BRAMA ZIELONA
| < Poprzednie | Następne > |
i Zieloną Bramę po przebudowie w 1831 dachu i szczytów, fot. Rudolf Theodor Robert Kuhn, 1869
,_oko%C5%82o_1900.JPG)
i Zieloną Bramę
z przywróconymi oryginalnymi szczytami, 1910–1918
BRAMA ZIELONA (Grünes Tor), wodna, u wschodniego wylotu Długiego Targu, zamykająca od strony Motławy Drogę Królewską przy Moście Zielonym, zastąpiła skromniejszą, gotycką Bramę Kogi. Budowana w trzech etapach: w latach 1564-1568 wzniesiono budynek główny, następnie od strony północnej budynek z klatka schodową, po 1570 dobudowano skrzydło południowo-zachodnie.
Autor nieznany, kierownikiem budowy był do 1565 mistrz Regnier z Amsterdamu, zastąpiony przez miejskiego budowniczego Hansa Kramera. Zbudowana w stylu niderlandzkiego manieryzmu, wykonana z drobnej amsterdamskiej cegły i elementów kamiennych, podpiwniczona, czterokondygnacyjna ( skrzydło południowo-zachodnie pięciokondygnacyjne). Człon główny z czterema (pierwotnie trzema) przejazdowymi arkadami, zdobionymi częściowo rustyką (budzącą militarne skojarzenia), niższe partie budynku podzielone przez pilastry o spiętrzonych porządkach na sześć równych pól. Budynek przykryty dwuspadowym dachem, z obu stron z dekoracyjnymi szczytami, zwieńczonymi posągami, zasłaniającymi dwu- i trzykondygnacyjne facjaty.
Brama o bogatym wystroju rzeźbiarskim, 187 rzeźb oraz ponad 300 dekoracyjnych detali kamieniarskich, mającym demonstrować znaczenie miasta (w tym siedem powielonych herbów Polski, Prus Królewskich i Gdańska i wtórnie Hohenzollernów), 20 figur na szczytach, cztery antykizujące popiersia w kartuszach, cztery popiersia w tondach, 12 głów nad tondami). W południowej części mieściła się w przyziemiu siedziba straży miejskiej, na piętrze straż nocna. Obszerne wnętrze drugiej kondygnacji służyło do celów publicznych (różne uroczystości, festyny, biesiady, loterie, przedstawienia teatralne). W 1567 ustawiono w północnej części przyziemia wagę miejską (czynną do roku 1868).
W 1570 i 1716 prowadzono pertraktacje w sprawie przekazania budynku polskim monarchom w wypadku ich pobytu w Gdańsku (m.in. w 1646 podczas pobytu królowej polskiej Ludwiki Marii Gonzagi, żony Władysława IV, urządzono w drugiej kondygnacji budynku salę biesiadną). W latach 1746–1829 siedziba Towarzystwa Przyrodniczego (z ekspozycją zbiorów), w 1831 przebudowana według projektu Carla Samuela Helda; dwuspadowy dach i szczyty zastąpione zostały przez trzecią kondygnację przykrytą płaskim dachem, z czterech stron ujętym balustradą (z wykorzystaniem elementów murarskich i kamieniarskich dawnych szczytów).
Od 1879 siedziba Zachodniopruskiego Muzeum Przyrodniczego. W 1883, w miejscu dawnej wagi miejskiej, przebito czwarty przejazd (ozdobiony herbem Hohenzollernów), w 1886 Rada Miejska Gdańska (przy jednym głosie sprzeciwu) zadecydowała o przywrócenia dawnego wyglądu (zniekształcone szczyty, dach łamany zamiast dwuspadowego), wprowadzono podział części sali na piętrze i na drugiej kondygnacje. W 1945 spalona, zawaliła się w części murów, w 1946 nastąpiła rozbiórka górnych kondygnacji skrzydła południowo-zachodniego oraz zwieńczeń szczytów. Odbudowana w latach 1950–1953 (według projektu Kazimierza Macura, przywrócono dwuspadowy dach i renesansowe szczyty), w latach 1953–1992 mieściła Przedsiębiorstwo Państwowe Pracownie Konserwacji Zabytków, w kwietniu 1996 decyzją wojewody gdańskiego Macieja Płażyńskiego – jako własność Skarbu Państwa – przekazana miastu Gdańsk. Stała się siedzibą Agencji Rozwoju Regionu, podnajmującej szereg pomieszczeń (między innymi działał tu Związek Miast Bałtyckich, Związek Miast i Gmin Morskich, nawet solarium). W 1997, na wniosek wojewody Henryka Wojciechowskiego, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych ponownie uznało bramę za własność Skarbu Państwa.
W związku z przejęciem przez Urząd Marszałkowski w latach 2001–2003 konserwowana (zespół Barbary i Ludwika Brzuskiewiczów), w trakcie prac 23 I 2002 w wyniku korozji zaprawy wapiennej pod postumentem kolumny przyziemia uległa zniszczeniu wraz z około 20 m² sklepienia (tymczasowo wstrzymano wówczas ruch pieszych przez bramę). 19 X 2002 po raz pierwszy po w okresie powojennym udostępniona do zwiedzania. Od 30 VI 2003 administrowana przez Muzeum Narodowe. Od 8 VI 1999 do 29 I 2015 siedziba biura Lecha Wałęsy. Nazwa bramy mogła wynikać z malowanych na zielono kamiennych dekoracji lub drewnianych wrót zamykających przeloty, a nawet z koloru pierwotnego przeszklenia okien (pierwotnej kolorystki elewacji nie udało się ustalić).
