ORGANY KOŚCIOŁA ŚW. MIKOŁAJA
| < Poprzednie | Następne > |
ORGANY ► KOŚCIOŁA ŚW. MIKOŁAJA. Jedyne z gdańskich wielkich organów, które przetrwały zniszczenia II wojny światowej w pierwotnej lokalizacji (nie zdemontowane i nie wywiezione z Gdańska). Dawniej uważane za jedne z najlepszych organów gdańskich. Pośrednio o obecności organów w kościele już w XV wieku dowodzi powołanie 29 IX 1450 na urząd organisty dominikanina ze Słupska, Georga Sweythyna. Kolejnymi wzmiankowanymi w źródłach organistami byli: brat Peter (około 1461), Paul Valentin (świecki organista, około 1590), o. Adam (1631), o. Dominik (od maja 1635), Albrecht (Albertus) Nowogorski (świecki organista, 1641–1652), o. Jacek Polsinger (1665?), o. Jacek (od sierpnia 1668), Daniel Scharff (świecki organista, XVII wiek?), o. Damazy Walter (około 1708–1722), o. Alan Płachta (około 1753), o. Lambert Liszner (1769–1790), o. Antonin Lipski (od 1785 pomocnik, potem od 1792), Witt (świecki organista, XVIII wiek). O grze organowej w kościele wzmiankuje między innymi w swoich pamiętnikach ► Charles Ogier.
Do XVIII wieku brak informacji o instrumentach. Dopiero podczas ► oblężenia Gdańska w 1734 roku wspomniano, że w wyniku bombardowania miasta i kościoła zniszczono nowe organy, będące jeszcze w trakcie budowy. Do 1813 roku inny instrument mieścił się także w kaplicy św. Urszuli. W 1755 ► Johann Friedrich Rhode lub ► Friedrich Rudolph Dalitz wybudował nowe wielkie organy na zachodniej ścianie nawy głównej (wcześniej mieściły się na północnej ścianie, między dwoma wejściowymi drzwiami prowadzącymi do nieistniejącego już klasztoru). Instrument posiadał jeden manuał, pedał, 25 głosów, rokokowy prospekt (zachowany). W 1788 roku dodano drugi manuał. W 1846 roku ograny poddano naprawie, w 1866 Friedrich Wilhelm Kaltschmidt ze Szczecina wykonał gruntowny remont i rozbudowę (dodano trzeci manuał). W 1907 i w 1932 firma Goebel z Królewca i Gdańska rozbudowała i usprawniła instrument (między innymi przebudowa traktury na pneumatyczną), a także zmian w prospekcie: górna partia (Kronpositiv) została przeniesiona do nawy bocznej po stronie wschodniej (siedem ostatnich rejestrów Manuału I).
Po II wojnie światowej instrument był wielokrotnie remontowany przez Zbigniewa Zająca z Gdańska, po 1960 naprawy były dokonywane między innymi przez Fryderyka Szwarca z Gdańska (naprawiał rejestr Rohrflöte (flet rurowy), miechy i wiatrownice) oraz E. Penkałę ze Stanowic koło Rybnika (naprawiał rejestr Dulcian). Roman Przytulski wykonał stół gry wolno stojący i powiększył klawiaturę pedałową o pięć klawiszów. W latach siedemdziesiątych XX wieku podjęto decyzję o demontażu i gruntownym remoncie instrumentu, a także rekonstrukcji dyspozycji do stanu z XVIII wieku. Pracami kierował prof. Jan Jargoń z Akademii Muzycznej w Krakowie, wykonawcą było ► Przedsiębiorstwo Państwowe Pracownie Konserwacji Zabytków w Gdańsku oraz dwie firmy organmistrzowskie: Hamera z Hanoweru oraz Truszczyńskiego z Warszawy. Organy oddane do użytku w 1977 posiadają 35 głosów, dwa manuały, pedał, trakturę mechaniczną z wiatrownicami zasuwowo-klapowymi, klawiaturami wbudowanymi w przednią ścianę szafy. Przywrócono także pierwotny kształt prospektu (sprzed 1932).
►Tabela: Organy kościoła św. Mikołaja – porównanie dyspozycji z około 1800 i współczesnej
Bibliografia:
Popinigis Danuta, Forschungsstand und Forschungsperspektiven zum Thema Orgelbau, Orgelmusik und Organisten in Danzig im 17. Jahrhundert, w: Orgelbau, Orgelmusik und Organisten des Ostseeraums im 17. und 19. Jahrhundert, Frankfurt am Main 2006, s. 14.
Rauschning Hermann, Geschichte der Musik und Musikpflege in Danzig. Von den Anfängen bis zur Auflösung der Kirchenkapellen, Danzig 1931, s. 213, 217.
Simson Paul, Geschichte der Stadt Danzig, Gdańsk 1918, Bd. II, s. 427.
