SCHÜTZ PAUL, proboszcz kościoła św. Antoniego Padewskiego

Aktualna wersja na dzień 09:06, 8 maj 2023

Ksiądz Paul Schütz

Uroczystości 50-lecia kapłaństwa księdza Pawła Schütza w kościele Gwiazdy Morza, Sopot 1961

PAUL (PAWEŁ) SCHÜTZ (15 X 1887 Sulęczyno – 8 IV 1968 Sopot), proboszcz kościoła św. Antoniego Padewskiego w Gdańsku-Brzeźnie. Pochodził z wielodzietnej rodziny niemieckiego nauczyciela Adalberta i Kaszubki Anny z domu Jereczek. Brat Franciszka (1884 – około 1945), księdza katolickiego, kapelana garnizonowego w Grudziądzu, nauczyciela gimnazjum w Pile i radcy szkolnego, Wojciecha nauczyciela, księży Leona i Antoniego oraz Teodora, Klary, Heleny, Anny i Zofii. Znał język polski.

Od 1898 do 1903 uczeń Collegium Marianum w Pelplinie, uczył się w Królewskim Gimnazjum Katolickim w Chojnicach (Königliche Katholische Gymnasium zu Konitz), gdzie w 1907 zdał maturę. W 1911 ukończył naukę w Seminarium Duchownym w Pelplinie. 2 IV 1911 przyjął święcenia kapłańskie w katedrze pelplińskiej, po których został wikarym w Tucholi.

W latach 1913–1921 katecheta w Królewskim Seminarium Nauczycielskim w Gdańsku- Wrzeszczu, z przerwą w okresie I wojny światowej, kiedy służył w armii niemieckiej (odznaczony Krzyżem Żelaznym I i II klasy). W 1921 kuratus (rektor lub wikariusz, opiekujący się kościołem filialnym) w Gdańsku-Brzeźnie, od 1 V 1921 odprawiał msze w sali gimnastycznej miejscowej szkoły powszechnej, od października 1921 w tamtejszym Domu Zdrojowym. W latach 1922–1923 wybudował w Brzeźnie kościół św. Antoniego Padweskiego, powołał także spółdzielnię mieszkaniową dla ubogich rodzin rybaków (wybudowano dwa budynki przy Dorotheenstrasse (ul. Emilii Plater)). 10 IV 1923 odprawił pierwszą mszę w nowo wybudowanym kościele, do końca roku urządził cmentarz katolicki w Brzeźnie przy Ostseestrasse (al. Hallera), rok później wprowadził się do plebanii. 20 II 1929, w chwili erygowana parafii w Brzeźnie, mianowany został jej proboszczem tytularnym. Prace związane z budową kościoła opisał w książce „Kennst du deine Kirche?” (Danzig, 1922). Publikował również na łamach „St. Adalbertus-Kalender”.

W latach 1935–1938 wicedziekan Dekanatu Gdańsk II. Po ustąpieniu w 1938 ze stanowiska biskupa gdańskiego Eduarda O’Rourke wysuwany był przez gdańskie duchowieństwo katolickie i Senat II Wolnego Miasta Gdańska na jego następcę. Ostatecznie jednak biskupem został ks. Carl Maria Splett. Funkcję proboszcza parafii w Brzeźnie pełnił do 17 X 1938. Decyzją biskupa Carla Spletta z 8 XI 1938 otrzymał nominację na proboszcza parafii Gwiazdy Morza w Sopocie i dziekana dekanatu Sopot. 23 XI 1938, na pożegnalnym spotkaniu z parafianami w Brzeźnie powitany został oklaskami, tak przez parafian niemieckich jak i polskich. Mówiono o nim, że był bardziej księdzem niż Niemcem. Przy przyjmowaniu przez niego sopockiej parafii wydzielono z niej nową, zakupując połowę domu przy obecnej ul. 3-go Maja 8, na parterze którego urządzono kaplicę św. Michała. 23 XI 1938 odbyło się uroczyste powitanie nowego proboszcza w kościele Gwiazdy Morza w Sopocie. W latach 1938–1945 dziekan Dekanatu Gdańsk II.

Po aresztowaniu 1 IX 1939 ks. Bronisława Komorowskiego i przeznaczeniu zawiadywanego przez niego kościoła św. Stanisława Biskupa Męczennika w Gdańsku-Wrzeszczu na wojskową halę samochodową, ocalił od zniszczenia i przeniósł do sopockiego kościoła między innymi komplet szat liturgicznych koloru złotego (zakupionych na prymicje ks. dra Antoniego Liedtke z Pelplina), figury św. Antoniego i Matki Bożej, relikwiarz bł. Bronisławy oraz marmurową tablicę pamiątkową (powróciły na swoje miejsce w 1972).

W 1940 planował rozbudowę kościoła Gwiazdy Morza: połączenie czterech par okien w jedno duże, zlikwidowanie części balkonów tak dalece jak to umożliwiała statyczność budowli, zamianę konstrukcji sufitu na płaską, zainstalowanie elektrycznego ogrzewania, wprowadzenie napędu elektrycznego dzwonów, wykonanie nowego, stalowego ogrodzenia. Plany te zostały odrzucone z adnotacją, że zezwolenie zostanie wydane po zakończeniu wojny.

Udzielał wsparcia kapłanowi sopockiej Polonii, ks. Jerzemu Majewskiemu, po jego aresztowaniu 19 XI 1940 podejmował bezskuteczne starania o jego uwolnienie, zaś po jego śmierci w KL Dachau spowodował sprowadzenie do Sopotu urny z prochami, którą uroczyście, przy udziale sopockich katolików, pochował 30 VIII 1942 na sopockim Cmentarzu Katolickim. W czasie wojny nie respektował zakazu spowiedzi po polsku i w tajemnicy umożliwiał spowiadanie się w tym języku polskim katolikom.

27 III 1945, wraz z pomagającym mu wikarym, ks. Van Bleriq'iem, aresztowany przez władze rosyjskie. Wobec braku zastrzeżeń czy oskarżeń wobec ich wojennej działalności, obaj zostali zwolnieni 29 marca. Po przejęciu w kwietniu 1945 władzy w Sopocie przez urzędy polskie otrzymał zakaz głoszenia kazań w języku niemieckim i polecenie usunięcia z kościoła wszystkich napisów w tym języku. 14 XI 1945, zgodnie z poleceniem administrator apostolskiego diecezji gdańskiej (i chełmińskiej), ks. Andrzeja Wronki, parafię w Sopocie przejął ks. Władysław Łęga. Pozostał w Sopocie na plebanii i jako samodzielny kapłan pełnił funkcję rektora kaplicy Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej przy ul. Powstańców Warszawy (1945–1968).

Radca Honorowy Diecezji Gdańskiej (1961). Posiadał honorowy tytuł Szambelana Jego Świątobliwości (1964). Pochowany na Cmentarzu Katolickim w Sopocie. JANSZ







Bibliografia:
Archiwum Parafii Gwiazdy Morza w Sopocie, Kronika Parafialna (1901–2014).
Archiwum Diecezjalne w Pelplinie, Collegium Marianum Pelplin, t. 2, Księga uczniów 1858–1920.
Andrzejewski Marek, Dzieje Sopotu w latach 1920–1945, w: Dzieje Sopotu do roku 1945, red. Błażej Śliwiński, Gdynia 1998.
Cabała Tadeusz, Historia wierzeń i religii w Sopocie, Sopot 2006.
Cisłak Jerzy, Historia kościoła i parafii Najświętszej Marii Panny Gwiazdy Morza w Sopocie, Sopot 2002.
Erb Gerhard, Bischof von Danzig in schwerer Zeit Carl Maria Splett, Düsseldorf 2006.
Leksykon kapłanów wyświęconych w latach 1869–1945 pracujących w diecezji gdańskiej, oprac. Maciej Kwiecień, Gdańsk 2014.
Mamuszka Franciszek, Sopot. Szkice z dziejów, Wrocław 1975.
Mamuszka Franciszek, Kronika życia polskiego w Sopocie na przestrzeni wieków, Gdańsk 1990.
Mross Henryk, Słownik biograficzny kapłanów diecezji chełmińskiej wyświęconych w latach 1821–1920, Pelplin 1995.
Plenkiewicz Maciej, Kościół katolicki w Wolnym Mieście Gdańsku 1933–1939, Bydgoszcz 1980.
Pawłowicz Zygmunt, Historia parafii św. Antoniego w Gdańsku-Brzeźnie, Gdańsk 1985.
Pawłowicz Zygmunt, Stowarzyszenia kościelne i bractwa w parafii św. Antoniego w Gdańsku-Brzeźnie w latach 1922–1945, „Miesięcznik Archidiecezji Gdańskiej” 1994, nr 7–9.
Stachnik Richard, Danziger Priesterbuch 1920–1945; 1945–1965, Bonn 1965.
Stanke Marianne, Collegium Marianum in Pelplin, Schüllerverzeichnis 1858–1920, Bonn 1999.