretarz do spraw rolnych – wydziałem rolnym i gospodarki żywnościowej. Sekretarz do spraw gospodarki morskiej i przemysłu – wydziałem gospodarki morskiej i przemysłu. Sekretarz do spraw polityki społecznej – wydziałem polityki społecznej. Bezpośrednio I sekretarzowi podlegały: wydział kadr oraz kancelaria KW. <br/><br/> | ||
| + | W połowie lat 80. XX wieku KW podporządkowanych było 10 komitetów miejskich (Gdynia, Sopot, Pruszcz Gdański, Hel, Jastarnia, Władysławowo, Tczew, Wejherowo, Reda i Rumia), trzy komitety dzielnicowe ([[WRZESZCZ | Wrzeszcz]], Śródmieście i Portowa ([[DZIELNICOWE RADY NARODOWE W GDAŃSKU | Dzielnicowe Rady Narodowe]])), osiem komitetów miejsko-gminnych (Kartuzy, Kościerzyna, Skarszewy, Puck, Starogard Gdański, Skórcz, Gniew i Pelplin) i 34 komitety gminne (Chmielno, Przodkowo, Sierakowice, Somonino, Stężyca, Sulęczyno, Żukowo, Dziemiany-Lipusz, Karsin, Nowa Karczma, Stara Kiszewa, Cedry Wielkie, Kolbudy, Pruszcz Gdański, Przywidz, Pszczółki, Trąbki Wielkie, Kosakowo, Krokowa, Kaliska, Lubichowo, Osieczna, Osiek, Smętowo Graniczne, Zblewo, Morzeszczyn, Subkowy, Tczew, Choczewo, Gniewino, Linia, Luzino, Łęczyce i Szemud).<br/><br/> | ||
| + | Począwszy od stycznia 1982 funkcję ogniwa pośredniego, łączącego KW z terenowymi strukturami PZPR, pełniło siedem Rejonowych Ośrodków Pracy Partyjnej (ROPP) w: Kartuzach, Kościerzynie, Pucku, Pruszczu Gdańskim, Starogardzie Gdańskim, Tczewie i Wejherowie. Na ich czele stali kierownicy. Poprzez rozbudowane struktury PZPR starała się wpływać na (a przynajmniej kontrolować) praktycznie wszystkie dziedziny życia oraz aktywności społeczeństwa. Celowi temu służyło również utrzymywanie tzw. nomenklatury partyjnej, czyli obsadzanie przez KW kluczowych stanowisk w administracji państwowej i gospodarczej, organizacjach społecznych, mediach, instytucjach naukowych, oświatowych i kulturowych oraz radach narodowych. W 1988 „w nomenklaturze” KW znajdowały się 294 stanowiska wymagające tzw. akceptacji politycznej. <br/><br/> | ||
| + | Liczebność członków KW zmieniała się, wahając się od kilkudziesięciu (50 w czerwcu 1949) do ponad 100 (121 w czerwcu 1981). W latach 70. XX wieku systematycznie rosła też liczba członków PZPR w skali województwa. W połowie 1980 do wojewódzkiej organizacji partyjnej należało 105 747 członków i kandydatów. Powstanie [[SOLIDARNOŚĆ | Solidarności]] oraz wprowadzenie stanu wojennego spowodowało tzw. „odpływ aktywu”, czyli odchodzenie z partii jej członków. Wyraźnie spadła też liczba kandydatów do PZPR. W połączeniu z rozpoczętymi po 13 XII 1981 czystkami wpłynęło to na znaczne zmniejszenie się liczebności gdańskiej PZPR. 31 XII 1989 należało do niej 64 712 osób, z czego 53,9% stanowili „pracownicy umysłowi”, 39,6% robotnicy i 5,5% chłopi. | ||
| + | <br/><br/> | ||
| + | Na wieść o samorozwiązaniu się PZPR, idący spod [[KOŚCIÓŁ ŚW. BRYGIDY | kościoła św. Brygidy]] manifestanci (w tym działacze Federacji Młodzieży Walczącej) – wkroczyli 29 I 1990 do budynku przy ul. Wały Jagiellońskie i rozpoczęli jego okupację. Przy okazji okazało się, że pracownicy KW od pewnego czasu systematycznie niszczyli akta. Archiwalia KW PZPR oraz podległych mu instancji partyjnych, usuwane przed samorozwiązaniem PZPR, przekazano do Archiwum Państwowego ([[ARCHIWA | archiwa]]). Mimo poważnych zniszczeń stanowią one obecnie drugi co do wielkości (po Archiwum Akt Nowych) zbiór dokumentacji wytworzonej przez PZPR. {{author: PB}} <BR /><BR /> | ||
| + | {| class="tableGda" | ||
|- | |- | ||
| − | | I sekretarze | + | |+ I sekretarze Komitetu Wojewódzkiego PPR <br /> w Gdańsku |
|- | |- | ||
| − | | 1 V 1945 – 30 VI 1945 | + | | 1 V 1945* – 30 VI 1945 |
| − | | Janina Kowalska | + | | [[KOWALSKA JANINA, działaczka PPR | Janina Kowalska]] |
|- | |- | ||
| − | | 30 VI 1945 – | + | | 30 VI 1945 – 23 VIII 1945 |
| − | | Włodzimierz Melzacki | + | | [[MELZACKI WŁODZIMIERZ, I sekretarza Komitetu Wojewódzkiego PPR | Włodzimierz Melzacki]] |
|- | |- | ||
| − | | | + | | 23 VIII 1945 – 17 V 1947 |
| − | | Władysław Dworakowski | + | | [[DWORAKOWSKI WŁADYSŁAW, I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PPR | Władysław Dworakowski]] |
|- | |- | ||
| − | | 17 | + | | 17 V 1947 – 15 XII 1948 |
| − | | Stanisław Januszewski | + | | [[JANUSZEWSKI STANISŁAW, I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PPR w Gdańsku | Stanisław Januszewski]] |
| + | |- | ||
| + | | class="authorEgTab" | *Oficjalnie, faktycznie z chwilą przybycia do Gdańska, czyli od 1 IV 1945. <br/> {{author: PB}} | ||
| + | |} | ||
| + | {| class="tableGda" | ||
|- | |- | ||
| − | | I sekretarze | + | |+ I sekretarze Komitetu Wojewódzkiego PZPR <br /> w Gdańsku |
|- | |- | ||
| 15 XII 1948– 27 VI 1950 | | 15 XII 1948– 27 VI 1950 | ||
| − | | | + | | [[KONOPKA WITOLD, I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR | Witold Konopka]] |
|- | |- | ||
| 27 VI 1950– 3 VI 1951 | | 27 VI 1950– 3 VI 1951 | ||
| − | | | + | | [[DOMAGAŁA CZESŁAW, I sekretarz KW PZPR w Gdańsku | Czesław Domagała]] |
|- | |- | ||
| 3 VI 1951 – 25 X 1956 | | 3 VI 1951 – 25 X 1956 | ||
| − | | Jan Trusz | + | | [[TRUSZ JAN, I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Gdańsku | Jan Trusz]] |
|- | |- | ||
| 25 X 1956 – 2 II 1960 | | 25 X 1956 – 2 II 1960 | ||
| − | | | + | | [[MACHNO JÓZEF, I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR | Józef Machno]] |
|- | |- | ||
| 4 II 1960 – 21 XII 1967 | | 4 II 1960 – 21 XII 1967 | ||
| − | | | + | | [[PTASIŃSKI JAN, I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR | Jan Ptasiński]] |
|- | |- | ||
| 21 XII 1967 – 2 VII 1970 | | 21 XII 1967 – 2 VII 1970 | ||
| − | | | + | | [[KOCIOŁEK STANISŁAW, I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR | Stanisław Kociołek]] |
|- | |- | ||
| 2 VII 1970 – 23 XII 1971 | | 2 VII 1970 – 23 XII 1971 | ||
| − | | | + | | [[KARKOSZKA ALOJZY, I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR | Alojzy Karkoszka]] |
|- | |- | ||
| 23 XII 1971 – 17 V 1975 | | 23 XII 1971 – 17 V 1975 | ||
| − | | | + | | [[BEJM TADEUSZ, przewodniczący Prezydium MRN w Gdańsku | Tadeusz Bejm]] |
|- | |- | ||
| 17 V 1975 – 8 I 1982 | | 17 V 1975 – 8 I 1982 | ||
| − | | | + | | [[FISZBACH TADEUSZ, I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR | Tadeusz Fiszbach]] |
|- | |- | ||
| 8 I 1982 – 8 VII 1988 | | 8 I 1982 – 8 VII 1988 | ||
| − | | | + | | [[BEJGER STANISŁAW I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR | Stanisław Bejger]] |
|- | |- | ||
| 8 VII 1988 – styczeń 1990 | | 8 VII 1988 – styczeń 1990 | ||
| − | | | + | | [[HOŁDAKOWSKI MAREK, I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR | Marek Hołdakowski]] |
| − | | | + | |- |
| + | | class="authorEgTab" | {{author:PB}} | ||
| + | |} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]] | ||
Aktualna wersja na dzień 16:54, 23 paź 2024
POLSKA ZJEDNOCZONA PARTIA ROBOTNICZA. KOMITET WOJEWÓDZKI (KW PZPR) w Gdańsku, ul. Wały Jagiellońskie 36 ( budynek Zachodniopruskiego Towarzystwa Ubezpieczeń Od Ognia). Najwyższa na terenie województwa gdańskiego w latach 1949–1989 instancja partii komunistycznej (1948–1990) sprawującej władzę w Polsce w okresie 1948–1989; bezpośrednia następczyni Polskiej Partii Robotniczej (PPR; 1942–1948). W myśl preferowanego w partii komunistycznej tzw. „centralizmu demokratycznego”, Komitet Wojewódzki podlegał Komitetowi Centralnemu (KC), nadzorując zarazem komitety: powiatowe, miejskie, dzielnicowe, gminne, gromadzkie, miejsko-gminne, zakładowe, uczelniane, branżowe, środowiskowe i osiedlowe. Na samym dole partyjnej hierarchii usytuowane były podstawowe i oddziałowe organizacje partyjne.
KW PZPR rozpoczął działalność po Zjeździe Zjednoczeniowym PPR i Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), zorganizowanym w dniach 15–21 XII 1948 w Warszawie. Pomimo propagandowego zjednoczenia KW stanowił – pod względem strukturalnym oraz w dużej mierze personalnym – kontynuację KW PPR, który funkcjonował w Gdańsku od czerwca 1945. Pierwsze struktury PPR na Pomorzu Wschodnim powstały w marcu 1945. Wówczas to, z KW PPR w Bydgoszczy, przybyło na Wybrzeże 10 tzw. partyjnych grup operacyjnych. Rozpoczęły one pracę w Gdańsku, Gdyni, Kartuzach, Kościerzynie, Starogardzie Gdańskim i Tczewie. Na czele stał I sekretarz, któremu podlegali sekretarze, im zaś kierownicy wydziałów. I sekretarz nadzorował pracę KW oraz reprezentował wojewódzką organizację partyjną na zewnątrz. Najwyższą władzą partyjną na szczeblu wojewódzkim była konferencja wojewódzka. Wybierała ona skład KW. Pierwsza konferencja odbyła się 25–26 VI 1949, ostatnia 18 X 1986. W sumie zebrało się ich 20. KW obradował podczas posiedzeń plenarnych, które organizowano kilka razy w roku.
Bieżącą działalność KW koordynowały dwa ciała wykonawcze, kierowane przez I sekretarza: egzekutywa i sekretariat. Egzekutywa zbierała się zazwyczaj co dwa tygodnie; sekretariat – raz w tygodniu. Dużą rolę odgrywały Wojewódzka Komisja Kontroli Partyjnej (WKKP) i Wojewódzka Komisja Rewizyjna (WKR). WKKP czuwała nad ideologiczną „czystością” partyjnych szeregów, WKR nadzorowała kwestie finansów. W 1986 połączono je, tworząc Wojewódzką Komisję Kontrolno-Rewizyjną (WKK-R).
Struktura KW ulegała licznym przeobrażeniom. Zmieniały się nie tylko nazwy wydziałów, ale również ich kompetencje. Na początku lat 80. XX wieku, oprócz I sekretarza, komitetem kierowało pięciu sekretarzy: do spraw polityczno-organizacyjnych, do spraw propagandy, do spraw rolnych, do spraw gospodarki morskiej i przemysłu oraz do spraw polityki społecznej. Sekretarz do spraw polityczno-organizacyjnych koordynował działalność wydziałów: organizacyjnego, ogólnego, administracyjnego oraz Ośrodka Informacji, Analiz i Programowania Pracy Partyjnej (OIAiPPP). Sekretarz do spraw propagandy kierował wydziałami: propagandy oraz nauki, oświaty i kultury. Sekretarz do spraw rolnych – wydziałem rolnym i gospodarki żywnościowej. Sekretarz do spraw gospodarki morskiej i przemysłu – wydziałem gospodarki morskiej i przemysłu. Sekretarz do spraw polityki społecznej – wydziałem polityki społecznej. Bezpośrednio I sekretarzowi podlegały: wydział kadr oraz kancelaria KW.
W połowie lat 80. XX wieku KW podporządkowanych było 10 komitetów miejskich (Gdynia, Sopot, Pruszcz Gdański, Hel, Jastarnia, Władysławowo, Tczew, Wejherowo, Reda i Rumia), trzy komitety dzielnicowe ( Wrzeszcz, Śródmieście i Portowa ( Dzielnicowe Rady Narodowe)), osiem komitetów miejsko-gminnych (Kartuzy, Kościerzyna, Skarszewy, Puck, Starogard Gdański, Skórcz, Gniew i Pelplin) i 34 komitety gminne (Chmielno, Przodkowo, Sierakowice, Somonino, Stężyca, Sulęczyno, Żukowo, Dziemiany-Lipusz, Karsin, Nowa Karczma, Stara Kiszewa, Cedry Wielkie, Kolbudy, Pruszcz Gdański, Przywidz, Pszczółki, Trąbki Wielkie, Kosakowo, Krokowa, Kaliska, Lubichowo, Osieczna, Osiek, Smętowo Graniczne, Zblewo, Morzeszczyn, Subkowy, Tczew, Choczewo, Gniewino, Linia, Luzino, Łęczyce i Szemud).
Począwszy od stycznia 1982 funkcję ogniwa pośredniego, łączącego KW z terenowymi strukturami PZPR, pełniło siedem Rejonowych Ośrodków Pracy Partyjnej (ROPP) w: Kartuzach, Kościerzynie, Pucku, Pruszczu Gdańskim, Starogardzie Gdańskim, Tczewie i Wejherowie. Na ich czele stali kierownicy. Poprzez rozbudowane struktury PZPR starała się wpływać na (a przynajmniej kontrolować) praktycznie wszystkie dziedziny życia oraz aktywności społeczeństwa. Celowi temu służyło również utrzymywanie tzw. nomenklatury partyjnej, czyli obsadzanie przez KW kluczowych stanowisk w administracji państwowej i gospodarczej, organizacjach społecznych, mediach, instytucjach naukowych, oświatowych i kulturowych oraz radach narodowych. W 1988 „w nomenklaturze” KW znajdowały się 294 stanowiska wymagające tzw. akceptacji politycznej.
Liczebność członków KW zmieniała się, wahając się od kilkudziesięciu (50 w czerwcu 1949) do ponad 100 (121 w czerwcu 1981). W latach 70. XX wieku systematycznie rosła też liczba członków PZPR w skali województwa. W połowie 1980 do wojewódzkiej organizacji partyjnej należało 105 747 członków i kandydatów. Powstanie Solidarności oraz wprowadzenie stanu wojennego spowodowało tzw. „odpływ aktywu”, czyli odchodzenie z partii jej członków. Wyraźnie spadła też liczba kandydatów do PZPR. W połączeniu z rozpoczętymi po 13 XII 1981 czystkami wpłynęło to na znaczne zmniejszenie się liczebności gdańskiej PZPR. 31 XII 1989 należało do niej 64 712 osób, z czego 53,9% stanowili „pracownicy umysłowi”, 39,6% robotnicy i 5,5% chłopi.
Na wieść o samorozwiązaniu się PZPR, idący spod kościoła św. Brygidy manifestanci (w tym działacze Federacji Młodzieży Walczącej) – wkroczyli 29 I 1990 do budynku przy ul. Wały Jagiellońskie i rozpoczęli jego okupację. Przy okazji okazało się, że pracownicy KW od pewnego czasu systematycznie niszczyli akta. Archiwalia KW PZPR oraz podległych mu instancji partyjnych, usuwane przed samorozwiązaniem PZPR, przekazano do Archiwum Państwowego ( archiwa). Mimo poważnych zniszczeń stanowią one obecnie drugi co do wielkości (po Archiwum Akt Nowych) zbiór dokumentacji wytworzonej przez PZPR.
| 1 V 1945* – 30 VI 1945 | Janina Kowalska |
| 30 VI 1945 – 23 VIII 1945 | Włodzimierz Melzacki |
| 23 VIII 1945 – 17 V 1947 | Władysław Dworakowski |
| 17 V 1947 – 15 XII 1948 | Stanisław Januszewski |
| *Oficjalnie, faktycznie z chwilą przybycia do Gdańska, czyli od 1 IV 1945. |
| 15 XII 1948– 27 VI 1950 | Witold Konopka |
| 27 VI 1950– 3 VI 1951 | Czesław Domagała |
| 3 VI 1951 – 25 X 1956 | Jan Trusz |
| 25 X 1956 – 2 II 1960 | Józef Machno |
| 4 II 1960 – 21 XII 1967 | Jan Ptasiński |
| 21 XII 1967 – 2 VII 1970 | Stanisław Kociołek |
| 2 VII 1970 – 23 XII 1971 | Alojzy Karkoszka |
| 23 XII 1971 – 17 V 1975 | Tadeusz Bejm |
| 17 V 1975 – 8 I 1982 | Tadeusz Fiszbach |
| 8 I 1982 – 8 VII 1988 | Stanisław Bejger |
| 8 VII 1988 – styczeń 1990 | Marek Hołdakowski |
