INSTYTUT DZIEDZICTWA SOLIDARNOŚCI
INSTYTUT DZIEDZICTWA SOLIDARNOŚCI, Targ Drzewny 8 (zob. Domu Prasy). Państwowa instytucja kultury, powołana 31 VIII 2019 przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (MKiDN) Jarosława Sellina oraz przewodniczącego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” Piotra Dudę, statut otrzymała 3 IX 2019.
Celem i zadaniem Instytutu jest upamiętnianie i promowanie w kraju i za granicą dziedzictwa historycznego NSZZ „Solidarność”, ruchu społecznego oraz antykomunistycznej opozycji demokratycznej w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem polskiego zrywu obywatelskiego w sierpniu 1980, upamiętnianie pluralizmu wewnątrzzwiązkowego, nurtów opozycji demokratycznej i oporu społeczeństwa polskiego wobec systemu komunistycznego w latach 1956–1989, upamiętnianie postaw i aktywności przedstawicieli Kościoła Katolickiego względem NSZZ „Solidarność” i opozycji demokratycznej, inicjowanie przedsięwzięć kulturalnych, społecznych i naukowych nawiązujących do tradycji ruchu Solidarność, badania naukowe historii NiSZZ „Solidarność”, edukacja i wychowanie młodego pokolenia Polaków w duchu wartości i tradycji ruchu „Solidarność”, upowszechnianie w świadomości międzynarodowej polskiego wkładu w obalenie systemu komunistycznego, inicjowanie i wspieranie przedsięwzięć poruszających problematykę wolności, suwerenności Polski, demokracji, praw człowieka i innych wyzwań współczesnej Polski, Europy i świata.
Dyrektor Instytutu powoływany i odwoływany jest przez MKiDN w porozumieniu z NSZZ „Solidarność”. W przypadku zamiaru ogłoszenia konkursu na kandydata na stanowisko dyrektora, minister powołuje komisję konkursową, w skład której wchodzi dwóch przedstawicieli ministra i trzech przedstawicieli NSZZ „Solidarność”. Do obowiązków dyrektora należy zarządzanie Instytutem i dbałość o realizację jego zadań; nadzorowanie działalności merytorycznej Instytutu w oparciu o wdrożony i aktualizowany w miarę potrzeb plan merytoryczny; reprezentowanie Instytutu na zewnątrz; tworzenie warunków do właściwej realizacji zadań Instytutu; dobór i właściwe wykorzystanie kadry oraz podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracowników; zapewnienie pracownikom właściwych warunków pracy; właściwa gospodarka mieniem i środkami finansowymi; pozyskiwanie środków finansowych na działalność Instytutu od podmiotów zewnętrznych; uczestniczenie w posiedzeniach Rady Instytutu; przedstawianie właściwym instytucjom i organizatorowi planów i sprawozdań oraz wniosków finansowych, w tym przedkładanie Radzie Instytutu do zaopiniowania rocznego planu merytorycznego wraz z planem finansowym, powoływanie i odwoływanie zastępcy dyrektora w porozumieniu z założycielami Instytutu i inne czynności powierzone przez ministra lub NSZZ „Solidarność”.
Rada Instytutu składa się z 21 członków powoływanych przez MKiDN w porozumieniu z NSZZ „Solidarność” na pięcioletnią kadencję. W jej skład wchodzi 10 przedstawicieli MKiDN i 11 przedstawicieli NSZZ „Solidarność”. Członkowie Rady pełnią funkcję swoją funkcję nieodpłatnie. Do zadań i obowiązków Rady Instytutu należy opiniowanie realizacji zadań Instytutu; zatwierdzanie planu merytorycznego Instytutu oraz składanie wniosków odnośnie jego treści; opiniowanie przedłożonego przez dyrektora rocznego planu działalności wraz z planem finansowym, a także sprawozdania rocznego z działalności Instytutu; opiniowanie strategii Instytutu oraz składanie wniosków odnośnie jej treści; opiniowanie bieżącej działalności Instytutu i zgłaszanie wniosków w tym zakresie; decyzja o poddaniu sprawozdania finansowego audytowi; składanie propozycji dotyczących zmian statutu; wyrażanie opinii i składanie wniosków z własnej inicjatywy lub na wniosek dyrektora we wszystkich istotnych sprawach związanych z działalnością Instytutu.
Instytut zorganizował m.in. wystawy prezentowane w różnych miejscach w całym kraju, w tym „Człowiek rodzi się i żyje wolnym” (2020), „Lech Kaczyński 1949–2010” (2020), „Kornel Morawiecki” (2020), „Księża Solidarności” (2020), „Anatomia Terroru” (2020), „Kim jesteśmy i dokąd dążymy. 40 rocznica I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ Solidarność” (2021), „Solidarność do wojska! Obozy wojskowe jako forma dotkliwej represji przeciw członkom Solidarności” (2022), „Stocznia/Dokument utraty” (2022), „Ogólnopolskie Pielgrzymki Ludzi Pracy na Jasną Górę” (2023). Ponadto IDS prowadzi działania cykliczne, m.in. „Olimpiadę Solidarności”, digitalizowanie materiałów historycznych z zasobów Video Studio Gdańsk, program współpracy merytorycznej realizowany wspólnie z Fundacją Promocji i Solidarności, wspierający historyczną działalność w sali BHP Stoczni Gdańskiej, pozyskiwanie ikonografii historycznej, realizacja i publikacja notacji ze świadkami historii oraz materiałów edukacyjnych.
Działacze Instytutu uczestniczą w konferencjach naukowych, sympozjach, panelach dyskusyjnych, publikują artykuły w gazetach i czasopismach naukowych. Wydano m.in. prace: Wybieram Solidarność. 40 lat Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” (red. Joanna Lewandowska, 2020), Krzysztof Grzondziel, Anatomia terroru (2020), Mateusz Wyrwich, Kolporterzy historii. Ludzie Solidarności i niepodległości (2021), Ewa Gierszewska-Vogels, Zapiski ze zbuntowanego miasta (2022), Grzegorz Majchrzak, Ogólnopolskie Pielgrzymki Ludzi Pracy na Jasną Górę (2023, koordynator wydania Mateusz Ihnatowicz).
4 IX 2019 MKiDN powołało na stanowisko p.o. dyrektora Instytutu Mateusza Smolanę, którego 14 VIII 2023 powołano jako dyrektora na kolejną kadencję. 1 I 2024 na stanowisko zastępcy dyrektora powołano dr. Piotra Brzezińskiego. W skład pierwszej Rady Instytutu weszli: Andrzej Kołodziej (przewodniczący Rady), dr Adam Chmielecki (zastępca przewodniczącego Rady), Ewa Zydorek (sekretarz Rady), Piotr Łukasz Andrzejewski, Waldemar Bartosz, dr hab. Sławomir Cenckiewicz, Adam Hlebowicz, prof. Krzysztof Dybciak, dr Barbara Fedyszak-Radziejowska, Roman Gałęzewski, Andrzej Gelberg, Andrzej Gwiazda, Michał Karnowski, ks. Ludwik Kowalski, Marian Krzaklewski, prof. Stanisław Mikołajczak, Michał Ossowski, Barbara Popiełuszko-Matyszczyk, Piotr Semka, dr Marcin Stefaniak, ks. prof. dr hab. Władysław Zuziak.
