PRZERÓBKA

Aktualna wersja na dzień 19:04, 18 sty 2024

Dzielnica Przeróbka na tle administracyjnego podziału miasta Gdańska

Przebieg granicy dzielnicy Przeróbka według statutu dzielnicy z 2014

Georga Ferdinanda Gregoroviusa, Przeróbka na Wiśle, 1843

PRZERÓBKA (Troyl), dzielnica Gdańska ( administracyjny podział). W połowie XIX wieku prasa gdańska stosowała także nazwę Przerabka. Według statutu dzielnicy z 2014 granice dzielnicy „stanowi Martwa Wisła od mostu wantowego do Kanału Kaszubskiego, następnie Kanałem Kaszubskim ponownie do Martwej Wisły, a następnie granicą jest Martwa Wisła do ujścia do Zatoki Gdańskiej. Dalej biegnie brzegiem Zatoki Gdańskiej do ul. Poinca i Sucharskiego i na południe ulica Sucharskiego do mostu wantowego”.

Nazwa notowana w 1757, od miejsca przerabiania (szuflowania, suszenia) dostarczanego z Polski zboża przed skierowaniem go na gdański rynek. W połowie XIX wieku prasa gdańska stosowała także nazwę Przerabka. Wzmiankowane w 1780 osiedle nad Wisłą, powstałe wzdłuż drogi flisackiej, używanej przy przeciąganiu (trałowaniu) tratw za pomocą lin, zwanej trelem (stąd nazwa Troyl), w miejscu obecnej ul. Nad Brzegiem oraz drogi (obecna ul. Sienna) do przeprawy przy Gęsiej Karczmie, do końca XIX wieku z nieliczną, rozproszoną zabudową i z kilkoma zagrodami nad Wisłą, naprzeciwko Polskiego Haka. Bardziej na północy, naprzeciw wyspy Ostrów, od połowy XVII wieku funkcjonowały dwa większe gospodarstwa, tzw. Mały Holender i Wielki Holender; w tym drugim działający tu wiatrak przetrwał jeszcze do początku XX wieku. W rejonie Heubuder Straße (ul. Sienna) powstała w 1869 roku wytwórnia rzecznych łodzi Johanna Daniela Wojana, po 1900 przeniesiona na Troyl 13 (ul. Przetoczna; stocznia Wojana).

W 1885 mieszkało tu 359 osób. Od 1 IV 1907 w granicach administracyjnych miasta Gdańska, z około 400 mieszkańcami. Po powstaniu w roku 1904 kanału zwanego Kaiserhafen ( Kanał Kaszubski), powstaniu nowych nabrzeży, doprowadzeniu kolei i wybudowaniu w 1912 mostu Siennickiego, obszar Przeróbki i okolic poddany został intensywnej zabudowie przemysłowej, do 1909 do indywidualnych odbiorców zaczął docierać prąd z elektrowni na Ołowiance ( elektrownie i elektrociepłownie). W 1905 powstała, działająca do 1945 pod nazwą Danzig Kaiserhafen, stacja kolejowa Gdańsk Kanał Kaszubski, obsługująca nadbrzeże pobliskiego Kanału Kaszubskiego oraz funkcjonujący obok niej prom łączący ją z wyspą Ostrów. Oprócz odsuniętych od zabudowy fabryk (jak od 1913 Chemische Produktenfabrik Pommerensdorf, przy obecnej ul. Kujawskiej 2; przedsiębiorstwa i zakłady przemysłowe), w 1912 przy Breitenbachstraße 25 (ul. Siennicka) powstały warsztaty kolejowe Eisenbahn-Hauptwerkstatt Danzig-Troyl ( Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego). Powstało wówczas osiedle mieszkaniowe, głównie dla pracowników warsztatów kolejowych, przy Breitenbachstraße, Wichertstraße (ul. Lenartowicza), Bodelschwinghstraße (ul. Kryniczna) i Troyl.

Podczas I wojny światowej na wysokości ujścia Motławy do Wisły utworzony został obóz jeniecki (od 15 I 1915 obóz pracy) dla oficerów i żołnierzy rosyjskich ( obozy jenieckie w Gdańsku). W okresie II Wolnego Miasta Gdańska powstały składy Towarzystwa Aldag. Położenie nad Wisłą sprzyjało w tym czasie powstawaniu mniejszych zakładów produkujących kutry i łodzie (Argus Boot-Maschinen- und Motorenbau, od 1922 przy Heubuder Straße 33; przedsiębiorstwa i zakłady przemysłowe). W 1927 Przeróbkę połączono linią tramwajową ze Śródmieściem (Targ Kaszubski – Stogi; tramwaje), oddano też wówczas do użytku asfaltową drogę na Stogi (obecnie ul. Wosia Budzysza). W tym okresie powstało osiedle domków szeregowych przy ul. Troyl.

Podczas II wojny światowej w pobliże Chemische Werke (wcześniej Chemische Produktenfabrik Pommerensdorf) przenoszono inne zakłady chemiczne (w 1941 na Troyl 67 – Siegel & Co. Chemische Fabrik, z okolic Oruni; przedsiębiorstwa i zakłady przemysłowe). W 1945 nazwę Troyl nieoficjalnie zmieniono na Trojan, Zarząd Miasta przyjął wprawdzie nazwę Zawiśle, jednak w 1948 z dwóch proponowanych nazw: Przerabka lub Przeróbka, Ministerstwo Administracji Publicznej zatwierdziło drugą. Od maja 1945 uruchomiono Warsztaty Główne Gdańsk-Trojan, następnie Warsztaty Kolejowe Polskich Kolei Państwowych, od 1952 Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego. Od 1948 uruchomiono produkcję w fabrykach chemicznych (późniejsze Gdańskie Zakłady Nawozów Fosforowych; przedsiębiorstwa i zakłady przemysłowe. Po 1945). 5 IX 1960 przy ul. Siennej 26 oddano do użytku budynek Szkoły Podstawowej nr 61 (od 1973 im. Józefa Wybickiego). W połowie lat 60. XX w. rozpoczęto budowę osiedla „Bajka" między ul. Sienną, Bajki i Kryniczną (np. blok przy ul. Siennickiej 10 oddano 11 VII 1965). W 1966 oddano do użytku pawilon handlowy (sklep SAM) przy ul. Krynicznej 20 (później biblioteka i apteka), 14 IX 1968 w nowym budynku przychodnię lekarską przy ul. Siennickiej (naprzeciw ZNTK). W 1970 przy ul. Siennickiej 23 otwarto Zakład Karny Gdańsk-Przeróbka. RED