ZABANI JOHANN, rektor szkoły św. Jana
| < Poprzednie | Następne > |
JOHANN ZABANI (Zabanius, Zabany, Caban) (ur. ok. 1674 Besterz (Bistereze, Bistriz, Węgry (Siedmiogród), obecnie Bistrița-Năsăud (Rumunia)) – 1731 Gdańsk), rektor szkoły św. Jana. Brat przybyłego wraz z nim z Węgier Mathiasa, w lipcu 1696 zapisanego do pierwszej (początkującej) klasy gdańskiego Gimnazjum Akademickiego. Stryjeczny brat imiennika, Johannesa Zabaniusa (1664–1703), siedmiogrodzkiego polityka, znanego od 1698 jako Johann Sachs von Harteneck.
12 VIII 1697 przyjęty na studia teologiczne na uniwersytecie w Królewcu, podczas studiów był m.in. autorem wierszy opublikowanych w 1702 w zebranym przez Daniela C.H. Gamiusa trójjęzycznym wyborze poezji Flores Trilingves Ex viridariis lingvarum decerpti, sive Sententiae Latino-Germanico-Polonicae… (przedstawiał się jako „Hungarus”). Od 1702 nauczyciel (Collega) w gdańskim Gimnazjum Akademickim. W 1703 autor wierszy gratulacyjnych adresowanych do Johanna Ernsta Schmiedena z okazji objęcia przez niego urzędu burgrabiego gdańskiego: samodzielnego (w którym przedstawił się jako „Pannonius”) i napisanego wspólnie z Johannem Wilhelmem Schmiedenem (1693–1714), wnukiem nowego burgrabiego.
Od 10 VII 1710 do śmierci rektor szkoły św. Jana. Mianowanie go rektorem uczcił wierszem nauczyciel (Preceptor) z Gimnazjum Akademickiego, także Węgier z pochodzenia, Andreas Hadmasch (András Hagymás) oraz Collega ze szkoły św. Jana, Andreas Wahl. Za konrektorów miał do 1717 gdańszczanina Petera Hanaua, następnie swego późniejszego następcę Johanna Joachima Sartoriusa. Najważniejszą sprawą, jaką musiał rozwiązać po objęciu urzędu, była kwestia łamania regulaminu szkoły przez jej pedagogów: kantora oraz wychowawcę klasy ubogich (Praeceptor Pauperum), na co skargę złożyli witrycy (osoba świecka zarządzająca majątkiem) kościoła św. Jana. Pierwszy, Georg Israel Heschke (kantor w latach 1701–1724), był oskarżany o niepunktualność i opieszałość, drugi, Erdmann Wentzlaff (Ventzlaff; 1710–1729), o zaniedbywanie prowadzenia obowiązkowych i okolicznościowych śpiewów modlitewnych z klasą w ciągu tygodnia. Obwinieni zobowiązali się wprawdzie do poprawy, wobec czego witrycy wycofali swoją skargę, jednak wychowawca nie wywiązał się z danych obietnic. Jako rektor odwołał się więc do Collegium Scholarchale ( Kolegium Szkolne), które po długoletniej wymianie skarg i odwołań przyznało mu rację. Wpłynęło to jednak znacząco na jego stan zdrowia.
Autor wydawanych drukiem wierszy okolicznościowych: w 1704 z okazji objęcia katedry poezji i wymowy w Gimnazjum Akademickim przez Johanna Sartoriusa, w 1706 z okazji introdukcji w tymże Gimnazjum przez Johanna Joachima Reussiusa, profesora języka hebrajskiego i greki.
W 1702 ożenił się w Gdańsku (imię żony nieznane), ojciec Johanna Carla (ur. 1720 Gdańsk), który 26 V 1750 wystarał się o potwierdzenie kupieckiego obywatelstwa Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli) i ktory z poślubionej w 1750 Gertrudy miał dwójkę, ochrzczonych w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP), dzieci: córkę Beate Pauline (chrzest 30 XII 1754) oraz syna Carla Ottona (1756 Gdańsk – 1776 Królewiec), od 1769 ucznia Gimnazjum Akademickiego, od 1774 do 1776 dzięki stypendium Johanna Gottfrieda Diesseldorfa studenta teologii w Królewcu.
Zmarł na apopleksję. Pochowany 29 VIII 1731 w kościele NMP w grobie nr 409, będącym własnością Nicolausa Schmidta, a zakupionym w 1606 przez jego przodka Johannesa, ojca Johanna Fabriciusa (Schmidta).
Bibliografia:
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. VII, s. 389.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 267.
Faber Walther, Die Johannisschule in Danzig vom Mittelalter bis zum Jahre 1824, Danzig 1925, s. 73–74, 112–118.
Faber Walther, Die polnische Sprache im Danziger Schul- und Kirchenwesen, Zeitschrift der Westpreußischen Geschichtsvereins, H. 70, 1930, s. 119.
Hopp Lajos, Egy magyar „Praeceptor Classicus” Danckai Nyomtatványai (Gdańskie tropy węgierskiego „Praeceptor Classicus”), s. 4, https://mek.oszk.hu/05400/05406/pdf/lengyel_hoppl_dancka.pdf.
Kotarski Edmund, Gdańska poezja okolicznościowa XVIII wieku, Gdańsk 1997 (przez indeks).
Prätorius Ephraim, Athenae Gedanenses sive commentarius…, Leipzig, 1713, s. 182.
Rühle Siegfried, Die Stipendiaten des Diesseldorfichen Stipendiums, „Danziger Familiengeschichtliche Beiträge“ Bd. 1, Danzig 1929, s. 68.
Schnaase Eduard, Die Schule in Danzig und ihr Verhältniss zur Kirche…, Danzig 1859, s. 57.
Varga András, A königsbergi egyetem magyar diákjai (1548–1715) (Węgierscy studenci Uniwersytetu w Królewcu (1548–1715)), s. 24, https://misc.bibl.u-szeged.hu/39124/1/lym_006_001-034.pdf.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 5, 271.
