STRAUSS JOHANN, pastor kościoła św. Jana
| < Poprzednie | Następne > |
JOHANN DETLOF STRAUSS (Strauß, Straus) (9 II 1662 Gdańsk – 10 IV 1707 Gdańsk), pastor kościoła św. Jana w Gdańsku. Syn Hermanna (ur. 1610) i jego trzeciej żony, poślubionej w 1655 Cathariny. Przyrodni brat – z drugiej żony, poślubionej w 1640 Barbary – Michaela (1642 Gdańsk – 7 I 1699 Gdańsk), od maja 1650 ucznia gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, od 1665 kaznodziei w Grabinach-Zameczku (Herren-Grebin), wyświęconego 31 V 1672, następnie pastora w Koźlinach (Güttland), od 2 VII 1673 diakona w kościele św. Jana w Gdańsku, od 22 XI 1682 do śmierci diakona, potem archidiakona w kościele Najświętszej Marii Panny i jednocześnie kaznodziei w Domu Poprawy na Zamczysku.
W lipcu 1667 zapisany został do Gimnazjum Akademickiego. Od 1680 studiował w Roztoku (Rostock), Lipsku (Leipzig) i Jenie, odbył następnie podróż edukacyjną. 6 XII 1687 powołany, 13 I 1688 wyświęcony, od 18 I 1688 był diakonem w kościele św. Jana, od 22 VI 1698 do śmierci jego pastorem. 14 VI 1695 brał udział w konwencie, po którym wraz z 15 innymi duchownymi protestanckimi (m.in. pastorem kościoła św. Katarzyny Andreasem Barthem, rektorem Gimnazjum Akademickiego i pastorem kościoła św. Trójcy Samuelem Schelwigiem, diakonem kościoła św. Bartłomieja Michaelem Kempinem i diakonem św. Trójcy Andreasem Gnospiusem) podpisał deklarację poparcia dla ortodoksyjnego luteranizmu w głośnym sporze ze zwolennikami pietyzmu, w którym mediatorem był ówczesny sekretarz Rady Miejskiej Friedrich Fabricius.
W 1692 opracował organizację, zarządznie i funkcjonwanie korzystania z mieszczącej się w kościele św. Jana biblioteki Zachariasa Zappia, dla której sam nabył dwa tomy Biblii, wydanej drukiem w 1483 w Norymberdze. Od 1700 wspierał inicjatywę swego diakona, Johanna Heinricha Nothwangera we wprowadzeniu cotygodniowych publicznych lekcji katechizmu luterańskiego dla parafian i uczniów szkoły św. Jana jako kontrpropozycję zreformowanego programu szkolnictwa pruskiego pietysty Augusta Hermanna Franckego (1663–1727), zmieniającej go w duchu nowożytności i współczesności, a ograniczającej rolę grecko-łacińskiej klasyki oraz gorliwej religijności. W szkole św. Jana wprowadzał ją rektor Matthias Damitz wraz z konrektorem Peterem Hanauem. Autor mów pogrzebowych, m.in. 2 III 1707 Leichenrede auf Johann Ernest Schmied, poświęconą burmistrzowi Gdańska Johannowi Ernstowi Schmiedenowi (po nagłej jego z kolei nagłej śmierci w miesiąc później, druku mowy dopilnował pastor Johann Heinrich Nothwanger), a także innych prac (m.in. Die geistliche Erquick-Stunden eines sorgfältigen Presidenten …, Danzig 1707). Do 1945 na północnej ścianie chóru kościoła św. Jana wisiał jego portret z 1707, obecnie zaginiony.
Od 1688 żonaty był z Anną Catheriną (ur. 1671), córką pastora kościoła św. Jana Salomona Möllera, ojciec Beniamina (zm. 1740), który 4 II 1727 wystarał się o potwierdzenie kupieckiego obywatelstwa Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli), oraz Anny Theodosii, od 4 X 1707 żony Moritza Dietricha von Weiher, pułkownika, od 1710 właściciela wsi Mallschütz (Małoszyce, obecnie Nowa Wieś Lęborska).
Bibliografia:
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. 7, s. 531.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 166, 2011.
Ephraim Prätorius, Dantziger-Lehrer Gedächtniβ..., Danzig und Leipzig, 1760, s. 3, 6, 29, 38, 50.
Drost Willi, Kunstdenkmäler der Stadt Danzig, Bd. 1: Sankt Johann, Stuttgart 1957.
Erdmann David, Schelwig Samuel, w: Allgemeine Deutsche Biographie, 31, 1890.
Gößner Andreas, Der terministische Streit: Vorgeschichte, Verlauf und Bedeutung eines theologischen Konflikts an der Wende vom 17. zum 18. Jahrhundert, Tübingen 2011.
Rhesa Ludwig, Kurzgefaßte Nachrichten von allen seit der Reformation an den evangelischen Kirchen in Westpreuszen angestellten Predigern, Königsberg 1834, s. 36, 39.
Schwandt Wilhelm, Deutsche Bibeldrucke aus der vorluterischen und der luterischen Zeit in Danzig und Elbing, Danzig 1917, s. 7–8.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.-18. Jahrhundert, Klausdorf-Schwentine 1986-1992, Bd. 2, 539.
