KONWISARSTWO
| < Poprzednie | Następne > |
KONWISARSTWO, gałąź rzemiosł odlewniczych zajmująca się wyrobem przedmiotów z cyny. Najstarsza wzmianka o działalności konwisarzy w Gdańsku pochodzi z 1359 roku. Zrzeszeni byli w cechu z ludwisarzami i kotlarzami ( cechy), od około połowy XVII wieku do roku 1816 wyłącznie z ludwisarzami. Praca mistrzowska (majstersztyk) polegała na wykonaniu konwi, flaszy i półmiska wraz z glinianą formą.
Największy rozkwit w 2. połowie XVI i 1. połowie XVII wieku, liczba czynnych warsztatów doszła do około 30. Od lat 80. XVIII wieku nastąpił stopniowy spadek produkcji związany z konkurencją masowo wytwarzanych naczyń z porcelany i fajansu. Ostatnie nazwisko wpisano do Księgi Mistrzów w roku 1811, w 1816 dokonano ostatniego wpisu składki wniesionej do kasy cechu przez dwóch mistrzów. W XIX wieku nieliczni konwisarze działali w ramach organizacji skupiającej rzemieślników różnych specjalności (w 1830: jedno nazwisko w spisie członków) lub branż pokrewnych (statuty z 1884 i 1889).
W XIV–XIX wieku w ramach organizacji cechowej działało około 200 konwisarzy, działali również niezrzeszeni (tzw. partacze), w Starych Szkotach, Chmielnikach, Zaroślaku oraz w klasztorze Karmelitów. Niekiedy pozacechowa produkcja drobnych przedmiotów z cyny była legalizowana przez władze Gdańska (łyżki, nakrętki do butelek – odrębna organizacja cechowa, statut w 1677). Duża liczba warsztatów konwisarskich w Gdańsku w porównaniu z innymi miastami w Polsce świadczy o dominującej pozycji gdańskiego ośrodka. Konkurencja (partacze, nielegalny import zaawansowanych gatunkowo wyrobów angielskich) sprzyjała utrzymaniu wysokiej jakości produkcji. Obejmowała ona nie tylko typowe wyroby konwisarskie: naczynia stołowe (konwie, dzbany, flasze, półmiski, talerze, kubki, kufle, miarki, łyżki, maselnice), naczynia dla cechów i ratuszy (wilkomy i konwie cechowe, talerze do tytoniu, kubki cechów i bractw kurkowych, dzbany dla ratuszy, między innymi konew cechu gdańskich piekarzy Beniamina Pewesa z 1718, obecnie w Kunstgewerbemuseum der Stadt Köln; cztery dzbany dla Rady Miejskiej Tarnowa Assmusa Viriana z 1639, obecnie w Muzeum Okręgowym w Tarnowie i Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie), naczynia liturgiczne i sprzęty kościelne (luterańskie dzbany liturgiczne, ampułki, krucyfiksy, lichtarze, wazoniki ołtarzowe, misy i dzbany chrzcielne, lawaterze i inne), talerze i półmiski dekoracyjne (z rytowaną dekoracją roślinną lub figuralną), ale także monumentalne realizacje o wysokich walorach artystycznych, wymagające rozbudowanego warsztatu i doskonałego opanowania rzemiosła (między innymi lada bufetowa w Dworze Artusa; sarkofagi dla dworu królewskiego i dworów książęcych).
W gdańskich warsztatach konwisarskich powstało prawdopodobnie siedem sarkofagów królewskich z katedry na Wawelu: Zygmunta II Augusta (konwisarz FVA, 1572), Stefana Batorego ( Daniel Gieseler I, 1587), Anny Jagiellonki (1596), Anny Austriaczki (1598/1599), Konstancji Austriaczki (1632/1633), Zygmunta III Wazy (1632/1633), Aleksandra Karola Wazy (1634/1635) oraz sarkofagi księżnej szczecińskiej Anny Croy i jej syna Ernesta Bogusława Croya z kościoła św. Jacka w Słupsku ( Salomon Gieseler, około roku 1661 i 1684).
Liczba zachowanych zabytków, pochodzących głównie z 2. połowy XVII i z XVIII wieku, jest znikoma w stosunku do poświadczonej wielkości produkcji, co uniemożliwia uchwycenie odrębności poszczególnych warsztatów. Cechy lokalne występują w dwóch typach wyrobów: dzbanach i świecznikach. Największą, reprezentatywną kolekcję gdańskiej cyny posiada Muzeum Narodowe; mniejsze zespoły lub pojedyncze obiekty znajdują się między innymi w posiadaniu Muzeum Okręgowego w Toruniu, Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku, Muzeum w Lęborku, Muzeum w Tarnowie, Muzeum Okręgowego im. L. Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Muzeum Historycznego Miasta Gdańska, Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Zamkowego w Malborku, Muzeum Diecezjalnego w Płocku, Kunstgewerbemuseum der Stadt Köln, Kansallismuseo w Helsinkach, Groningen Museum w Brugii oraz w zbiorach prywatnych.
