SĘDZIA
| < Poprzednie | Następne > |
SĘDZIA (Richter). Corocznie wybierany z grona rajców jako oficjalny zwierzchnik Sądu Ławniczego, zwanego też Ławą Miejską. Stał na czele urzędu sędziego (Richterliches Amt), mając do pomocy stałego pracownika urzędu, podsędka. Sędziego spotykamy w Głównym Mieście Gdańsku (początki urzędu związane były z lokacją miasta na prawie chełmińskim, 1342); niewykluczone, że działał też w Starym Mieście Gdańsku do likwidacji jego samodzielności (1454). Do 1454 podlegał nadzorowi gdańskiego komtura krzyżackiego, sądząc tylko sprawy cywilne i drobne karne mieszczan (większe miał w swoich kompetencjach komtur), później – wszystkie przestępstwa. Do 1454 sądem odwoławczym była Rada Miasta Chełmna (skoro Gdańsk lokowany był na prawie chełmińskim), następnie król polski. Urząd istniał do 1793, przywrócony został na krótko w okresie I Wolnego Miasta Gdańska (1807–1814). Symbolem urzędu sędziego był łańcuch, wieszany na słupie przed jego domem.
Bliższe informacje o zakresie kompetencji sędziego datują się od XVI wieku. Podlegały mu sprawy długów żyjących gdańszczan, niedotrzymywanie umów, drobne oszustwa i kradzieże, spory między pracodawcą i czeladzią o zarobki, komorne. Wspólnie z oficjałem biskupa włocławskiego rozpatrywał sprawy nierządu i zdrady małżeńskiej, w latach 1807–1814 (w okresie obowiązywania w Gdańsku kodeksu Napoleona) udzielał rozwodów i dyspens z uwagi na wiek i pokrewieństwo. Rozstrzygał sprawy doraźnie, tylko na życzenie stron przeprowadzał oficjalny przewód sądowy; jego wyroki podlegały apelacji do rady. Pomagający mu podsędek (Unterrichter) mianowany był dożywotnio przez Radę Miejską, zaprzysiężany przez sędziego w obecności Ławy Miejskiej.
Początków urzędu podsędka upatruje się w dawnym (od około 1226) sołtysie miasta na prawie lubeckim. W 1342, od lokacji Głównego Miasta Gdańska na prawie chełmińskim, znaczenie urzędu sołtysa obniżono do rangi urzędnika niższej kategorii. Formułował pisemne wyroki sędziego, sprawował pieczę nad księgami sądowymi, robił z nich wyciągi, przyjmował opłaty sądowe, zawiadamiał skazanych o wyrokach śmierci wydanych przez Sąd Ławniczy, asystował przy egzekucjach. W drobnych sprawach dłużniczych wyrokował we własnym domu.
