CHODOWIECKI DANIEL, malarz, rysownik, patron gdańskiej ulicy

Wersja z 17:10, 19 kwi 2023

Daniel Chodowiecki, autoportret, 1759

Daniel Chodowiecki

Daniel Chodowiecki

Daniel Chodowiecki, portret żony

Fragment strony z księgi chrztów kościoła św. Piotra i Pawła z metryką Daniela Chodowieckiego (w rubrykach wymienieni: chrzczony, jego ojciec, matka i rodzice chrzestni)

DANIEL CHODOWIECKI (16 X 1726 Gdańsk – 7 II 1801 Berlin), malarz, rysownik, patron gdańskiej ulicy. Wnuk Christiana Sereniusa Chodowieckiego (zm. 1709, podczas wielkiej epidemii dżumy) z wielkopolskiej kalwińskiej rodziny szlacheckiej, przybyłego około 1680 do Gdańska z Torunia i parającego się handlem przyprawami korzennymi. Zamieszkały także w Gdańsku od 1702 jego młodszy brat Johann Serenius (zm. 1726), po studiach w Amsterdamie, Oxfordzie i Londynie został rektorem szkoły św. Piotra i Pawła (wcześniej był rektorem szkoły w wielkopolskim Lesznie).

Ze związku Christiana Sereniusa z Sophie von Gent narodziło się pięcioro dzieci, najmłodszym był, kontynuujący początkowo zawód ojca, a następnie kupiec zbożowy Gottfried Chodowiecki (ochrzczony 17 III 1698 Gdańsk – pochowany na cmentarzu kościoła Bożego Ciała 27 IV 1740 Gdańsk), który 31 VIII 1774 otrzymał obywatelstwo gdańskie. 12 IX 1774 poślubił on Marie Henriette z domu Ayrer (około 1702 – pochowana 5 VI 1779 Gdańsk), córkę pochodzącego z Lipska gdańskiego kupca i złotnika Daniela Adriana Ayrera (około 1667 – pochowany 21 II 1732 Gdańsk) i Jeanne-Louise de Vaillet (pochowana 7 VI 1748 Gdańsk) z rodziny francuskich hugenotów (kalwinów). Ze związku tego pochodzili Ludovica Elisabeth Concordia zwana Luisą (1725 Gdańsk – 1785 Berlin), Daniel, Gotfryd Samuel (1728 Gdańsk – 1781 Berlin), Sara Henrietta (1730 Gdańsk – 1800 Berlin), Michael Alexander (1732 Gdańsk – 1745 Gdańsk) i niepełnosprawny umysłowo Nathaniel Antoine (Gdańsk 1734 – 1775 Berlin, szpital), przebywający pod opieką Daniela.

Miejsce urodzenia. 22 VIII 1780 Christian Nathanael Feldhauer kupił dom Daniela Chodowieckiego przy Heilige-Geist-Gasse 54 ( ul. św. Ducha). Z biegiem lat utrwaliło się przekonanie, że jest to miejsce urodzenia Daniela. Jak dowiodły badania Jerzego Mariana Michalaka, pięćdziesięcioczteroletni artysta i jego młodszy brat Samuel Gottfried (30 I 1728 Gdańsk – 1781 Berlin) otrzymali ten dom w spadku po siostrze ich matki Susanne Justine Ayrer (pochowana 7 XII 1779 Gdańsk), ostatniej spadkobierczyni Daniela Adriana Ayrera. Wszystkie dzieci Gottfrieda Chodowieckiego urodziły się w położonym naprzeciwko domu szewca Martina Godowa (około 1690 – pochowany 24 IV 1750 Gdańsk) przy ul. Grobla I (zapewne pod nr 7). To stamtąd 23 IV 1740 przeniesiono zwłoki Gottfrieda Chodowieckiego do grobu rodziny Ayrerów na cmentarzu kościoła Bożego Ciała. Jakiś czas po pogrzebie wdowa z dziećmi zamieszkała w domu jej matki Jeanne-Louise przy Heilige-Geist-Gasse (ul. św. Ducha, obecnie w ciągu zabudowy między ul. Krowią i Mokrą). JMM

Twórczość. Jednym z pierwszych dzieł Daniela Chodowieckiego był mały portret Stanisława Leszczyńskiego z 1734. Po śmierci ojca podjął pracę w firmie korzennej ciotecznej babki Suzanne Bröllmann (wdowy po Nicolausie, szwagrze babki ojczystej Sophii von Gent i swoim ojcu chrzestnym). W 1743 wyjechał na stałe do Berlina, gdzie w firmie handlu artykułami gospodarstwa domowego wuja Antona Adriana Ayrer (zm. 1764) już wcześniej pracował jego młodszy brat Gotfryd Samuel. Do 1754 również zatrudniony u wuja, wykonywał scenki na tabakierach i innych drobnych przedmiotach, następnie pracował dla gminy hugenockiej w Berlinie. Przełomowym dziełem było Pożegnanie Calasa z rodziną z 1767, które zwróciło na niego uwagę. Prawdziwe sukcesy odniósł jako autor rycin. Specjalizował się w studiach z natury, portretach i scenach życia codziennego, wiele tematów oscylowało wokół motywów polskich. Wykonał liczne prace dla drukarstwa, między innymi w kalendarzach. Pozyskał tak dużo zleceń, że zaczął zatrudniać grupę współpracowników. Brał udział w pracach berlińskiej Akademie der Künste und mechanischen Wissenschaften; od 1790 był jej wicedyrektorem, a od 1797 dyrektorem.

Dla dziejów Gdańska duże znaczenie historyczne mają jego ilustracje z Die Reise von Berlin nach Danzig (Dziennik podróży do Gdańska, Berlin 1773), przedstawiające codzienne życie gdańszczan. Został on napisany w 1773 podczas krótkiego (czerwiec – sierpień) pobytu artysty w tym mieście. W Gdańsku przebywał również w lipcu 1780 w celach załatwienia formalności spadkowych i zabrania do Berlina niezamężnych sióstr Luisy i Henrietty. Z prac Chodowieckiego zachowało się do dzisiaj około 4000 rysunków, 2000 rycin i około 30 obrazów. PP

Od 13 VII 1755 był żonaty z Jeanne-Maie Barez (1728–1875), z francuskiej rodziny hugenockiej osiadłej w Berlinie, córkę hafciarza złotem Jeana Bareza i Jeanne Givery, w domu której zamieszkał. Ojciec Jeanne (1761–1830), Susanne (1763–1819), Louisa Wilhelma (1765–1805), Henriego Isaaca (1767–1830) i Justiny Henrietty (1770–1818).

Jego płaskorzeźbowy wizerunek umieszczono w wykuszu na elewacji budynku banku przy ul. Okopowej 1 (wraz z innym zasłużonymi dla Gdańska postaciami). W okresie II Wolnego Miasta Gdańska,w 1926, na domu, w którym mieszkał zawieszono upamiętniającą go tablicę (zniszczona w 1945), jego imię, Chodowiecki-Weg (obecnie Chodowieckiego), otrzymała jedna z ulic Wrzeszcza. Nosi je do dziś (wchodzi w skład dzielnicy Aniołki). Nosi je również założona przez Güntera Grassa w 1992 fundacja kulturalna: Daniel-Chodowiecki-Stiftung, między innymi przyznająca nagrody twórcom grafiki i rysunku z Polski oraz Niemiec.

W latach 80. XX wieku noszono się z zamiarem upamiętnienia w Gdańsku jego postaci nową tablicą pamiątkową. Projekt przygotował rzeźbiarz Zygfryd Korpalski, tekst konsultował Andrzej Januszajtis. Zgody na jej powstanie nie wyraziła cenzura z powodu niemieckobrzmiącego imienia ojca i panieńskiego nazwiska matki, jak i miejsca śmierci malarza (Berlin). Nie pomogło cytowanie fragmentu jednego z jego listów: „Za zaszczyt sobie mienię być prawdziwym Polakiem, chociaż jako pierwszy z Chodowieckich w Niemczech osiadłem”. Od 26 II 2011 jego imię nosi gdański tramwaj typu PESA Swing 120NaG nr 1018. BŚ

Bibliografia:
Daniela Chodowieckiego dziennik z podróży do Gdańska z 1773 roku, opracowała Małgorzata Paszylka, Gdańsk 2002.
Michalak Jerzy M., Przy której uliczce stał dom rodzinny Daniela Chodowieckiego?, w: Gdańszczanin w Berlinie. Daniel Chodowiecki i kultura 2. połowy XVIII wieku w Europie Północnej, red. Edmund Kizik, Ewa Barylewska-Szymańska, Wojciech Szymański, Gdańsk 2002.