ZDEB JAN KAROL, komandor podporucznik
| < Poprzednie | Następne > |
JAN KAROL ZDEB (22 V 1887 Bielsko, obecnie Bielsko-Biała – 11 I 1940 Stutthof), komandor podporucznik, wykładowca szkół morskich. Syn Jakuba i Zofii z domu Bobrek. Po ukończeniu szkoły powszechnej, jako najzdolniejszy uczeń, został przyjęty do Szkoły Technicznej Marynarki Wojennej (MW) Austro-Węgier w Puli (obecnie Chorwacja), zdobywając tam 15 IX 1905 zawód elektrotechnika-mechanika. Od 1905 w służbie zawodowej w MW Austro-Węgier na Morzu Adriatyckim, m.in. w 1906 na okręcie „Georg”, w latach 1906–1908 na okrętach: „Wien” i „Budapest”. Od 16 IX 1907 do 1 VI 1909 zajmował się w Puli instalacją sieci elektrycznych i baterii akumulatorów na okrętach i okrętach podwodnych. Od czerwca 1909 do 1 X 1912 kierownik działu elektrycznego i pomocnik przy silnikach spalinowych okrętu podwodnego „U-25”, następnie do 1 VII 1913 oficer mechanik i kierownik elektrotechniki na okręcie „Kaiserin Elisabeth”. Do 1 XII 1913 pracował w warsztatach elektrotechnicznych w Arsenale Marynarki Wojennej w Puli, od 1 XII 1913 do 1 XII 1917 kierownik działu elektrotechnicznego i silników napędowych na pancerniku „Viribus Unitis”. Od 1 XII 1917 do 1 XI 1918 był inżynierem ruchu (szefem technicznym) w Dowództwie Okrętów Podwodnych Austro-Węgier.
Od 1 XII 1918 oficer zawodowy Polskiej MW, służył na jednostkach flotylli rzecznej w Toruniu, odszedł w stan spoczynku 30 IV 1927 jako komandor podporucznik. M.in. od 1 XII 1918 do 23 I 1920 referent do spraw ruchu technicznego Sekcji Marynarki Wojennej, od 24 I 1920 członek komisji odbiorczej do spraw zakupu materiałów Sekcji Technicznej, od 1 IV 1922 szef Służby Technicznej Flotylli Wiślanej, od 16 lutego do 16 kwietnia 1923 wykładowca w Szkole Marynarzy Specjalistów w Świeciu, następnie krótko pełnił obowiązki szefa Służby Technicznej Flotylli Wiślanej. Od 8 X1923 do maja 1926 kierownik Wydziału Mechanicznego Szkoły Specjalistów Morskich (SSM) i wykładowca w Oficerskiej Szkole Marynarki Wojennej. Od 9 V 1926 w Dywizjonie Ćwiczebnym jako oficer mechanik na ORP „Generał Haller”. W październiku tegoż roku ponownie odkomenderowany jako wykładowca do SSM. W związku z otrzymanym 2 III 1927 dyplomem mechanika I klasy, 23 marca tegoż roku awansowany na stanowisko kierownika portu i inspektora technicznego Żeglugi Wisła – Bałtyk sp. z o.o. w Tczewie.
Od 1 VIII 1928 pracował początkowo jako urzędnik kontraktowy w ► Radzie Portu i Dróg Wodnych (RPiDW) w ► II Wolnym Mieście Gdańsku (WMG), następnie inspektor techniczny. Zamieszkał we Wrzeszczu, przy Lindenstraße 6 (ul. Lipowa). Był aktywnym działaczem gdańskiej Polonii. Należał do ► Gminy Polskiej, był także długoletnim prezesem Towarzystwa Byłych Powstańców i Wojaków, Stowarzyszenia Byłych Oficerów Rezerwistów, opiekunem stowarzyszenia ► Gdańskiej Macierzy Szkolnej, Związku Harcerstwa Polskiego. Przed wybuchem II wojny światowej prowadził szkolenia pracowników Poczty Polskiej (zob. ► obrona Poczty Polskiej). Od rządu II Rzeczypospolitej Polskiej (RP) otrzymał tajne zlecenie opracowania projektu i wykonania instalacji elektrycznych w Wojskowej Składnicy Tranzytowej na ► Westerplatte. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. W 1939 – mimo otrzymania od znajomej niemieckiej rodziny Thamm ostrzeżenia o grożącym mu niebezpieczeństwie aresztowania – pozostał w Gdańsku.
25 VIII 1939 około godziny 8.30 aresztowany w czasie pełnienia obowiązków służbowych na polecenie radcy dr. Rudolfa Trögera, szefa gdańskiego Gestapo, i dostarczony do siedziby Prezydium Policji w Gdańsku. Zwolniony po interwencji komisarza generalnego RP (► Komisariat Generalny RP w II WMG), następnego dnia ponownie aresztowany razem z ► kmdr. Tadeuszem Ziółkowskim z powodu niewyrażenia zgody na wpuszczenie do portu pancernika ► „Schleswig-Holstein”. Podjęte przez komisarza generalnego RP w Gdańsku ► Mariana Chodackiego starania wymiany za szpiega niemieckiego, zakończyły się niepowodzeniem. Przetrzymywany w gdańskim więzieniu przy Schießstange (ul. Kurkowa, ► Areszt Śledczy), jesienią 1939 pracował w niemieckim gospodarstwie rolnym na Żuławach, następnie przetrzymywany był w ► obozie dla Polaków w Nowym Porcie, od początku stycznia 1940 w ► obozie Stutthof. Rozstrzelany w grupie 22 działaczy gdańskiej Polonii w lesie obok obozu.
Po ekshumacji w 1977 prochy wraz z innymi złożono w relikwiarzu pomnika Walki i Męczeństwa na terenie byłego obozu Stutthof. Na ► Cmentarzu Ofiar Hitleryzmu na Zaspie znajduje się jego symboliczny nagrobek. Żonaty był z Carlą z domu Brunner (7 IX 1890 – 1 IV 1966 Elbląg), córką komendanta Szkoły Morskiej w Puli, wysiedloną przez Niemców w 1940 z Gdańska do Generalnej Guberni. Mieli trójkę dzieci: Wandę (1914), Arnolda Karola Jana (13 V 1916 – 13 XI 1988 Elbląg), w 1936 maturzysty ► Gimnazjum Polskiego, lekarza, po wojnie obronnej we wrześniu 1939 jeńca Oflagu VII A Murnau (Bawaria) i Norberta (7 IX 1917 – 28 I 1980), po wojnie obronnej we wrześniu 1939 zbiegłego z niewoli i od 25 X 1939 ponownie w Gdańsku.
Jego nazwisko umieszczono na tablicy na Domu Harcerza (zob. ► Dwór Miejski), odsłoniętej 10 X 1981 i upamiętniającej gdańskich harcerzy poległych i pomordowanych podczas II wojny światowej.
