KOŚCIÓŁ ŚW. WALENTEGO
| < Poprzednie | Następne > |
KOŚCIÓŁ ŚW. WALENTEGO, ► Matarnia, ul. Jesienna 13. Pierwsza świątynia, z fundacji ► cystersów z ► opactwa cystersów w Oliwie, istniała już w końcu XIV wieku we wsi Wielkie Chojno, leżącej w sąsiedztwie obecnej Matarni, zniszczonej w czasie ► wojny trzynastoletniej i odbudowanej przed 1472 pod obecną nazwą. Wraz z nią odbudowano kościół, najmłodszy z parafialnych kościołów w dobrach ziemskich należących do opactwa oliwskiego. Według wizytacji z lat 1583–1584 zamiennie tytułowano go wezwaniem Bożego Ciała lub św. Materna. Wizytacje z okresu 1686–1687 wymieniały już obecne wezwanie św. Walentego. Według danych z XVIII wieku, kościół nosił oba wezwania, św. Materna i św. Walentego i był początkowo miejscem szczególnego kultu pierwszego z tych świętych. Od 2. połowy XVIII wieku coraz większą cześć oddawano św. Walentemu i to przy jego obrazie zawieszano wota. W każdą drugą niedzielę lipca odbywał się tu odpust (na św. Materna), a z Oliwy prowadzono do kościoła w Matarni pielgrzymki młodzieży. Około 1823 zwyczaj ten zaniknął. Przyczynił się do tego zakaz noszenia podczas pielgrzymki feretronów, wydany przez ówczesnego opata komendatariusza oliwskiego ► Josepha Wilhelma Friedricha Hohenzollern-Hechingena, a także malejąca liczba uczestników. Wraz z wygaśnięciem kultu św. Materna w XIX wieku, zanikło ostatecznie i to wezwanie, pozostał tytuł św. Walentego. Dodawano doń w tym czasie także wezwanie Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Proboszczami w Matarni bywali cystersi, ale także księża diecezjalni. Około 1612 posługiwał tu m.in. Paul Hindenberg, wspomagający w tym czasie duszpasterstwo w pozbawionym własnego konwentu męskiego klasztorze i kościele gdańskich ► brygidek. W czasie potopu szwedzkiego (1655–1660) świątynia uległa całkowitemu zniszczeniu. Odbudowana po 1660, zachowała jednonawową bryłę o zewnętrznych cechach gotyckich (schodkowe szczyty fasad), z wystrojem wnętrza barokowym i rokokowym. W 1732 pękł jeden z dzwonów i w 1740 przelano go ponownie w jednej z gdańskich ludwisarni. Po poświęceniu przez opata ► Józefa Jacka Rybińskiego otrzymał imiona Józef Walenty. Parafia do 1821 znajdowała się w granicach diecezji włocławskiej, a od 1821 do 1992 wchodziła w skład diecezji chełmińskiej. W latach 1983–1994 był tu proboszczem historyk, badacz m.in. przeszłości diecezji i parafii, ks. Władysław Szulist. W latach 80. XX wieku wybudowano dom katechetyczny. Przy kościele zachowały się ► cmentarze. Po reformie administracji kościelnej w Polsce, parafia św. Walentego weszła w skład ► archidiecezji gdańskiej.
Świątynia z kamienia i cegły, bez wieży z jedną nawą, przykrytą stropem beczkowym, wyściełanym boazerią. Kruchta od południa, prezbiterium i zakrystia od północy. Okna dzielone w stylu tzw. gdańskim. W prezbiterium głównym ołtarz w stylu barokowym, z przedstawieniem św. Walentego w części centralnej i obrazem św. Materna w części górnej nastawy. Ołtarze boczne, również w prezbiterium, z lewej strony ołtarza głównego poświęcony św. Michałowi Archaniołowi, z prawej – Matce Bożej. Z boku nawy ambona w stylu rokokowym, z rzeźbami świętych w korpusie i balustradzie schodów, nakryta kopułą, z drewnianą figurą Chrystusa Zmartwychwstałego w zwieńczeniu. Na chórze organy ośmiogłosowe, na tylnej ścianie kościoła (od północy) na zewnątrz dzwony zwane obecnie Valentinus i Maternus. W parafii działa wiele stowarzyszeń religijnych, m.in. Droga Neokatechumenalna.
