OBYWATELSTWO MIEJSKIE

Aktualna wersja na dzień 15:23, 14 wrz 2024

Karat z księgi przyjęcia do obywatelstwa gdańskiego za rok 1566

Składanie przysięgi przez otrzymującego obywatelstwo miejskie 17 III 1598, akwarela z gwaszem, ilustrująca z jednej z gdańskich ksiąg ze spisem osób, którzy otrzymali obywatelstwo, wykonał ją pochodzacy z Lipska Nickel Nerlich, sam od 15 VI 1596 posiadający gdańskie obywatelstwo

Składanie przysięgi przez otrzymującego obywatelstwo miejskie 11 V 1740, akwarela z gwaszem ilustrująca gdańską księgę obywatelską z lat 1732-1791

Karta tytułowa pierwszego tomu drukowanej edycji ksiąg przyjęcia do obywatelstwa gdańskiego, 2019

OBYWATELSTWO MIEJSKIE (nabycie prawa miejskiego). Procedura obowiązująca (z pewnymi zmianami) od lokacji w 1342 Głównego Miasta do 1815, usankcjonowana przepisami miejskimi ( wilkierze). Poprzez nabycie praw miejskich otrzymywano obywatelstwo miasta, umożliwiające pełnienie funkcji publicznych (głównie pełnienie funkcji przełożonych i zarządców miejskich instytucji), zasiadanie w Trzecim Ordynku i we władzach organizacji rzemieślniczych ( cechy), wykonywanie zastrzeżonych zawodów (np. piekarzy), legalne prowadzenie działalności handlowej (w tym posiadanie udziałów w spółkach), nabywanie posiadłości w mieście i na jego terytorium, także majątków ziemskich leżących poza jurysdykcją miasta (tu warunkiem było posiadanie obywatelstwa kupieckiego i pochodzenie z Prus Krolewskich), korzystanie z ochrony prawnej miasta.

Nabycie obywatelstwa wiązało się zaś z licznymi obowiązkami. M.in. w chwili jego przyjmowania z koniecznością otaksowania majątku i wpłacenia do kasy miejskiej 2% jego wartości oraz jednorazową zapłatą (w wysokości zmiennej w zależności od czasów i pochodzenia osoby ubiegającej się o obywatelstwo), zawarciem związku małżeńskiego, zakazem opuszczania miasta na dłużej (karano finansowo nieobecność przez rok i jeden dzień), utrzymaniem w należytym stanie rynsztunku bojowego, uczestniczeniem w obronie miasta, w akcjach gaszenia pożarow, służbie w straży obywatelskiej czy straży nocnej, od 1650 także z odbywaniem ćwiczeń wojskowych. Nabywcą praw miejskich mógł zostać mężczyzna mieszkający w mieście na stałe, legalnego pochodzenia (wyjątek zrobiono od 1552 dla wychowanków Domu Dziecka i Sierot, od 1754 także i Domu Dobroczynności), posiadający uznane wyznanie religijne i stan majątkowy gwarantujący wywiązywanie się ze zobowiązań finansowych wobec miasta. Niedozwolone było posiadanie obywatelstwa innych miast. Obywatelstwo było dożywotnie, uznawano jednak, że przechodzi ono na potomstwo, o ile potomkowie zgłoszą taką chęć. Jeśli jednak wystarli się o odrębne przyznanie im obywatelstwa, zapisywano ich wówczas w księgach jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli). Istniała możliwość rezygnacji z obywatelstwa, ale także i możliwość karnego pozbawienia tego przywileju. Obywatelstwo nadawała Rada Miejska lub Ordynki, zasadnicze czynności administracyjno-kancelaryjne z tym związane należały do sądu wetowego. Posiadanie obywatelstwa miejskiego nie stanowiło jednak niezbędnego warunku do zamieszkania w mieście.

Do początku 2 połowy XVII wieku wyróżniano dwie kategorie obywatelstwa: tzw. wielkie dla kupców, upoważniające do zajmowania się handlem na terenie miasta, oraz tzw. małe dla głównie rzemieślników (prowadzących warsztaty) i osób nieprowadzących działalności handlowej. Od 1662 obywatelstwo przyznawano w trzech kategoriach: kupieckiej, rzemieślniczej i robotniczej. Możliwa była zmiana zaszeregowania w tych kategoriach. Istniała także kategoria obywateli specjalnych, którzy nie musieli ubiegać się o urzędowe potwierdzenie miejskich praw, obejmująca pastorów, profesorów Gimnazjum Akademickiego, rektorów i nauczycieli szkół miejskich, sekretarzy i syndyków miejski, medyków, oficerów w miejskiej służbie, miejskich muzyków. Ci specjalni obywatele nie mogli jednak zajmować się handlem i wchodzić w szeregi miejskich władz. JZ

Bibliografia:
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, wstęp i opracowanie Dariusz Kaczor, t. I-VIII, Gdańsk 2019 (edycja źródła, omówienie stanu badań)