ORGANY KOŚCIOŁA WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY
| < Poprzednie | Następne > |
ORGANY ► KOŚCIOŁA WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY. Najstarsza wzmianka o organiście z tego kościoła pochodzi z 1385, pierwszym znanym z imienia był Paul Schuldte (na stanowisku w latach 1459–1468). W 1475 wspomniano o dużych i dwóch małych instrumentach mieszczących się w kościele. W latach 1508–1510 Blasius Lehmann z Budziszyna wybudował nowe organy, stare przeniesiono nad kaplicę Wszystkich Świętych. Mały instrument ze względu na częste psucie się zwano verpfluchte Orgel (przeklęte/cholerne organy); wielokrotnie remontowany, funkcjonował do 1777. Duże organy Lehmana w 1522 naprawił Hans Hauck z Chojnic, który zbudował też nowy pozytyw nad zakrystią. Sam Lehmann w 1524 ponownie dokonał napraw, dodając trzy nowe głosy do instrumentu, zbudował także nowy instrument do kaplicy św. Reinholda. Te drugie przebudowywał w 1546 jego syn, mistrz Antonius Lehmann. W tym okresie duże organy służyły podczas ważnych uroczystości, na małych zaś grano podczas nabożeństw przy głównym ołtarzu (organy w kaplicach służyły podczas odprawianych w nich nabożeństw). Instrumentu z kaplicy św. Reinholda używano później także podczas adwentu i wielkiego postu. Po 1570 organy z kaplic wyszły z użycia.
W 1583 zatrudniono mistrza z Lubeki, Juliusa Antoniego Friesego, w celu wykonania remontu małych organów i rozbudowy instrumentu z kaplicy św. Reinholda do 26 głosów. ► Rada Miejska Gdańska zleciła mu następnie wybudowanie nowych wielkich organów, które ukończył 18 X 1585. W momencie powstania organy Friesego były jednymi z największych w Europie (zaraz po Konstancji i Ulm). Opisał je jeden z najwybitniejszych niemieckich kompozytorów i organistów początku XVII wieku Michael Praetorius (1571–1621) w dziele Syntagma musicum (1619) jako przykład wybitnego budownictwa organowego. Koncert inauguracyjny wykonał Caius Schmiedtlein z Hamburga, który od 1589 pełnił funkcję pierwszego organisty w kościele. Organy pozostawały w użytku ponad 170 lat.
W latach 1758–1769 pełnej przebudowy organów Friesego dokonał ► Friedrich Rudolph Dalitz, organmistrz z Gdańska. Poświęcenie instrumentu odbyło się 16 XII 1760 przy dźwiękach specjalnie na tę okazję skomponowanej kantaty ► Johanna Balthasara Christiana Freislicha. W latach 1777–1778 Dalitz wykonał także nowe małe organy chórowe, autorem prospektu rokokowego był ► Johann Heinrich Meissner. Przetrwały one do końca II wojny światowej.
W 1891 wielkie organy całkowicie przebudował August Terletzki z Elbląga. Był to instrument nowoczesny, o pneumatycznej trakturze, z przewagą brzmień niskich, odpowiadający estetyce romantyzmu, posiadał 56 głosów. W 1895 mistrz ► Franz Otto Heinrichsdorf dobudował sekcję górną (pięć głosów) w organach chórowych. W latach 1935–1938 dokonano kolejnej inwestycji: powstały wielkie organy 88-głosowe i chórowe 32-głosowe wykonane przez firmę „Emanuel Kemper & Sohn” z Lubeki. Wprowadzony system elektryczny pozwalał na grę na obu instrumentach jednocześnie przy użyciu jednej klawiatury. W marcu 1945 instrumenty spłonęły podczas pożaru kościoła.
W latach 80. XX wieku podjęto decyzję o rekonstrukcji w kościele NMP dawnych ► organów z kościoła św. Jana, których autorem był Merten Friese. Instrument – w dużej mierze ocalony przed zniszczeniami w 1945 – nie mógł wrócić na swoje miejsce ze względu na stan kościoła św. Jana. Inicjatorami odbudowy instrumentu w kościele NMP byli ► Otto Kulcke, główny fundator, oraz Stowarzyszenie Budowy Organów w Kościele NMP w Gdańsku. Wykonanie instrumentu zlecono firmie braci Harry’ego i Guntrama Hillebrandów (Gebrüder Hillebrand GmbH Orgelbau KG) z Altwarmbüchen koło Hanoweru, projekt rekonstrukcji prospektu wyszedł z Oddziału Toruńskiego Polskich Pracowni Konserwacji Zabytków. Prace trwały od 1981 do lipca 1985, odbioru dokonano 17 VIII 1985, dzień później instrument poświęcił ► bp Tadeusz Gocłowski. Organy ze względu na konieczność dopasowania ich do nowej przestrzeni nie są dokładną rekonstrukcją instrumentu z 1625, nie odtworzono przede wszystkim szaf basowych Andreasa Hildebrandta, dołączonych w latach 1744-1746. Zabytkowy pozostaje barokowy prospekt i część (106) piszczałek.
►Tabela: Wykaz instrumentów z kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny do 1945 roku
