KOŚCIÓŁ ŚW. WALENTEGO

< Poprzednie

Następne >

Kościół św. Walentego, z prawej (wśród drzew) kostnica cmentarna z XIX wieku

Kościół św. Walentego

Organy kościoła św. Walentego, 2015

Tablica przy wejściu do kościoła św. Walentego upamiętniająca proboszcza, ks. Józefa Bigusa

KOŚCIÓŁ ŚW. WALENTEGO, Matarnia, ul. Jesienna 13. Pierwsza świątynia, z fundacji cystersów z opactwa cystersów w Oliwie, istniała już w końcu XIV wieku we wsi Wielkie Chojno, leżącej w sąsiedztwie obecnej Matarni, zniszczonej w czasie wojny trzynastoletniej i odbudowanej przed 1472 pod obecną nazwą. Wraz z nią odbudowano kościół, najmłodszy z parafialnych kościołów w dobrach ziemskich należących do opactwa oliwskiego. Według wizytacji z lat 1583–1584 zamiennie tytułowano go wezwaniem Bożego Ciała lub św. Materna. Wizytacje z okresu 1686–1687 wymieniały już obecne wezwanie św. Walentego. Według danych z XVIII wieku, kościół nosił oba wezwania, św. Materna i św. Walentego i był początkowo miejscem szczególnego kultu pierwszego z tych świętych. Od 2. połowy XVIII wieku coraz większą cześć oddawano św. Walentemu i to przy jego obrazie zawieszano wota. W każdą drugą niedzielę lipca odbywał się tu odpust (na św. Materna), a z Oliwy prowadzono do kościoła w Matarni pielgrzymki młodzieży. Około 1823 zwyczaj ten zaniknął. Przyczynił się do tego zakaz noszenia podczas pielgrzymki feretronów, wydany przez ówczesnego opata komendatariusza oliwskiego Josepha Wilhelma Friedricha Hohenzollern-Hechingena, a także malejąca liczba uczestników. Wraz z wygaśnięciem kultu św. Materna w XIX wieku, zanikło ostatecznie i to wezwanie, pozostał tytuł św. Walentego. Dodawano doń w tym czasie także wezwanie Najświętszego Serca Pana Jezusa.

Proboszczami w Matarni bywali cystersi, ale także księża diecezjalni. Między innymi około 1612 posługiwał tu Paul Hindenberg, wspomagający w tym czasie duszpasterstwo w pozbawionym własnego konwentu męskiego klasztorze i kościele gdańskich brygidek. W czasie potopu szwedzkiego (1655–1660) świątynia uległa całkowitemu zniszczeniu. Odbudowana po 1660, zachowała jednonawową bryłę o zewnętrznych cechach gotyckich (schodkowe szczyty fasad), z wystrojem wnętrza barokowym i rokokowym. W 1732 pękł jeden z dzwonów i w 1740 przelano go ponownie w jednej z gdańskich ludwisarni. Po poświęceniu przez opata Józefa Jacka Rybińskiego otrzymał imiona Józef Walenty. Parafia do 1821 znajdowała się w granicach diecezji włocławskiej, a od 1821 do 1992 wchodziła w skład diecezji chełmińskiej. W latach 1983–1994 był tu proboszczem historyk, badacz między innymi przeszłości diecezji i parafii, ks. Władysław Szulist. W latach 80. XX wieku wybudowano dom katechetyczny. Przy kościele zachowały się cmentarze. Po reformie administracji kościelnej w Polsce, parafia św. Walentego weszła w skład archidiecezji gdańskiej.

Świątynia z kamienia i cegły, bez wieży z jedną nawą, przykrytą stropem beczkowym, wyściełanym boazerią. Kruchta od południa, prezbiterium i zakrystia od północy. Okna dzielone w stylu tzw. gdańskim. W prezbiterium głównym ołtarz w stylu barokowym, z przedstawieniem św. Walentego w części centralnej i obrazem św. Materna w części górnej nastawy. Ołtarze boczne, również w prezbiterium, z lewej strony ołtarza głównego poświęcony św. Michałowi Archaniołowi, z prawej – Matce Bożej. Z boku nawy ambona w stylu rokokowym, z rzeźbami świętych w korpusie i balustradzie schodów, nakryta kopułą, z drewnianą figurą Chrystusa Zmartwychwstałego w zwieńczeniu. Na chórze organy ośmiogłosowe, na tylnej ścianie kościoła (od północy) na zewnątrz dzwony zwane obecnie Valentinus i Maternus. W parafii działa wiele stowarzyszeń religijnych, między innymi Droga Neokatechumenalna. SK

Proboszczowie kościoła św. Walentego

1472	Nicolaus
1591–1596	Johann Falconius
1596–1601	Clemens Montaw
1683–1688	ks. Mateusz Böhm
1703	ks. Szymon Brandt
1706–1713	ks. Robert Sękowski
1715–1723	ks. Bernard Łaszewski
1723–1732	ks. Jan Kahmel
1732–1739	ks. Iwo Roweder
1739–1747	ks. Edmund Schlesier
1748–1750	ks. Bernard Matemblewski
1750–1759	ks. Izydor Tokarzewski
1760–1763	ks. Bernard Matemblewski
1765–1771	ks. Kwintylian Ustarbowski
1773–1776	ks. Paweł Puchlikowski
1776–1781	ks. Kwiryn Dering
1788–1791	ks. Paweł Puchlikowski
1791–1796	ks. Ignacy Śliwiński
1797–1810	ks. Cyprian Dettloff
1811	ks. Grzegorz Arndt
1811–1813	ks. Jan Wysiecki (Wisiecki)
1826	ks. Kwintylian Tempski
1833–1842	ks. Franz Karaszewski
1842–1852	ks. Alojzy Słowiński
1853–1860	ks. Johann Kajewicz
1860–1880	ks. Eduard Herth
1881–1889	ks. Thaddäus Łysakowski
1899–1901	ks. Kazimierz Gregorkiewicz
1901–1945	ks. Kazimierz Rhode
1945–1946	ks. Walerian Kabattek (administrator)
1946–1983	ks. Józef Bigus (do 1969 administrator)
1 VII 1983 – 24 VI 1994	ks. Władysław Szulist
24 VI 1994 – 26 VI 1997	ks. Wojciech Chistowski
26 VI 1997 – 16 XI 2003	ks. Adam Rakowski
16 XI 2003 –	ks. Jarosław Ropel
AGK