KOLONIE
| < Poprzednie | Następne > |
KOLONIE (Laubenkolonien), niewielkie osiedla mieszkaniowe budowane na przełomie XIX i XX wieku oraz w okresie II Wolnego Miasta Gdańska (WMG) na ówczesnych obrzeżach lub niezagospodarowanych terenach (nieużytkach) wewnątrz miasta z przeznaczeniem dla niezamożnych mieszkańców. Pierwszymi koloniami w Gdańsku były osiedla zbudowane w Młyniskach przez właściciela stoczni Ferdinanda Schichaua: Kolonia Schichaua (Schichau-Kolonie, przy obecnej ul. Marynarki Polskiej, jej pozostałość wyburzono w końcu 2011) i Nowa Kolonia Schichaua (Neue Schichau-Kolonie istniejące do dziś budynki przy obecnej ul. Twardej). W latach 1907–1913 w pobliżu Nowych Szkotów wzniesiono Kolonię (Reichskolonie).
Główny rozwój kolonii nastąpił po I wojnie światowej, powodem była trudna sytuacja ekonomiczna oraz rosnąca popularność idei dr. Daniela Moritza Schrebera (1808–1861), niemieckiego lekarza, który propagował pracę fizyczną i ruch w otoczeniu przyrody jako remedium na ciasną zabudowę ówczesnych miast i brak przestrzeni dla sportu i zabawy. W 1864 jego zwolennicy założyli w Lipsku pierwszy Związek Schreberowski (Schreberverein) zajmujący się wykupem bądź dzierżawą terenów podmiejskich, na których urządzano tzw. ogrody schreberowskie (Schrebergärten), odpowiednik obecnych pracowniczych ogrodów działkowych – z tą różnicą, że nie służyły wyłącznie do rekreacji, lecz stanowiły przede wszystkim miejsce legalnego zamieszkania.
Pierwsze tego typu ogrody w Gdańsku powstały w 1908 w Starych Szkotach. Kolonie cieszyły się poparciem władz, które widziały w nich sposób na poprawę sytuacji mieszkaniowej oraz źródło zaopatrzenia w tanią pozakartkową żywność w czasie I wojny światowej i w pierwszych latach powojennych. W 1938 w Gdańsku było 29 kolonii, znajdujących się (oprócz Starych Szkotów) na stokach Grodziska i Biskupiej Górki, na Siedlcach i Oruni, w Letnicy, Dolnym Wrzeszczu i Olszynce. Kolonie nosiły nazwy kojarzące się z radością, spokojem i szczęściem, np. Sonnenland (Kraj Słońca), Erdenglück (Szczęście Ziemi), Frühlingslust (Radość Wiosny), Abendfrieden (Spokój Wieczoru) lub Erntedank (Dożynki); na tej ostatniej jedną z ulic upamiętniono dr. Schrebera (Dr.-Schreber-Weg, obecna ul. Żniwna). Właścicielem gruntów większości kolonii był Senat II WMG, którego organem był Urząd Majątku Ziemskiego (Grundvermögensamt Danzig) przy Jopengasse 52 (ul. Piwna); przeciętna wielkość działki wynosiła około 500 m². Zabudowania stanowiły własność kolonistów, zrzeszonych w Związku Kolonistów WMG (Verband der Laubenkolonisten der Freien Stadt Danzig), którego zebrania, uroczystości i zabawy odbywały się w świetlicach lub placach stanowiących wspólną część i ośrodek każdej kolonii. W latach 1928–1940 związek ten wydawał pismo „Danziger Kleingärtner”.
Po II wojnie światowej kolonie utraciły odrębny status prawny; zasiedlone przez nowych – z reguły również uboższych – mieszkańców, zachowały swój na wpół wiejski charakter. Większość z nich, pod zmienionymi nazwami, istnieje do dziś (w Gdańsku jest obecnie 17 ulic z nazwą kolonii; dwie kolejne stanowią polskie nazwy kolonii bez pierwszego członu); niektóre stały się – często willowymi – częściami swoich dzielnic. Najbardziej znane po 1945 kolonie to: Anielinki, Jordana, Ochota, Praca, Spójnia, Studentów, Uroda, Zręby.
