ORGANY KOŚCIOŁA ŚW. JANA

Z Encyklopedia Gdańska
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania

< Poprzednie Następne >
Organy małe Johanna Friedricha Rhodego, widok ogólny, początek XX wieku
Organy małe Johanna Friedricha Rhodego, widok z nawy północnej, początek XX wieku
Organy kościoła św. Jana, 2017 (w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny)

ORGANY KOŚCIOŁA ŚW. JANA. Około 1498 roku odnotowano, że w kościele znajdują się dwa instrumenty. W 1511 roku do przebudowy dużych organów został zatrudniony Hans Hauck. W 1554 roku mistrz Berenth otrzymał 65 talarów za remont jednego z instrumentów. W 1560 roku rozebrano małe organy znajdujące się nad południowym transeptem, w ich miejsce powstały nowe (mistrz Hans lub Berenth). Duże organy naprawiano dwukrotnie (1590 i 1603), jednak wciąż uskarżano się na ich niedoskonałość i konieczność budowy nowego instrumentu.

W latach 1625–1629 nowe wielkie organy wybudował Merten Friese. Był to drugi instrument pod względem wielkości w Gdańsku (po organach w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (NMP)), posiadał trzy manuały, pedał i 42 rejestry. Nad prospektem pracowali Peter Bringemann i Andreas Fischer (projekt), a także Christoph Bolts, Caspar Bönnigmann, Hans Ehler, Matthias Budenitz; prace malarskie wykonał David van den Blocke. Instrument umieszczono na zachodniej ścianie nawy głównej. W 1635 roku organy powiększył Michael Fischer, któremu w 1642 zlecono także budowę małych organów w południowym transepcie.

Instrument Friesego kilkukrotnie remontowano i przebudowywano. Autorem zmian był głównie Andreas Hildebrandt, który w latach 1744–1746 dodał nowe głosy (tabela 2). W latach 1760–1761 Johann Friedrich Rhode wybudował nowe małe organy (inne od poprzednich), które umieścił w północnym transepcie, autorem prospektu był Johann Heinrich Meissner. W 1912 roku całkowitej przebudowy instrumentu Rhodego dokonał Eduard Wittek z Elbląga, jednak mimo tych prac zachowała się oryginalna obudowa Meissnera.

W czasie II wojny światowej dokonano pełnej dokumentacji organów Friesego/Hildebrandta oraz w całości zdemontowano prospekt. Został on wywieziony poza Gdańsk, dzięki czemu udało się w części zachować oryginalny instrument i niemal w całości snycerkę prospektu. W latach 80. XX wieku podjęto decyzję o rekonstrukcji instrumentu w kościele NMP. ALL

Małe organy Rhodego: szafa organowa i instrument pozostały w czasie wojny w kościele i zostały zniszczone w 1945 roku przez spadające dwa przęsła sklepienne w transepcie północnym. Prospekt organowy Johann Heinrich Meissnera do 2017 roku był przechowywany w magazynach konserwatorskich. Nadzorujące kościół Nadbałtyckie Centrum Kultury w latach 2017–2019 zrealizowało prace konserwatorskie przy zachowanym prospekcie organowym pod kierunkiem Jolanty Pabiś-Ptak przez Pracownie Konserwatorskie DART Jacka Dyżewskiego i Bartłomieja Wieloszewskiego z Gdańska i odtworzyło instrument organowy. Instrument został odtworzony przez belgijską pracownię organmistrzowską Schumacher Orgelbau GmbH z Eupen Guido Schumachera oraz SLJ Budowa Organów Szymona Januszkiewicza z Pruszcza Gdańskiego pod nadzorem późniejszego kuratora organów, Andrzeja Szadejko, który 6-7 III 2020 dokonał ich oficjalnej inauguracji. Przy odtwarzaniu organów zachowano ich oryginalną dyspozycję Johanna Rhodego z 1761. IB

Wykaz instrumentów z kościoła św. Jana
Budowniczy Rodzaj Data budowy Opis Naprawy i przebudowy
(nieznany) duże organy przed 1498 dyspozycja nieznana przebudowy: 1511 (Hans Hauck), 1590, 1603
(nieznany) małe organy przed 1498 południowy transept, dyspozycja nieznana rozebrane w 1564
Hans Hauck lub Berenth małe organy 1564 dyspozycja nieznana rozebrane przed 1642
Merten Friese wielkie organy 1625–1629 42 rejestry, trzy manuały, pedał, prospekt Peter Bringemann, Andreas Fischer, Christoph Bolts, Caspar Bӧnnigmann, Hans Ehler, Matthias Budenitz, David van den Blocke 1635 (Michael Fischer – powiększył organy Friesego), 1653?, 1672, 1687 ( Andreas Nitrowski), 1720–1722 (Andreas Hildebrandt), 1737, 1744–1746 (Andreas Hildebrandt – dodał nowe głosy; największe zmiany)
Michael Fischer małe organy 1642 dyspozycja nieznana 1687 (Andreas Nitrowski)
Johann Friedrich Rhode małe organy 1760–1761 północny transept; 30 głosów, trzy sekcje (manuał, sekcja przednia, pedał); prospekt – Johann Heinrich Meissner
Eduard Wittek małe organy 1912
ALL
Organy kościoła św. Jana – porównanie dyspozycji wielkich organów Mertena Friesego przed i po przebudowach
Pierwotna (1629) Po pracach Hildebrandta (1746)
Instrument zasadniczy
Principal 8 Fuss Principal 16’
Spielpfeiffen 8 Fuss Quintadena 16’
Hohlfleuten 8 Fuss Octava 8’
Octaven 4 Fuss Hohflӧt 8’
Reussquinten 2 2/3 Spiel Flӧt 8’
Superoctaven 2 Fuss Quintadena 8’
Bordun 16 Fuss Viol di Gambe 8’
Spielpfeiffen 4 Fuss Octava 4’
Mixtur 7 Pfeiffen Rohrflӧt 4’
Zimbel 3 Pfeiffen Quinta 2 2/3’
Tromphorn 8 Fuss Octava 2’
Mixtur 6f
Cimbel 3f
Fagott 16’
Vox humana 8’
Pozytyw
Principal 8 Fuss Prinzipal 8’
Quintadehnen 8 Fuss Gedacte flӧt 8’
Querpfeiffen 4 Fuss Flӧt allamande 8’
Hohfleuten 8 Fuss Kurtzflӧt 4’
Octaven 4 Fuss Octava 4’
Blockfleiten 4 Fuss Rohrflӧt 4’
Superoctaven 2 Fuss Salicinal 2 2/3’
Sieweletten 1 Fuss Quinta 2’
Waldflӧten 2 Fuss Octava 4f.
Zimbel 3 Pfeiffen Mixtur 8’
Gemshorn Trompet 8’
Thrommeten 8 Fuss Hoboe Discant
Schallmey 4 Fuss
Halberzincke 8 Fuss
Sekcja przednia
Principal 4 Fuss Flӧte 8’
Gedackt 8 Fuss Principal 4’
Gedackt 4 Fuss Blockflӧte 4’
Dorzken 1 Fuss Schwegel 1’
Regal 8 Fuss Sing. Regal [Glockenspiel von g an] 8’
Pedał
Unterbass 16 Fuss Principal 16’
Posaunenbass 16 Fuss Violon 16’
Thrometenbass 8 Fuss Unter Bass 16’
Cornetenbass 2 Fuss Subbass 16’
Paurfleuten 1 Fuss Gedacter Subbass 16’
Quintedehne 4 Fuss Nachsatz 10 2/3’
Octava 8 Fuss Octava 8’
Octava 4 Fuss Hollflӧt 8’
Gedackt 8 Fuss Ofne Flӧt 8’
Tromphorn 8 Fuss Octava 4’
Zimbelbass 2 Pfeiffen Quinta 2 2/3’
Trommeln auff beiden seiten Octava 2’
Schwiegel 1’
Mixtur 6f.
Cimbel 3f.
Posaune 32’
Posaune 16’
Trompet 8’
Schalmey 4’
3 Cimbelsterne, Pauke, Tremulant,
4 Sperrventile
ALL
⇦ WRÓĆ
Osobiste
Przestrzenie nazw

Warianty
Widok
Działania