Kościół św. Walentego, z prawej (wśród drzew) kostnica cmentarna z XIX wieku
Organy kościoła św. Walentego, 2015
Tablica przy wejściu do kościoła św. Walentego upamiętniająca proboszcza, ks. Józefa Bigusa
KOŚCIÓŁ ŚW. WALENTEGO, Matarnia, ul. Jesienna 13. Pierwsza świątynia, z fundacji cystersów z opactwa cystersów w Oliwie, istniała już w końcu XIV wieku we wsi Wielkie Chojno, leżącej w sąsiedztwie obecnej Matarni, zniszczonej w czasie wojny trzynastoletniej i odbudowanej przed 1472 pod obecną nazwą. Wraz z nią odbudowano kościół, najmłodszy z parafialnych kościołów w dobrach ziemskich należących do opactwa oliwskiego. Według wizytacji z lat 1583–1584 zamiennie tytułowano go wezwaniem Bożego Ciała lub św. Materna. Wizytacje z okresu 1686–1687 wymieniały już obecne wezwanie św. Walentego. Według danych z XVIII wieku, kościół nosił oba wezwania, św. Materna i św. Walentego i był początkowo miejscem szczególnego kultu pierwszego z tych świętych. Od 2. połowy XVIII wieku coraz większą cześć oddawano św. Walentemu i to przy jego obrazie zawieszano wota. W każdą drugą niedzielę lipca odbywał się tu odpust (na św. Materna), a z Oliwy prowadzono do kościoła w Matarni pielgrzymki młodzieży. Około 1823 zwyczaj ten zaniknął. Przyczynił się do tego zakaz noszenia podczas pielgrzymki feretronów, wydany przez ówczesnego opata komendatariusza oliwskiego Josepha Wilhelma Friedricha Hohenzollern-Hechingena, a także malejąca liczba uczestników. Wraz z wygaśnięciem kultu św. Materna w XIX wieku, zanikło ostatecznie i to wezwanie, pozostał tytuł św. Walentego. Dodawano doń w tym czasie także wezwanie Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Proboszczami w Matarni bywali cystersi, ale także księża diecezjalni. Między innymi około 1612 posługiwał tu Paul Hindenberg, wspomagający w tym czasie duszpasterstwo w pozbawionym własnego konwentu męskiego klasztorze i kościele gdańskich brygidek. W czasie potopu szwedzkiego (1655–1660) świątynia uległa całkowitemu zniszczeniu. Odbudowana po 1660, zachowała jednonawową bryłę o zewnętrznych cechach gotyckich (schodkowe szczyty fasad), z wystrojem wnętrza barokowym i rokokowym. W 1732 pękł jeden z dzwonów i w 1740 przelano go ponownie w jednej z gdańskich ludwisarni. Po poświęceniu przez opata Józefa Jacka Rybińskiego otrzymał imiona Józef Walenty. Parafia do 1821 znajdowała się w granicach diecezji włocławskiej, a od 1821 do 1992 wchodziła w skład diecezji chełmińskiej. W latach 1983–1994 był tu proboszczem historyk, badacz między innymi przeszłości diecezji i parafii, ks. Władysław Szulist. W latach 80. XX wieku wybudowano dom katechetyczny. Przy kościele zachowały się cmentarze. Po reformie administracji kościelnej w Polsce, parafia św. Walentego weszła w skład archidiecezji gdańskiej.
Świątynia z kamienia i cegły, bez wieży z jedną nawą, przykrytą stropem beczkowym, wyściełanym boazerią. Kruchta od południa, prezbiterium i zakrystia od północy. Okna dzielone w stylu tzw. gdańskim. W prezbiterium głównym ołtarz w stylu barokowym, z przedstawieniem św. Walentego w części centralnej i obrazem św. Materna w części górnej nastawy. Ołtarze boczne, również w prezbiterium, z lewej strony ołtarza głównego poświęcony św. Michałowi Archaniołowi, z prawej – Matce Bożej. Z boku nawy ambona w stylu rokokowym, z rzeźbami świętych w korpusie i balustradzie schodów, nakryta kopułą, z drewnianą figurą Chrystusa Zmartwychwstałego w zwieńczeniu. Na chórze organy ośmiogłosowe, na tylnej ścianie kościoła (od północy) na zewnątrz dzwony zwane obecnie Valentinus i Maternus. W parafii działa wiele stowarzyszeń religijnych, między innymi Droga Neokatechumenalna. SK
Proboszczowie kościoła św. Walentego
| 1472
|
Nicolaus
|
| 1591–1596
|
Johann Falconius
|
| 1596–1601
|
Clemens Montaw
|
| 1683–1688
|
ks. Mateusz Böhm
|
| 1703
|
ks. Szymon Brandt
|
| 1706–1713
|
ks. Robert Sękowski
|
| 1715–1723
|
ks. Bernard Łaszewski
|
| 1723–1732
|
ks. Jan Kahmel
|
| 1732–1739
|
ks. Iwo Roweder
|
| 1739–1747
|
ks. Edmund Schlesier
|
| 1748–1750
|
ks. Bernard Matemblewski
|
| 1750–1759
|
ks. Izydor Tokarzewski
|
| 1760–1763
|
ks. Bernard Matemblewski
|
| 1765–1771
|
ks. Kwintylian Ustarbowski
|
| 1773–1776
|
ks. Paweł Puchlikowski
|
| 1776
|
ks. Tomasz Wasilewski
|
| 1776–1778
|
ks. Kwiryn Dering
|
| 1778–1788
|
ks. Tomasz Wasilewski
|
| 1788–1791
|
ks. Paweł Puchlikowski
|
| 1791–1796
|
ks. Ignacy Śliwiński
|
| 1797–1810
|
ks. Cyprian Dettloff
|
| 1811
|
ks. Grzegorz Arndt
|
| 1812–1815
|
ks. Jan Wysiecki
|
| 1826
|
ks. Kwintylian Tempski
|
| 1833–1842
|
ks. Franz Karaszewski
|
| 1842–1852
|
ks. Alojzy Słowiński
|
| 1853–1860
|
ks. Johann Kajewicz
|
| 1860–1880
|
ks. Eduard Herth
|
| 1881–1889
|
ks. Thaddäus Łysakowski
|
| 1899–1901
|
ks. Kazimierz Gregorkiewicz
|
| 1901–1945
|
ks. Kazimierz Rhode
|
| 1945–1946
|
ks. Walerian Kabattek (administrator)
|
| 1946–1983
|
ks. Józef Bigus (do 1969 administrator)
|
| 1 VII 1983 – 24 VI 1994
|
ks. Władysław Szulist
|
| 24 VI 1994 – 26 VI 1997
|
ks. Wojciech Chistowski
|
| 26 VI 1997 – 16 XI 2003
|
ks. Adam Rakowski
|
| 16 XI 2003 –
|
ks. Jarosław Ropel
|
| AGK
|
