HALA TARGOWA
| < Poprzednie | Następne > |
HALA TARGOWA, na pl. Dominikańskim, między ul. Pańską, Podwalem Staromiejskim i Lawendową, na terenie cmentarza z XI wieku, następnie pierwszego kościoła św. Mikołaja, funkcjonującego od końca XII do początku XIV wieku, potem klasztoru dominikanów, działającego od XIV wieku do 1813. Po jego zniszczeniu był tam plac ćwiczeń wojskowych oraz od 1835/1840 targowisko. Zbudowana w latach 1894–1896 według projektu Karla Fehlhabera (koszt 430.000 marek), miała zlikwidować handel uliczny. Została oddana do użytku 3 VIII 1896, jednocześnie zamknięto wszystkie targi na Starym i Głównym Mieście (z wyjątkiem Targu Rybnego). Była otwarta przez sześć dni w tygodniu od godziny 5.00 (lato) lub 6.00 (zima) do 20.00 (latem z przerwą obiadową od 13.00 do 17.00), a w soboty do 21.30.
Jednokondygnacyjnemu, podpiwniczonemu budynkowi (wysokość 15 m, powierzchnia 4714 m²) nadano cechy modernizującego baroku. Otwartą wewnątrz kratownicową konstrukcję dachową wsparto na 22 żeliwnych słupach w dwóch rzędach. W słupach zamontowano panewki (stosowane w mostach i wiaduktach), które przy niskich temperaturach i kurczeniu się słupów pozwalały zachować stabilność konstrukcji. Wyznaczone słupami trzy trakty (środkowy – szerszy i wyższy, oświetlony w partii dachowej rzędami okien) przeznaczono na 188 stoisk handlowych w formie drewnianych kiosków i stołów (76 stoisk mięsno-wędliniarskich, 64 owocowo-warzywne, 22 nabiałowe, 16 rybnych, 10 z pieczywem). Były tu również pomieszczenia administracyjne, kuchnie, posterunek policji, toalety. Na zewnątrz, wokół hali, umieszczono 627 stoisk owocowo-warzywnych (tzw. zielony rynek), zezwalając na handel w środy i soboty. Elewacje były licowane cegłą, zakończone ścianką attykową i wielobocznymi wieżyczkami w narożnikach; miały trójdzielne, półkoliste okna. Bramy umieszczono na przestrzał, w osiach budynku, opatrzono od zewnątrz herbem Gdańska; wschodnią i zachodnią flankowały wieloboczne wieżyczki, północną i południową – pseudoprzypory i wieżyczki nadwieszone; wewnątrz umieszczono wiatrołapy. Na przełomie lat 30. i 40. XX wieku usunięto neomanierystyczne, drewniane, kryte blachą zwieńczenia wieżyczek, wprowadzając w ich miejsce wielokątne, ceglane daszki, usunięto z attyki dekoracyjne sterczynki, zlikwidowano trójkątne szczyty w połowie długości ścian, zastępując je prostymi pasami muru, z dachu usunięto kute w żelazie elementy ozdobne. Wewnątrz na ścianie zachodniej powstała antresola.
W 1945 roku w hali magazynowano żywność dla mieszkańców Gdańska i wojsk niemieckich. W marcu 1945 budynek stracił jedynie 16 wieżyczek. Po wojnie był własnością państwowego przedsiębiorstwa WSS Społem. W 1947 mieściły się tu 202 stoiska i 40 składanych boksów, na placu funkcjonowało 58 stoisk, z powodu trwających prac remontowych z 81 pomieszczeń piwnicznych wydzierżawiono tylko 27. W lutym 1948 ukończono remont zalanego wodą w 1945 schronu przy pl. Dominikańskim, przeznaczając go na chłodnie i magazyny hali. Wiosną 1952 dotychczasowe proste stoiska zastąpiono zamkniętymi kioskami. W 1952 roku rozważano także przebudowę części zachodniej, planując podcięcie, pod którym mógłby prowadzić chodnik dla pieszych, usprawniający komunikację na ul. Pańskiej.
14 X 1957 w hali i na przyległym targowisku przeprowadzono największą po II wojnie światowej akcję Milicji Obywatelskiej przeciwko tzw. „spekulantom”. Brało w niej udział 405 milicjantów, 70 inspektorów Państwowej Inspekcji Handlowej i 50 aktywistów Związku Młodzieży Polskiej. Skontrolowano 230 stoisk i kiosków, zatrzymano 210 osób, orzeczono 97 kar grzywny, cztery osoby aresztowano. Kilkakrotnie próbowano usunąć targowisko (stoiska) znajdujące się poza halą. 6 X 1955 otwarto targowisko na Dolnym Mieście, przy ul. Jaskółczej (czynne codziennie prócz sobót i niedziel), mające zastąpić to z pl. Dominikańskiego. Stosowną uchwałę w tej sprawie Miejska Rada Narodowa podjęła w końcu 1957, zakazując handlu przy hali od 1 V 1958. Właścicielom stoisk wysłano wymówienia, jednak po kilku miesiącach je cofnięto. W latach 60. XX wieku planowano wyburzenie hali i postawienie w jej miejscu sklepu samoobsługowego. Nowoczesną halę chciano wybudować do 1970 na Spichlerzach, przy Podwalu Przedmiejskim i przy ul. Chmielnej, lecz powstało tam jedynie prowizoryczne targowisko. W latach 1967–1968 przeprowadzono generalny remont hali (uniknięto zamknięcia całego obiektu, wyłączając kolejno z użytku jego części: od ul. Pańskiej, środkową, od ul. Lawendowej). Wyremontowano dach (lipiec 1967), chłodnię, instalację elektryczną, na właścicielach stoisk wymuszono, by na własny koszt wystawili ujednolicone oszklone boksy.
W 1991 do Komisji Majątkowej w Warszawie o zwrot placu (6437 m²) między halą a kościołem św. Mikołaja wystąpili dominikanie, powołując się na przywilej księcia Świętopełka z 1227 roku. W 1993 Komisja i Zarząd Miasta Gdańska wniosek odrzucili. W 1994, w zamian za odstąpienie od roszczeń, dominikanie otrzymali plac między ulicami Świętojańską, Szeroką, Pańską i Lawendową. W 1992 hala została przejęta przez miasto, była zarządzana przez przedsiębiorstwo Hale i Targowiska w Gdańsku. 6 I 1992 władze Gdańska podpisały umowę przedwstępną o sprzedaży hali spółce z o.o. Kupcy Dominikańscy (zawiązana w grudniu 1991 przez kupców sprzedających w hali i na zielonym rynku), 8 XI 1993 likwidator przedsiębiorstwa Hale i Targowiska sprzedał ją firmie Marbud (małżeństwa Jadwigi i Mariana Sieńkowskich). 25 VIII 1993 Kupcy Dominikańscy złożyli pozew sądowy, domagając się respektowania zawartej z nimi umowy przedwstępnej. Po strajkach okupacyjnych kupców (zwłaszcza w 1994) w 1997 decyzją Sądu Najwyższego Rzeczypospolitej Polskiej umowę z firmą Marbud unieważniono. 4 III 1999 halę nabyli Kupcy Dominikańscy.
Kapitalny remont z odbudowaniem wieżyczek (poprzedzony prowadzonymi od 1999 badaniami historyczno-architektonicznymi) prowadzono od 2 I 2001 do 25 VIII 2005 (oficjalne otwarcie). Po remoncie hala ma na trzech poziomach (z antresolą) 107 stoisk, wytyczonych szklanymi taflami (zamiast wcześniejszych drewnianych), trzy windy (jedna panoramiczna), klimatyzację. Jej ogólna powierzchnia użytkowa to 4242 m², kubatura: 28 542 m³. Po odkryciach archeologicznych w trakcie remontu (2001) zmieniono projekt i na najniższym, piwnicznym poziomie, na 1000 m², wyeksponowano fragmenty zarysu murów pierwszego kościoła św. Mikołaja. Od września 2005 do 1 III 2010 przeprowadzono remont zielonego rynku, wybudowano 30 nowych stoisk. Odkryto wtedy (na przełomie 2005 i 2006 roku) romańskie piwnice pierwszego klasztoru dominikanów. Zabytki te stanowią odrębny skansen, będący oddziałem Muzeum Archeologicznego w Gdańsku i udostępniany zwiedzającym od 30 XII 2014.
Pod pl. Dominikańskim, po północnej stronie hali (przed ul. Podwale Staromiejskie), w 1942 zbudowano schron przeciwlotniczy (powierzchnia 800 m², żelbetonowy sufit o grubości 3 m). Po 1945 schron był wykorzystywany przez Wojsko Polskie. W styczniu 1991 Inspektorat Obrony Cywilnej w Gdańsku wydał zgodę na jego wydzierżawienie w celach magazynowych. Po wstępnych pracach adaptacyjnych, w których trakcie usunięto słupy nośne (co groziło zawaleniem się nawierzchni placu), w marcu roboty wstrzymano. Nowi właściciele, dysponujący obiektem od 1994, w styczniu 1997 otworzyli w byłym schronie klub U-7.
Jesienią 1972 na placu ustawiono piętnaście kiosków-stoisk (głównie punkty sprzedaży kwiatów), pozostałych po Jarmarku Dominikańskim. W związku z ich dekapitalizacją zawiązało się specjalne Stowarzyszenie Przyjaciół Placu Dominikańskiego. Po konkursie przeprowadzonym przez Stowarzyszenie Architektów Polski do nowej zabudowy wybrano projekt inż. arch. Andrzeja Jagodzińskiego, wedle którego firma Dora ( Doraco) wybudowała z cegły holenderskiej szesnaście stylizowanych na XIX wiek pawilonów handlowych (również głównie sprzedaży kwiatów). Akt erekcyjny wmurowano 10 VI 1992, pawilony oddano do użytku 27 listopada tegoż roku.
