STOWARZYSZENIE NA RZECZ ZACHOWANIA ZABYTKÓW BUDOWNICTWA I SZTUKI GDAŃSKA
| < Poprzednie | Następne > |
STOWARZYSZENIE NA RZECZ ZACHOWANIA ZABYTKÓW BUDOWNICTWA I SZTUKI GDAŃSKA (Verein zur Erhaltung der Bau- und Kunstdenkmäler Danzigs), w pierwszym okresie używano też nazwy: Verein zur Erhaltung und Pflege der Bau- und Kunstdenkmäler Danzigs. Założone w 1900 (statut przyjęto 13 IX), z zarządem: przewodniczący, sekretarz, skarbnik oraz ich zastępcy. Pierwszym przewodniczącym (do 1907) był miejski inspektor budowlany Karl Kleefeld (po opuszczeniu Gdańska i przeniesieniu do Torunia – członek honorowy). Wśród członków stowarzyszenia znajdowali się przedstawiciele środowisk inteligenckich, przemysłowych i kupieckich. Po rozpoczęciu działalności Technische Hochschule Danzig (1904; THD) w zarządzie stowarzyszenia i wśród jego członków ważną rolę odgrywali profesorowie i asystenci Wydziału Architektury: Albert Carsten, Adalbert Matthaei (obaj piastowali urząd przewodniczącego), Carl Weber, Hermann Phleps. Wśród członków byli również urzędnicy administracji miejskiej i państwowej, np. Heinrich Ehlers (od 1903 nadburmistrz Gdańska), Karl Fehlhaber (miejski radca budowlany), Ernst Habermann (miejski radca budowlany), Richard Dähne (miejski inspektor budowlany), członek zamiejscowy Johann Hermann Georg Cuny (architekt i historyk sztuki, współtwórca Dworca Głównego). Należeli do niego też naukowcy (np. Paul Simson pełnił funkcję przewodniczącego i wiceprzewodniczącego), duchowni (np. Ernst Blech, Arthur Brausewetter), artyści (np. Wilhelm August Stryowski, August von Brandis), kolekcjonerzy (np. Lesser Giełdziński, Friedrich Basner), prywatni architekci (np. Adolph Bielefeldt, Curt Hempel z Drezna, projektant elewacji budynku Banku Gospodarki Żywnościowej), jubiler Erich Stumpf, dziennikarze, wydawcy, antykwariusze, prawnicy, lekarze. Do stowarzyszenia należały również kobiety (np. Emma, żona Friedricha Artura Basnera, Maria, córka Heinricha Ehlersa). W 1909 stowarzyszenie liczyło 134 członków, w 1912 – 178.
Zgodnie ze statutem stawiało sobie za cel ochronę zabytków architektury i sztuki, a także krajobrazu kulturowego historycznego obszaru miasta. Cele te realizowano poprzez udzielanie bezpłatnych porad inwestorom zamierzającym wznieść nowy budynek lub przebudować, rozbudować czy poddać zabiegom konserwatorskim budynek zabytkowy oraz poprzez monitorowanie rozwoju przestrzeni miejskiej; zadanie to powierzono wolontariuszom. Stworzyło Archiwum Konserwatorskie, złożone ze zdjęć zabytków zagrożonych zniszczeniem i przebudową (losy archiwum nie są znane). Zadaniem członków było pośredniczenie w przekazywaniu do zbiorów muzealnych i zbiorów THD detali architektonicznych i dzieł sztuki. Koncentrowało wysiłki na zachowaniu kamienic mieszczańskich, najbardziej zagrożonych zniszczeniem i niewłaściwymi przebudowami. W latach 1905–1909 trwała dyskusja na temat stworzenia wokół kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny obszernego, wolnego od zabudowy placu z założeniem zielonym, obejmującego obszar ograniczony ulicami: św. Ducha, Piwną, Krowią i Kleszą; przed wieżą zamierzano wyburzyć kamienice fragmentu północnej pierzei ul. Piwnej. Plac, wzorem placu wokół katedry w Kolonii, miał stanowić godne otoczenie monumentalnej bryły gdańskiej świątyni i przyczynić się do poprawy komunikacji na tym obszarze. Stowarzyszenie wypowiedziało się przeciwko tym planom, wspierając opinię konserwatora zabytków prowincji Bernharda Schmida i niektórych urzędników administracji budowlanej.
Zimą, początkowo dwa razy w miesiącu, a następnie raz, organizowano posiedzenia naukowe dostępne dla publiczności – odbywały się one np. w sali siedziby Związku Przemysłowego przy Heilige-Geist-Gasse 82 (ul. św. Ducha) czy w sali restauracji Paleschkego przy Hundegasse 96 (ul. Ogarna). W sezonie letnim organizowano zwiedzanie obiektów zabytkowych (np. Dworu Artusa, Dworu Bractwa św. Jerzego, kościoła św. Katarzyny, kościoła św. Jana, kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny). Organizowano objazdy naukowe (np. w 1912 do Kwidzyna, Chełmna, Świecia, Grudziądza, Gniewu). Stowarzyszenie przygotowywało wystawy, np. w Muzeum Miejskim w lutym 1909 (poświęcona gdańskiej architekturze ze szczególnym uwzględnieniem obiektów, które zostały zniszczone bądź przebudowane) i w maju tegoż roku w pomieszczeniach Danziger Privat-Actien-Bank przy Langgasse 34 (ul. Długa; pokazywano eksponaty rzemiosła artystycznego ze zbiorów prywatnych). Wydawało publikacje: Ernsta Blecha Danzig als Kunststätte (1904), Georga Cuny’ego Danzigs Kunst und Kultur im 16. und 17. Jahrhundert (1910); w 1909 wsparło wydanie rozprawy doktorskiej Felixa Gentzena o gdańskich domach galeriowych i czynszowych: Die Kanzelhäuser und ähnliche Miethäuser Alt-Danzigs. Plany wydania monografii Domu Uphagena i serii publikacji zawierających rysunki inwentaryzacyjne gdańskich budowli, wykonywane podczas zajęć na Wydziale Architektury THD, nie doszły do skutku. Ochronę zabytków popularyzowało także poprzez wydawanie pocztówek z gdańskimi zabytkami, opatrzonych krótkimi komentarzami. W 1902 zorganizowało konkurs architektoniczny, mający na celu pozyskanie projektów fasad nowo wznoszonych domów w obrębie historycznej zabudowy miasta (projekty pokonkursowe opublikowano w pracy: Fassaden – Entwürfe für Danzig. Das Ergebnis des Wettbewerbs ausgeschrieben durch den Verein zur Erhaltung und Pflege der Bau- und Kunstdenkmäler in Danzig). W 1910 stowarzyszenie współorganizowało w Gdańsku ogólnoniemiecki XI Dzień Opieki nad Zabytkami. Najważniejszym sukcesem stowarzyszenia była ochrona w 1912 przed przebudową Domu Angielskiego, kiedy to zorganizowało publiczną zbiórkę pieniędzy wśród gdańszczan (w osiem dni zebrano 25 600 marek) i oddało na ten cel wszystkie własne środki finansowe (w tym także pozyskane na zakup własnej siedziby, w sumie 7000 marek), resztę wyasygnowano z kasy miasta; odtąd kamienica przeszła na własność gminy.
Po utworzeniu II Wolnego Miasta Gdańska (WMG) stowarzyszenie przekształcono w Zrzeszenie na rzecz Zachowania Zabytków Budownictwa i Sztuki (Vereinigung zur Erhaltung der Bau- und Kunstdenkmäler), utworzone 28 XI 1920, działające w ramach Niemieckiego Związku Ojczyźnianego Gdańsk (Deutscher Heimatbund Danzig) z siedzibą przy Langgasse 40 (ul. Długa), w Danziger Verlagsgesellschaft (Gdańskie Towarzystwo Wydawnicze Paula Rosenberga). Zrzeszenie realizowało społeczne działania mające na celu ochronę zabytków z terenów II WMG. Przewodniczącym był między innymi Otto Kloeppel, wśród członków znajdowali się urzędnicy budowlani, prywatni architekci, profesorowie THD oraz miłośnicy sztuki. W 1926 zrzeszenie liczyło około 100 członków. Prowadziło wykłady (niekiedy wspólnie ze Stowarzyszeniem Architektów), objazdy terenowe, współorganizowało wystawy. Do najważniejszych osiągnięć należało między innymi zachowanie Stągwi Mlecznych oraz współdziałanie na rzecz powołania Państwowego Muzeum Krajowego Historii Gdańska w Pałacu Opatów w Oliwie.
