OBYWATELSTWO MIEJSKIE
| (Nie pokazano 16 wersji utworzonych przez 4 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{paper}} | {{paper}} | ||
| − | '''OBYWATELSTWO MIEJSKIE''' (nabycie prawa miejskiego). Procedura obowiązująca (z pewnymi zmianami) od lokacji w 1342 | + | [[File:1_Obywatelstwo_miejskie45.jpg|thumb|Karat z księgi przyjęcia do obywatelstwa gdańskiego za rok 1566]] |
| + | [[File:1_Obywatelstwo_miejskie.jpg|thumb|Składanie przysięgi przez otrzymującego obywatelstwo miejskie 17 III 1598, akwarela z gwaszem, ilustrująca z jednej z gdańskich ksiąg ze spisem osób, którzy otrzymali obywatelstwo, wykonał ją pochodzacy z Lipska Nickel Nerlich, sam od 15 VI 1596 posiadający gdańskie obywatelstwo]] | ||
| + | [[File:2_Obywatelstwo_miejskie.jpg|thumb|Składanie przysięgi przez otrzymującego obywatelstwo miejskie 11 V 1740, akwarela z gwaszem ilustrująca gdańską księgę obywatelską z lat 1732-1791]] | ||
| + | [[File:4_Obywatelstwo_miejskie.JPG|thumb|Karta tytułowa pierwszego tomu drukowanej edycji ksiąg przyjęcia do obywatelstwa gdańskiego, 2019]] | ||
| + | |||
| + | '''OBYWATELSTWO MIEJSKIE''' (nabycie prawa miejskiego). Procedura obowiązująca (z pewnymi zmianami) od lokacji w 1342 [[GŁÓWNE MIASTO | Głównego Miasta]] do 1815, usankcjonowana przepisami miejskimi ([[WILKIERZE | wilkierze]]). Poprzez nabycie praw miejskich otrzymywano obywatelstwo miasta, umożliwiające pełnienie funkcji publicznych (głównie pełnienie funkcji przełożonych i zarządców miejskich instytucji), zasiadanie w [[TRZECI ORDYNEK | Trzecim Ordynku]] i we władzach organizacji rzemieślniczych ([[CECHY, XIV–XVIII wiek | cechy]]), wykonywanie zastrzeżonych zawodów (np. piekarzy), legalne prowadzenie działalności handlowej (w tym posiadanie udziałów w spółkach), nabywanie posiadłości w mieście i na jego terytorium, także majątków ziemskich leżących poza jurysdykcją miasta (tu warunkiem było posiadanie obywatelstwa kupieckiego i pochodzenie z Prus Krolewskich), korzystanie z ochrony prawnej miasta.<br/><br/> | ||
| + | Nabycie obywatelstwa wiązało się zaś z licznymi obowiązkami. M.in. w chwili jego przyjmowania z koniecznością otaksowania majątku i wpłacenia do kasy miejskiej 2% jego wartości oraz jednorazową zapłatą (w wysokości zmiennej w zależności od czasów i pochodzenia osoby ubiegającej się o obywatelstwo), zawarciem związku małżeńskiego, zakazem opuszczania miasta na dłużej (karano finansowo nieobecność przez rok i jeden dzień), utrzymaniem w należytym stanie rynsztunku bojowego, uczestniczeniem w obronie miasta, w akcjach gaszenia pożarow, służbie w [[STRAŻE OBYWATELSKIE | straży obywatelskiej]] czy [[STRAŻE NOCNE | straży nocnej]], od 1650 także z odbywaniem ćwiczeń wojskowych. Nabywcą praw miejskich mógł zostać mężczyzna mieszkający w mieście na stałe, legalnego pochodzenia (wyjątek zrobiono od 1552 dla wychowanków [[DOM DZIECKA (Dom Dziecka i Sierot) | Domu Dziecka i Sierot]], od 1754 także i [[DOM DOBROCZYNNOŚCI | Domu Dobroczynności]]), posiadający uznane wyznanie religijne i stan majątkowy gwarantujący wywiązywanie się ze zobowiązań finansowych wobec miasta. Niedozwolone było posiadanie obywatelstwa innych miast. Obywatelstwo było dożywotnie, uznawano jednak, że przechodzi ono na potomstwo, o ile potomkowie zgłoszą taką chęć. Jeśli jednak wystarli się o odrębne przyznanie im obywatelstwa, zapisywano ich wówczas w księgach jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli). Istniała możliwość rezygnacji z obywatelstwa, ale także i możliwość karnego pozbawienia tego przywileju. Obywatelstwo nadawała [[RADA MIEJSKA | Rada Miejska]] lub [[ORDYNKI | Ordynki]], zasadnicze czynności administracyjno-kancelaryjne z tym związane należały do [[SĄD WETOWY | sądu wetowego]]. Posiadanie obywatelstwa miejskiego nie stanowiło jednak niezbędnego warunku do zamieszkania w mieście.<br/><br/> | ||
| + | Do początku 2 połowy XVII wieku wyróżniano dwie kategorie obywatelstwa: tzw. wielkie dla kupców, upoważniające do zajmowania się handlem na terenie miasta, oraz tzw. małe dla głównie rzemieślników (prowadzących warsztaty) i osób nieprowadzących działalności handlowej. Od 1662 obywatelstwo przyznawano w trzech kategoriach: kupieckiej, rzemieślniczej i robotniczej. Możliwa była zmiana zaszeregowania w tych kategoriach. Istniała także kategoria obywateli specjalnych, którzy nie musieli ubiegać się o urzędowe potwierdzenie miejskich praw, obejmująca pastorów, profesorów [[GIMNAZJUM AKADEMICKIE | Gimnazjum Akademickiego]], rektorów i nauczycieli szkół miejskich, sekretarzy i [[SYNDYK MIEJSKI | syndyków miejski]], medyków, oficerów w miejskiej służbie, miejskich muzyków. Ci specjalni obywatele nie mogli jednak zajmować się handlem i wchodzić w szeregi miejskich władz. {{author: JZ}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]]<br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/> | ||
| + | |||
| + | '''Bibliografia:''' <br/> | ||
| + | ''Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814'', wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, wstęp i opracowanie Dariusz Kaczor, t. I-VIII, Gdańsk 2019 (edycja źródła, omówienie stanu badań) | ||
Aktualna wersja na dzień 15:23, 14 wrz 2024
OBYWATELSTWO MIEJSKIE (nabycie prawa miejskiego). Procedura obowiązująca (z pewnymi zmianami) od lokacji w 1342 Głównego Miasta do 1815, usankcjonowana przepisami miejskimi ( wilkierze). Poprzez nabycie praw miejskich otrzymywano obywatelstwo miasta, umożliwiające pełnienie funkcji publicznych (głównie pełnienie funkcji przełożonych i zarządców miejskich instytucji), zasiadanie w Trzecim Ordynku i we władzach organizacji rzemieślniczych ( cechy), wykonywanie zastrzeżonych zawodów (np. piekarzy), legalne prowadzenie działalności handlowej (w tym posiadanie udziałów w spółkach), nabywanie posiadłości w mieście i na jego terytorium, także majątków ziemskich leżących poza jurysdykcją miasta (tu warunkiem było posiadanie obywatelstwa kupieckiego i pochodzenie z Prus Krolewskich), korzystanie z ochrony prawnej miasta.
Nabycie obywatelstwa wiązało się zaś z licznymi obowiązkami. M.in. w chwili jego przyjmowania z koniecznością otaksowania majątku i wpłacenia do kasy miejskiej 2% jego wartości oraz jednorazową zapłatą (w wysokości zmiennej w zależności od czasów i pochodzenia osoby ubiegającej się o obywatelstwo), zawarciem związku małżeńskiego, zakazem opuszczania miasta na dłużej (karano finansowo nieobecność przez rok i jeden dzień), utrzymaniem w należytym stanie rynsztunku bojowego, uczestniczeniem w obronie miasta, w akcjach gaszenia pożarow, służbie w straży obywatelskiej czy straży nocnej, od 1650 także z odbywaniem ćwiczeń wojskowych. Nabywcą praw miejskich mógł zostać mężczyzna mieszkający w mieście na stałe, legalnego pochodzenia (wyjątek zrobiono od 1552 dla wychowanków Domu Dziecka i Sierot, od 1754 także i Domu Dobroczynności), posiadający uznane wyznanie religijne i stan majątkowy gwarantujący wywiązywanie się ze zobowiązań finansowych wobec miasta. Niedozwolone było posiadanie obywatelstwa innych miast. Obywatelstwo było dożywotnie, uznawano jednak, że przechodzi ono na potomstwo, o ile potomkowie zgłoszą taką chęć. Jeśli jednak wystarli się o odrębne przyznanie im obywatelstwa, zapisywano ich wówczas w księgach jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli). Istniała możliwość rezygnacji z obywatelstwa, ale także i możliwość karnego pozbawienia tego przywileju. Obywatelstwo nadawała Rada Miejska lub Ordynki, zasadnicze czynności administracyjno-kancelaryjne z tym związane należały do sądu wetowego. Posiadanie obywatelstwa miejskiego nie stanowiło jednak niezbędnego warunku do zamieszkania w mieście.
Do początku 2 połowy XVII wieku wyróżniano dwie kategorie obywatelstwa: tzw. wielkie dla kupców, upoważniające do zajmowania się handlem na terenie miasta, oraz tzw. małe dla głównie rzemieślników (prowadzących warsztaty) i osób nieprowadzących działalności handlowej. Od 1662 obywatelstwo przyznawano w trzech kategoriach: kupieckiej, rzemieślniczej i robotniczej. Możliwa była zmiana zaszeregowania w tych kategoriach. Istniała także kategoria obywateli specjalnych, którzy nie musieli ubiegać się o urzędowe potwierdzenie miejskich praw, obejmująca pastorów, profesorów Gimnazjum Akademickiego, rektorów i nauczycieli szkół miejskich, sekretarzy i syndyków miejski, medyków, oficerów w miejskiej służbie, miejskich muzyków. Ci specjalni obywatele nie mogli jednak zajmować się handlem i wchodzić w szeregi miejskich władz.
Bibliografia:
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, wstęp i opracowanie Dariusz Kaczor, t. I-VIII, Gdańsk 2019 (edycja źródła, omówienie stanu badań)
