ZAWISTOWSKI STANISŁAW, profesor Akademii Medycznej w Gdańsku

Wersja z 13:43, 18 mar 2021

STANISŁAW ZAWISTOWSKI (24 VIII 1919 Wilno – 29 IV 1990 Gdańsk), lekarz otolaryngolog, profesor Akademii Medycznej w Gdańsku (AMG). Syn strażaka Leona i Marii z domu Biengo, gospodyni domowej, brat Jana, Ryszarda, Eleonory, Zofii i Krystyny.

Od 1927 uczęszczał do Szkoły Powszechnej nr 17 w Wilnie. Po ukończeniu siedmiu klas na dwa lata przeniósł się do szkoły zawodowej. Jako czternastolatek przez dwa kolejne lata pracował w charakterze pomocnika ślusarza. W latach 1935–1939 uczęszczał do Gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta w Wilnie, a następnie do Liceum im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich, działającego przy Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. W 1941 zdał egzamin dojrzałości, ze względu na czas okupacji niemieckiej – uznany dopiero w 1949. W latach 1941–1942 pracował w biurze Przedsiębiorstwa Budowlanego Statybos Trestas w Wilnie. W 1942 został wywieziony na przymusowe roboty do Donawitz w Austrii, gdzie pracował w laboratorium huty żelaza Alpine Montan Betriebe. W tym samym roku, podczas krótkiego pobytu w Polsce, wstąpił w szeregi Armii Krajowej (AK). W 1944 uciekł z Austrii do Wilna i rozpoczął pracę w Miejskiej Straży Pożarnej na stanowisku księgowego. W styczniu 1945 został aresztowany przez Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych i umieszczony w więzieniu w Łukiszkach, w okolicach Wilna. Od maja 1945 do października 1946 przebywał w obozie Jełszanka, w okolicach Saratowa, w którym przebywała również jego przyszła żona. Od października 1946 do maja 1947 pracował w obozie Kutaisi na Kaukazie, w fabryce samochodów. W kwietniu 1947 brał udział w strajku więźniów protestujących przeciwko bezterminowemu przetrzymywaniu bez wyroków i nieludzkim warunkom pracy. Za karę przeniesiony został do pracy w kamieniołomach w Astrachaniu.

W 1948 został zwolniony, powrócił do Polski i zamieszkał w Gdańsku. Przez kilka miesięcy leczył się w miejskich szpitalach i sanatorium, po czym rozpoczął pracę w redakcji „Głosu Wybrzeża”. Jednocześnie uczęszczał na kursy przygotowawcze dla przyszłych studentów, organizowane przez Akademię Lekarską w Gdańsku (AL). W 1949, po uznaniu egzaminu maturalnego przez Państwową Komisję Weryfikacyjną dla Legalizacji Nauczania w Okresie Wojny przy Kuratorium Okręgu Szkolnego Gdańskiego w Sopocie, podjął studia na Wydziale Lekarskim AL, będąc najstarszym (30 lat) studentem pierwszego roku. W czasie studiów pracował jako wolontariusz w Klinice Chorób Uszu, Gardła i Nosa oraz w Zakładzie Histologii i Embriologii AMG. W 1950, będąc na II roku studiów, podjął pracę na stanowisku technicznym w Zakładzie Histologii i Embriologii tej uczelni, prowadził też ćwiczenia i wykłady ze studentami z histologii i embriologii człowieka. W 1951 awansował na zastępcę asystenta. W latach 1951–1968 pracował w Państwowej Szkole Laborantów Medycznych, późniejszym Studium Medycznym Techników Analityki i Radioterapii, na stanowisku instruktora, a następnie – kierownika ćwiczeń z techniki histologicznej i wykładowcy podstaw histologii. W 1954 ukończył studia, otrzymał dyplom lekarza i awansował na młodszego asystenta. Od 1955 był starszym asystentem w Zakładzie Histologii i Embriologii AMG.

Przez wiele lat pracował w Państwowym Szpitalu Klinicznym nr 1 AMG. W 1955 przebywał na szkoleniu w Instytucie Onkologii w Gliwicach. W latach 1956–1966 był konsultantem laryngologicznym w Powiatowym Szpitalu w Kościerzynie. W tym samym czasie pracował w Powiatowej Przychodni w Kościerzynie, w poradni laryngologicznej. W 1958 zrobił specjalizację I stopnia z otolaryngologii. W 1958 uzyskał stopień doktora nauk medycznych w AMG, na podstawie Badania cytochemiczne kanalików nerkowych w eksperymentalnie wywołanej hipoglikemii insulinowej, której promotorem był Stanisław Hiller. W 1959 przebywał na szkoleniu w Zakładzie Biochemii Instytutu Biologii Doświadczalnej w Warszawie, na przełomie 1959/1960 – na stypendium przyznanym przez Uniwersytet Karola w Pradze (Czechosłowacja).

W 1962 uzyskał stopień doktora habilitowanego nauk medycznych (w AMG), na podstawie dorobku naukowego i rozprawy Badania histotopochemiczne przytarczyc szczura białego w stanie pobudzenia i hamowania czynności tego gruczołu. W tym samym roku został adiunktem w Zakładzie Histologii i Embriologii AMG. W latach 1963–1989 prowadził wykłady z histologii oraz zajęcia z metodyki badawczej z zakresu histochemii. W 1964 otrzymał stanowisko docenta etatowego w Katedrze Histologii i Embriologii i wyjechał na stypendium naukowe do Szwecji, gdzie szkolił się z obsługi i możliwości zastosowania mikroskopu elektronowego w Pracowni Mikroskopii Elektronowej Zakładu Histologii Uniwersytetu w Lund.

Od 1965 do 1989 (emerytura) był kierownikiem Katedry Histologii i Embriologii. Jednocześnie od 1967 był przewodniczącym Komisji Lekarskiej w Przychodni Państwowego Szpitala Klinicznego nr 1, a w latach 1970–1981 – dyrektorem Instytutu Biologii Medycznej AMG. W 1971 otrzymał tytuł profesora. W 1976 przebywał na szkoleniu w Instytucie Anatomii w Wiedniu i Grazie. Od 1979 profesor zwyczajny. W latach 1980–1981 kurator Zakładu Chemii Ogólnej Instytutu Biologii Medycznej AMG.

Prowadził badania nad zagadnieniami z histochemii, cytologii, cytochemii i embriologii człowieka z histochemicznego punktu widzenia. Badał budowę i funkcję gruczołów dokrewnych, gospodarkę wapniową organizmu i jej wpływ na prawidłowe funkcjonowanie nerek oraz gospodarkę mineralną. Prowadził pionierskie badania nad adrenergicznym unerwieniem gruczołu przytarczycowego szczura. Badał wpływ zakażenia tkanek hodowlanych wirusami, oddziaływanie pestycydów na wątrobę i skład chemiczny krwi, wpływ niedocukrzenia insulinowego na możliwość resorpcji w jelicie myszy. Interesował się również enzymami mięśnia sercowego psów oraz pylicą. Zajmowały go badania z zakresu morfologii błon śluzowych nosa, zatok, przełyku, błony bębenkowej w schorzeniach górnych dróg oddechowych oraz kliniczne badania nad wprowadzeniem nowego leku SPC-703 (glipolamid). Udowodnił, że witamina D podawana w dużych dawkach może zaburzyć gospodarkę mineralną ustroju i spowodować patologiczne zmiany w strukturze budowy i – co za tym idzie – czynnościach nerek. Jako pierwszy na świecie udowodnił wybiórczą zdolność gromadzenia dopaminy przez przytarczycę.

Autor prac naukowych i podręczników dla studentów medycyny, między innymi: Technika histologiczna, histologia oraz podstawy histopatologii (pięć wydań, ostatnie Warszawa 1986); Zarys Histologii (cztery wydania, ostatnie Warszawa 1990).

Był opiekunem Koła Naukowego działającego przy Zakładzie Histologii AMG, które pod jego kierownictwem zdobyło wiele prestiżowych nagród i wyróżnień w kraju i za granicą, między innymi nagrodę Czerwonej Róży. W latach 1968–1971 członek i przez dwa lata przewodniczący Rady do Spraw Młodzieży, w 1969–1971 również członek Komisji do Spraw Hufców Pracy. Od 1949 członek Związku Młodzieży Polskiej i Związku Akademickiej Młodzieży Polskiej. Należał do Związku Zawodowego Pracowników Służby Zdrowia, działającego przy AMG (1949–1981), Polskiego Towarzystwa Lekarskiego (od 1954), Polskiego Towarzystwa Otolaryngologicznego, Niemieckiego Towarzystwa Anatomicznego oraz Rady Naukowej czasopisma „Anatomischer Anzeiger”, wydawanego przez to Towarzystwo (1976). Był również członkiem Komitetu Nauk Podstawowych Wydziału IV Nauk Medycznych Polskiej Akademii Nauk, w latach 1963–1986 – członkiem Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Histochemików i Cytochemików (w 1964 został przewodniczącym oddziału gdańskiego), ponadto członek Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Anatomicznego, 1960–1972 zastępca przewodniczącego. W latach 1975-1981 członek Komisji do Spraw Szkolenia Podyplomowego AMG. Członek Gdańskiego Towarzystwa Naukowego (od 1963) oraz członek założyciel Komitetu Redakcyjnego czasopism „Folia Morfologica” i „Postępy Biologii Komórki”. Współredagował czasopismo „Annales Academiae Medicae Gedanensis”. W latach 1966–1981 był członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i opiekunem Koła Związku Młodzieży Socjalistycznej.

Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1968), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1973), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1988), medalem 40-lecia Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej (1984), medalem Zasługi Dla Obronności Kraju (1972), medalem Zasłużonemu Akademii Medycznej w Gdańsku (1975), medalem 30-lecia Akademii Medycznej w Gdańsku (1975), odznaką „Zasłużonym Ziemi Gdańskiej”(1971). Otrzymał tytuł honorowy: Zasłużony Nauczyciel Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej (1978). Od 1986 był honorowym członkiem Polskiego Towarzystwa Histochemików i Cytochemików.

W 1989 w wileńskim „Autografie” wydał wspomnienia z pobytu w łagrach. W latach 1996–1999, po śmierci autora, wydane również w „Gazecie AMG”.

Żonaty był z Heleną Zawistowską, ojciec Władysława Zawistowskiego.

Zmarł po długoletniej, bo trwającej ponad 20 lat, chorobie i przebytym kilka miesięcy wcześniej skomplikowanym zabiegu chirurgicznym. Pochowany 4 V 1990 na cmentarzu Srebrzysko. SeKo PP