JANION MARIA, historyczka literatury, profesor
| < Poprzednie | Następne > |
MARIA JANION (24 XII 1926 Mońki – 23 VIII 2020 Warszawa), historyczka literatury, krytyczka literacka, wykładowczyni akademicka. Podczas II wojny światowej przebywała w Wilnie. Maturę zdała eksternistycznie w Toruniu (1945). Studia polonistyczne rozpoczęła w 1945 na Uniwersytecie Łódzkim, ukończyła w 1951 na Uniwersytecie Warszawskim (UW). W latach 1951–1952 asystentka na UW, w 1955 otrzymała stopień kandydata nauk filologicznych w Instytucie Badań Literackich (IBL). W 1963 otrzymała tytuł profesora nadzwyczajnego, w 1973 profesora zwyczajnego.
W 1957 rozpoczęła współpracę z Wyższą Szkołą Pedagogiczną w Gdańsku. Z uczelni tej została zwolniona na fali represji po marcu 1968. Po powstaniu w 1970 Uniwersytetu Gdańskiego (UG) rozpoczęła pracę w Instytucie Filologii Polskiej UG. Zwolniona po wprowadzeniu stanu wojennego, ponownie zatrudniona w roku akademickim 1983/1984. Seminaria na UG prowadziła do 1990 roku.
W okresie współpracy z gdańską uczelnią pracowała w IBL, w 1981 podjęła też wykłady na UW. Na UG od lat 70. kontynuowała wykłady i seminaria wprowadzające nową jakość do systemu nauczania na polskich uczelniach. Zajmowała się emancypacją jednostki, kwestią inności, wykluczenia. Studenci zabierający głos na jej zajęciach mieli prawo do podkreślania swojej indywidualnej wrażliwości, w opozycji do wartości uniwersalistycznych, jakie eksponowano na innych seminariach. Według określenia jej samej zasady współpracy ze studentami obowiązujące na jej seminariach miały umożliwić przekroczenie barier naukowości i korporacyjności nauki oraz zakwestionowanie obowiązującej postaci naukowości.
Rezultatem gdańskich seminariów była opracowywana we współpracy z naukowcami i studentami seria „Transgresje”, ukazująca się w latach 80. XX wieku. W kolejnych tomach – Galernicy wrażliwości, Odmieńcy, Osoby, Maski, Dzieci – publikowane były, często po raz pierwszy w Polsce, teksty autorów zachodnich, a także jej wykłady oraz rozprawy i wypowiedzi uczestników seminariów. Tomy „Transgresji” obrazują przełom w sposobie nauczania humanistyki, możliwy dzięki erudycji i rozległej wiedzy prowadzącej seminaria, a także jej otwartości na takie dyscypliny jak film, malarstwo, teatr; na tematy dotąd niepoddawane interpretacji.
Dorobek naukowy obejmuje kilkaset rozpraw i książek. Oprócz pracy badawczej poświęciła się także działalności edytorskiej, redakcyjnej i pedagogicznej. Skupiała wokół siebie młodych naukowców; wśród nich znaleźli się między innymi współorganizatorzy cyklu „Transgresje”: Stefan Chwin, Zbigniew Majchrowski, Stanisław Rosiek. Głównym obszarem jej zainteresowań był polski romantyzm oraz jego wpływ na polską kulturę XX i XXI wieku, ale zajmowała się również między innymi twórczością pisarzy francuskich od Oświecenia do współczesności, Johanna Wolfganga Goethego, Güntera Grassa. Interesowała się twórczością feministyczną, postmodernizmem. W pracy badawczej wykorzystywała inne dziedziny nauki, jak antropologia, socjologia, filozofia; odwoływała się do strukturalizmu i hermeneutyki.
Wydała między innymi: Zygmunt Krasiński, debiut i dojrzałość (1962), Romantyzm. Studia o ideach i stylu (1969), Humanistyka: Poznanie i terapia (1974), Życie pośmiertne Konrada Wallenroda (1990), Kobiety i duch inności (1996), Do Europy tak, ale razem z naszymi umarłymi (2000), Niesamowita Słowiańszczyzna: fantazmaty literatury (2006), Bohater, spisek, śmierć: wykłady żydowskie (2009). Praca Romantyzm, rewolucja, marksizm (1972) nosi podtytuł Colloquia gdańskie i jest dedykowana „Uniwersytetowi Gdańskiemu w pierwszym roku jego istnienia”. Książka Gorączka romantyczna (1975) została w 2007 wznowiona przez gdańskie wydawnictwo słowo/obraz terytoria. To samo wydawnictwo wznowiło w 2001 Romantyzm i historia (1978); w 2002 wydało monografię Wampir: biografia symboliczna, a w 2004 – Romantyzm i egzystencja. Fragmenty niedokończonego dzieła.
Otrzymała między innymi Nagrodę im. A. Brücknera (1962), Nagrodę Sekretarza Naukowego PAN (1977 i 1979), Nagrodę Wielkiej Fundacji Kultury (1998), Złoty Medal Zasłużony Kulturze – Gloria Artis (2007), specjalny Paszport „Polityki” dla kreatora kultury (2007), Nagrodę Specjalną Kongresu Kobiet (2010), francuski Narodowy Order Zasługi (2012). W 1994 Uniwersytet Gdański nadał jej tytuł doktora honoris causa.
