KAZIUKI, wileńskie święto w Gdańsku
KAZIUKI, tradycyjne, przypominające jarmark święto odbywające się w Wilnie od XVII w.; obchodzone 4 marca, w rocznicę śmierci św. Kazimierza, królewicza z dynastii Jagiellonów, patrona Polski i Litwy. Na ten dzień mieszkańcy okolic Wilna przez całą zimę przygotowywali towary – sprzedawane na straganach obwarzanki, serca z piernika, zabawki, hafty i palmy z suszonych i farbowanych kwiatów.
„Kaziuki” w Gdańsku, którego część mieszkańców przybyła po II wojnie światowej z ziemi wieleńskiej, zorganizowano po raz pierwszy w 1990 z inicjatywy prezesa pomorskiego oddziału Towarzystwa Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej w Gdańsku Edwarda Borowskiego i urodzonego w Żwiryni w rejonie wileńskim proboszcza kościoła Najświętszej Marii Panny (NMP) w Gdańsku, ks. Stanisława Bogdanowicza. Święto rozpoczynała msza w kościele NMP, po czym na placu przed kościołem (pl. Zator-Przytockiego) odbywał się jarmark z zaopatrzonymi w tradycyjne wileńskie artykuły straganami.
W 2002 równolegle odbył się tradycyjny, zorganizowany przez parafię w dniu jej patrona odpust przy kościele św. Kazimierza w Gdańsku- Zaspie, który po raz pierwszy przybrał formę Kaziukowego Jarmarku, oferującego przygotowane przez nauczycieli, rodziców i dzieci z tamtejszych szkół im. św. Kazimierza piernikowe serca, chleb wileński ze smalcem i rękodzieło; odbywały się również recytacje i śpiewy.
Od 2003 doroczne „Kaziukowe” obchody przybrały formę Jarmarku Wileńskiego jako części interdyscyplinarnego festiwalu kulturalnego „Wilno w Gdańsku”, organizowanego przez Miasto Gdańsk i Miasto Wilno przy stałej inicjatywie i współudziale Pomorskiego Oddziału Towarzystwa Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej. Ze względów praktycznych jego termin został przeniesiony na początkowe dni września. Do 2018 jarmark odbywał się na Targu Węglowym, gdzie chętni mogli popróbować tradycyjnego litewskiego piwa, jajecznicy z 1000 jaj czy zaopatrzyć się w wytwarzane przez litewskich mistrzów wyroby ze skóry, gliny, wikliny czy szkła. Największą popularnością cieszyłay się: litewska ceramika, narzuty i chusty, nalewki, wędzone i suszone kiełbasy z wieprzowiny, wołowiny i dziczyzny, cepeliny, sękacze i chleby litewskie: na tataraku, z kminkiem, słodki, bez soli oraz wyroby z bursztynu, inaczej obrabianego i nieco tańszego niż gdański.
Ze strony litewskiej imprezą kierowali: Vytenis Urba, prezes Stowarzyszenia Rzemieślników Litewskich, właściciel restauracji z kuchnią litewską Marceliukes Kletis w Wilnie, odpowiadający za stronę gastronomiczną jarmarku, oraz Kestutis Šeduikis, dyrektor Stowarzyszenia, wytwórca ceramiki, koordynator stoisk rzemieślniczych. Na scenach wokół jarmarku zorganizowano wiele wydarzeń artystycznych.
W latach 2019–2022 centralną przestrzenią Festiwalu stał się Dziedziniec Forum Gdańsk. Powołano dyrektora artystycznego w osobie Tomasza Snarskiego, a do współorganizatorów dołączyło Centrum Wystawienniczo-Kongresowe AmberExpo. Jarmarkowi towarzyszyły imprezy artystyczne odbywające się na terenie Forum, Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej przy Targu Rakowym i w kościele św. Trójcy, a także koncerty wykonywane na carillionie w kościele św. Katarzyny.
W 2023 do organizatorów dołączył Gdański Archipelag Kultury (GAK) i wydarzenie poszerzyło swą przestrzeń i zmieniono termin: Jarmark Wileński stał się częścią Jarmarku św. Dominika (22 lipca – 13 sierpnia). Zajmował stoiska przy ul. Pańskiej, nazwanej na ten czas „Uliczką Wileńską”, a głównym miejscem wydarzeń (11–13 sierpnia) stała się Przestrzeń Kultury Wileńskiej (czyli Skwer Heweliusza). Imprezy towarzyszące rozlały się po całym mieście: Bibliotece Prawnej Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego, Galerii Peron Stacji Orunia GAK, Nadbałtyckim Centrum Kultury ( Ratuszu Starego Miasta, kościele św. Jana), kościele Świętej Trójcy, księgarni „Tajne Komplety Gdańsk” (ul. Długa 35).
Od 2008 istnieje również siostrzana edycja imprezy, festiwal „Gdańsk w Wilnie”, odbywający się równolegle w litewskiej stolicy.
