ŚLUZA KAMIENNA
| < Poprzednie | Następne > |
.JPG)
ŚLUZA KAMIENNA (Hauptschleuse (Śluza Główna), po 1650 Steinschleuse), na Dolnym Mieście, w kurtynie między bastionami Wilk i Żubr, na południe od obecnych ulic Grodza Kamienna i Reduta Wilk. Powstała w okresie budowy nowożytnych fortyfikacji Gdańska, jako miejsce wprowadzenia do miasta wód rzeki Motławy i regulowania poziomu wód w porcie i w fosach miejskich. Za pomocą śluzy można było zalać wodą przedpola miasta od strony wschodniej i południowej (co miało miejsce w latach 1734, 1807 i 1813).
Do jej budowy Rada Miejska zaangażowała w 1619 pochodzących z Alkmaar (Fryzja) w Holandii Wilhelma Jansena Benninga i Adriana Olbrantsa. Prace budowlane wykonano w 1622–1623, nadzór sprawował budowniczy miejski Hans Strakowski. Początkowo była to śluza w fosie zewnętrznej o prawdopodobnie drewnianej konstrukcji. W okresie 1649–1650 zbudowano zachowane do dzisiaj, murowane grodzie przecinające fosę i tworzące kanał prowadzący do śluzy. Grodzie zaopatrzono w cztery wieżyczki zaporowe (tzw. Cztery Dziewice), mające uniemożliwić wrogowi przejście po grodziach. Właściwą śluzę tworzyły dwie pary wrót odległe od siebie o około 20 m (co pozwalało wpływać nawet większym jednostkom rzecznym), ze zwodzonym mostem przy śluzie. Na zewnętrznych krańcach obu grodzi, dla ich obrony, zbudowano w 2. połowie XVII wieku małe lunety, rozbudowane ostatecznie w 1710 (nazywano je Schweinsköpfe (Świńskie Głowy)).
Przy śluzie zbudowano młyn, niezależny od wód Kanału Raduni (odcięcie dopływu wody z Kanału Raduni – co z reguły czynił przeciwnik podczas prób oblężenia miasta – zatrzymywało inne gdańskie młyny). W czasie powodzi na Żuławach śluza chroniła miasto przed zalaniem, a podczas tzw. cofki chroniła Żuławy przed zalaniem wodami Motławy przemieszczającymi się w górę rzeki. W 1806 gruntownie wyremontowana, w połowie XIX wieku miała już tylko dwie zewnętrzne pary wrót, a zwodzony most zastąpiono stałym. Obok istniał młyn zbożowy napędzany wodami Motławy, wykorzystywany w okresach oblężenia miasta, kiedy odcinano dopływ wody do miasta Kanałem Raduni. W 1892–1893 odnowiona (wraz z urządzeniami służącymi do otwierania); drewniane wrota wymieniono na żeliwne. W 1902 wybudowano w sąsiedztwie ujęcie wody pitnej dla Dolnego Miasta „Grodza Kamienna” (zob. wodociągi). W 1945 przerwaniu uległa wschodnia gródź.
